Giám sát đi đôi với trách nhiệm giải trình và thực hiện

Hiệu lực giám sát chưa đồng đều

Tại Hội nghị “Một số vấn đề lớn về việc tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND (sửa đổi) - các quy định về giám sát của Quốc hội” do Ủy ban Dân nguyện và Giám sát tổ chức, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Lê Minh Thông đánh giá cao Quốc hội Khóa XIV và XV đã để lại nhiều dấu ấn giám sát rõ nét, cho thấy hiệu quả giám sát ngày càng được nâng cao.

Nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật cho biết, qua giám sát chuyên đề về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2022, Quốc hội phát hiện hàng nghìn dự án chậm tiến độ gây lãng phí lớn và đã ban hành Nghị quyết yêu cầu Chính phủ thu hồi, hủy bỏ các dự án “treo” kéo dài. Kết quả, trong năm 2023, Chính phủ báo cáo đã xử lý được một số dự án và tiếp tục rà soát mạnh mẽ hơn.

Kết quả giám sát việc quản lý thị trường bất động sản cũng chỉ ra nhiều bất cập trong pháp luật đất đai, tín dụng, dẫn đến "bong bóng" bất động sản và thiếu nhà ở cho người thu nhập thấp. Ngay sau đó, Quốc hội ban hành Nghị quyết số 164/2023/QH15 về tiếp tục hoàn thiện pháp luật về lĩnh vực này, yêu cầu Chính phủ có giải pháp "hạ nhiệt" thị trường này và thúc đẩy phát triển nhà ở xã hội.

Thực tiễn trên cho thấy, tính hiệu lực kiến nghị của giám sát được “nâng cấp” thành Nghị quyết chính thức của Quốc hội, ràng buộc các cơ quan phải thực hiện. Đồng thời, quá trình theo dõi sau giám sát cũng được tăng cường, các đoàn giám sát quay lại địa phương làm việc, hoặc chất vấn lại về việc thực hiện kết luận giám sát. Chẳng hạn, các vấn đề tồn tại về quy hoạch đô thị, môi trường từng được giám sát, sau đó, tiếp tục trở thành nội dung chất vấn Bộ trưởng ở kỳ họp sau, bảo đảm theo đến cùng sau giám sát và “nói phải đi đôi với làm”.

Ở cấp địa phương, hoạt động giám sát của HĐND nhiều nơi cũng tạo chuyển biến rõ nét. Sau mỗi cuộc giám sát, HĐND ban hành Nghị quyết chuyên đề yêu cầu UBND khắc phục yếu kém. Tuy nhiên, theo nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban pháp luật, hiệu lực giám sát chưa đồng đều và còn hạn chế ở nhiều nơi. Tình trạng “giám sát xong để đấy” chưa được khắc phục triệt để. Nhiều kiến nghị sau giám sát của HĐND tỉnh chưa được UBND thực hiện đầy đủ, nhưng HĐND cũng chưa có biện pháp mạnh nào khác ngoài tiếp tục kiến nghị.

Báo các tổng kết việc thực hiện Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015 cho thấy, vẫn còn tình trạng cơ quan chịu sự giám sát “không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ, kịp thời” các yêu cầu, kiến nghị giám sát. Một số việc tồn đọng lặp đi, lặp lại qua các năm dù đã giám sát nhiều lần. Nguyên nhân chính là do thiếu chế tài và cơ chế theo dõi sau giám sát.

“Luật hiện hành chưa quy định rõ trách nhiệm của các chủ thể sau khi có kết luận giám sát, ai kiểm tra, quá thời hạn không thực hiện thì xử lý ra sao? Thực tế, “hậu giám sát” phụ thuộc vào thiện chí cơ quan chịu giám sát và sự quyết liệt của cơ quan giám sát”, ông Lê Minh Thông nêu vấn đề.

Có chế tài cụ thể với cơ quan, tổ chức không thực hiện đầy đủ kiến nghị của Quốc hội

Theo TS. Nguyễn Quang Thái, Phó Bí thư Đảng ủy Bộ Tư pháp, các kiến nghị giám sát của Quốc hội chủ yếu mang tính khuyến nghị và chưa có chế tài xử lý nếu không thực hiện nghiêm túc sẽ dẫn tới thiếu tính ràng buộc, hiệu quả trong thực thi kiến nghị của Quốc hội.

TS. Nguyễn Quang Thái đề nghị, cần bổ sung quy định, cơ quan thanh tra, kiểm tra, kiểm toán có trách nhiệm cung cấp đầy đủ, kịp thời thông tin, tài liệu kết luận liên quan đến nội dung giám sát khi có yêu cầu; phối hợp thực hiện giám sát chuyên đề khi được đề nghị. Kết luận, kiến nghị giám sát của Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội là căn cứ để các cơ quan có liên quan xem xét, xử lý theo thẩm quyền và có trách nhiệm phản hồi bằng văn bản trong thời hạn do pháp luật quy định.

Theo nguyên tắc kiểm soát quyền lực trong nhà nước pháp quyền, giám sát phải đi đôi với trách nhiệm giải trình và thực hiện. Việc không có cơ chế phản hồi sẽ làm cho hoạt động giám sát mang tính hình thức, không tạo được thay đổi trong quản lý. Nhấn mạnh nguyên tắc này, TS. Nguyễn Quang Thái lưu ý, “Luật hiện hành chưa có quy định rõ ràng buộc cơ quan bị giám sát phải phản hồi, xử lý kiến nghị, tạo ra khoảng trống pháp lý". Thực tiễn nhiều kiến nghị giám sát của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội không được thực hiện hoặc chỉ thực hiện một phần. Thiếu quy định thời hạn, quy trình phản hồi khiến nhiều kết luận giám sát không tạo ra tác động điều chỉnh hành vi.

Cùng quan điểm, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội Bùi Sỹ Lợi cho rằng, “việc thiếu một cơ chế xử lý rõ ràng sau giám sát làm giảm hiệu quả và tác động của hoạt động giám sát”.

Hơn nữa, giám sát chủ yếu dựa vào báo cáo, thông tin từ cơ quan hành chính trong quá trình giám sát. Điều này có thể dẫn đến việc thông tin bị thiên lệch, không đầy đủ hoặc thậm chí bị bóp méo. Sự thiếu vắng các cơ chế thu thập thông tin độc lập làm giảm tính khách quan của hoạt động giám sát.

Nêu thực tế trên, ông Bùi Sỹ Lợi đề nghị, quy định cụ thể trong Luật cơ chế xử lý sau giám sát. Xây dựng cơ chế, chế tài cụ thể đối với cơ quan, tổ chức không thực hiện đầy đủ các kiến nghị của Quốc hội.