Giải mã bí ẩn của Freud

      Từ nhiều năm nay, những tin đồn về mối quan hệ lãng mạn giữa Freud và Minna đã dai dẳng tồn tại, mặc cho lời phủ nhận thẳng thừng từ những người trung thành với Freud. Nhà phân tâm học Thụy Sĩ lừng danh, Carl Gustav Jung, môn đệ và về sau là người cạnh tranh chủ yếu của Freud, từng tuyên bố Minna đã thừa nhận điều đó với ông (mặc dù lời khẳng định ấy bị những người theo Freud bác bỏ, coi đó là sự ác ý của Jung). Một số nhà nghiên cứu thậm chí còn đưa ra giả thuyết: Minna có thể đã có mang với Freud.
      Quả là những quan điểm thiếu chứng cứ, thế nhưng mới đây, một nhà xã hội học người Đức cho biết, ông đã tìm được bằng chứng cho thấy vào ngày 13.8.1898, trong một kỳ nghỉ hai tuần tại vùng núi Alps, Thụy Sĩ, Freud lúc đó 42 tuổi và Minna, 33, dưới danh nghĩa vợ chồng, đã đăng ký nghỉ tại Schweizerhaus, một quán trọ vùng Maloja. Đây là một phát hiện có thể khiến các sử gia đánh giá lại hiểu biết của họ về nhà tâm lý học Freud.
      Một trang giấy ố vàng của cuốn sổ đăng ký bọc da cho thấy họ đã ở phòng 11. Freud đã viết vào đây một dòng chữ nguệch ngoạc bằng tiếng Đức đặc trưng, Dr Sigm Freud u frau, tức Bác sĩ Sigmund Freud và vợ.
“Theo bất cứ tiêu chuẩn hợp lý nào về bằng chứng, Sigmund Freud và người em vợ của ông, Minna Bernays, đã có một mối quan hệ,” Franz Maciejewski, một nhà xã hội học từng công tác tại đại học Heidelberg và là một chuyên gia về phân tâm học, người đã tìm thấy tài liệu này, viết. 
      Vợ của Freud, bà Martha Bernays, cũng biết về chuyến đi này của chồng với Minna. Cùng ngày Freud ký vào sổ lưu trú khách sạn, ông đã gửi vợ mình một bưu ảnh trong đó hào hứng tả về các dòng sông băng, núi non, hồ nước mà hai người thưởng lãm. Trong tấm bưu ảnh, được công bố cùng sưu tập thư từ của Freud, ông mô tả nơi họ nghỉ là một quán trọ “xoàng xĩnh”, mặc dù khách sạn này rõ ràng là một trong những điểm yêu thích hàng đầu của thị trấn. 
      Bằng chứng ấy đủ thuyết phục Peter Gay, một người viết tiểu sử của Freud và là người hoài nghi từ lâu về cái mà ông gọi là “vấn đề Minna”, cho biết ông có thể sẽ sửa lại tác phẩm của mình cho phù hợp. “Rất có thể họ đã ngủ với nhau,” ông nói. “Điều này chẳng khiến Freud hay môn phân tâm học kém phần đúng đắn”. 
      Sự phát hiện này cũng có thể thổi bùng lên cuộc tranh luận đã tồn tại từ lâu về cuộc sống cá nhân của Freud - cha đẻ của môn phân tâm học, người từng khám phá những góc khuất của động cơ tình dục và các bí ẩn tinh thần. Các học giả vẫn luôn bất đồng với nhau về việc Freud đã kiểm soát hành vi của mình thế nào.
      Peter L. Rudnytsky, một cựu học giả Fulbright, từng là thành viên trong Hội học giả Freud về phân tâm học tại Vienna, hiện là tổng biên tập của tạp chí American Imago về phân tâm học, nói rằng tiết lộ này là điều rất khó “chấp nhận” bởi “phân tâm học có mối quan hệ hết sức mật thiết tới đời sống của Freud”.
      “Phân tâm học phụ thuộc khá nhiều vào hình ảnh lý tưởng nhất định của Freud”, tiến sĩ Rudnytsky nói. “Freud đã giải quyết các vấn đề được xem là đầy hoài nghi – tình dục – điều khiến mọi người cảm thấy khó chịu, cho nên bản thân Freud phải là một mẫu hình hoàn hảo không tỳ vết”. Nhưng dù có thế nào, ông nói: “Mọi điều xảy ra trong cuộc sống tình dục mỗi người đều rất quan trọng. Nó rất Freud”. 
      Bản thân Freud cũng là một bí ẩn khi vào năm 1915, trong một bức thư viết cho James J. Putman, một nhà thần kinh học người Mỹ, ông tâm sự: “Tôi đấu tranh cho một đời sống tình dục được tự do hơn. Nhưng tôi đã sử dụng rất ít sự tự do ấy”.
      Peter Swales, một sử gia và là nhà nghiên cứu đã dành nhiều thập kỷ để tìm hiểu các chi tiết trong mối quan hệ của Freud với người em vợ, đã ca ngợi phát hiện này như sự thừa nhận cái mà ông gọi là “vị trí nằm sâu, cơ bản và trung tâm của Minna Bernay trong lý lịch trí tuệ của Freud”.
      Việc tiến sĩ Maciejewski làm thế nào đã phát hiện ra cuốn sổ khách sạn dường như là điều kỳ lạ đối với những người theo Freud. Nhờ chính cuốn sách chuẩn bị xuất bản của mình về mối gắn kết lâu dài giữa Freud với nhân vật tôn giáo huyền thoại Moses mà sau đó Maciejewski đã dành cả tháng 8.2005 để tìm hiểu chuyện tình của Freud và Minna. Trong cuốn sách của tiến sĩ này có tình tiết, khi ở Thụy Sĩ cùng với Minna, Freud gặp phải rắc rối trong việc nhớ lại một cái tên, điều mà tiến sĩ Maciejewski cho rằng liên quan tới tội lỗi bí mật của Freud, thế nhưng Maciejewski không thể đi đến tận cùng vấn đề. Tuy nhiên, khi xem xét các bằng chứng trong cuốn sách của mình “cảm giác quên mất một điều gì đó cứ len lỏi trong tôi”. Vào tháng 8.2005, khi ông trở lại Maloja và hỏi liệu cuốn sổ lưu trú gốc của Schweizerhaus có còn lưu lại, thì câu hỏi này đã được giải đáp. Cuốn sổ vẫn còn, và ở trang của năm 1898, ông đã phát hiện ra dòng chữ của Freud. 
      Tiến sĩ Maciejewski nói, ông tin rằng “họ không chỉ chung giường mà thậm chí còn cố tình giả vờ là vợ chồng trước mặt những người lạ, điều mà chắc chắn sau đó sẽ được lặp lại bất cứ khi nào có thể trong những ngày nghỉ cùng nhau ở những nơi xa xôi khác”.
      Tiến sĩ Maciejewski đã xuất bản phát hiện của ông trên một tờ báo Đức, tờ Frankfurter Rundschau. Một tháng sau đó ấn bản tiếng Anh của bài này có mặt trên tờ American Imago. Đây là tờ tạp chí ra từng quý do chính Freud đã giúp lập nên vào năm 1939, không lâu trước khi ông qua đời tại London, nơi Freud đã sống sau khi tránh nạn phát xít. Minna Bernays cũng mất tại đây vào năm 1941.
      Jrg Wintsch, chủ khách sạn Schweizerhaus, khẳng định sự tồn tại của việc ghi danh này trong cuốn sổ, điều mà nhờ tiến sĩ Maciejewski, ông mới lần đầu tiên chú ý đến. Ông cho biết phòng 11, nay là phòng 24, là một trong những phòng rộng nhất của khách sạn và kiến trúc của nó gần như không thay đổi kể từ khi Freud ở đây. Ông nói đã hy vọng giữ kín chuyện này như một điều bí mật cho đến lần kỷ niệm 125 năm ngày thành lập khách sạn vào tháng 6.2007.

      Mối quan hệ tay ba giữa Freud, vợ và em gái vợ là điều thu hút mạnh mẽ các học giả, bao gồm tiến sĩ Gay, người trong một tiểu luận năm 1989 đã nhận xét: “Các nhà viết tiểu sử Freud phải buồn bã thừa nhận, người giải mã vĩ đại những điều bí ẩn đã để lại sau ông một số bí ẩn cá nhân như trêu ngươi người khác”.
      Sự mê hoặc lớn nhất trong số đó, ông viết, là những tin đồn về câu chuyện tình yêu với Minna. Nhưng, ông thêm, rất hiếm bằng chứng rằng mối quan hệ lãng mạn ấy có thể tìm thấy trong các thư từ đã được công bố giữa Freud với người em vợ mặc dù một số lá thư trong đó đã bị thất lạc một cách ngạc nhiên.
      Từ thời điểm Freud phải lòng với Martha Bernays vào năm 1882, ông cũng bị hút vào cô em “thông minh, hay châm chọc” Minna (vị hôn phu của cô đã qua đời vì bệnh lao vào năm 1886, năm mà Freud cưới vợ) - tiến sĩ Gay viết trong một tiểu luận. Năm 1896, Minna chuyển đến sống cùng gia đình Freud, giúp đỡ những công việc vặt trong nhà và nuôi dạy trẻ nhỏ. Cuối cùng cô đã ở cùng với họ 42 năm.
      Năm 1953, Ernest Jones, sinh viên và là người viết tiểu sử đầu tiên của Freud, đã dồn hết nỗ lực để xua đi những đồn thổi tản mạn về “vợ hai” của Freud. Ông bác bỏ điều mà ông gọi là “những huyền thoại quái lạ” và mô tả Freud như “một người một vợ một chồng theo đúng chuẩn mực rất nghiêm ngặt”. Jones viết: “Vợ ông chắc chắn là người phụ nữ duy nhất trong đời sống tình cảm của Freud, và bà luôn là người đầu tiên, trước khi tất cả mọi phụ nữ khác qua đời”.
      Chân dung êm ả này thống trị rộng rãi cho đến năm 1969 khi John M. Billinsky, một nhà tâm lý học của trường Andover Newton Theological tại đại học Massachusetts, xuất bản một cuộc phỏng vấn mà ông tiến hành với Jung tại Thụy Sĩ vào năm 1957. Thuật lại lần cùng vợ đến thăm Freud tại Vienna vào năm 1907, Jung kể với tiến sĩ Billinsky rằng Freud đã nói: “Tôi rất lấy làm tiếc đã không thể trao cho ông lòng mến khách tốt đẹp nhất; tôi chẳng có gì ở nhà trừ một bà vợ già”.
      Ngược lại, Jung mô tả Minna như một người “rất đẹp” - mặc dù các bức ảnh sau này cho thấy bà hơi khắc khổ và lãnh đạm – và cho biết bà đã thừa nhận riêng với ông rằng “bà rất phiền muộn bởi mối quan hệ giữa bà và Freud và cảm thấy có lỗi về điều đó.” Jung tiếp “từ bà tôi được biết Freud đã phải lòng bà và mối quan hệ của hai người quả là rất gần gũi”.
      Khi Jung và Freud qua Mỹ vào năm 1909, Jung cho biết, Freud đã giãi bày một số giấc mơ về vợ mình và về Minna, nhưng sau đó đột nhiên chấm dứt cuộc nói chuyện: “Tôi có thể kể cho anh thêm nữa nhưng không thể mạo hiểm với uy tín của mình”.
      Những gì Jung miêu tả đã bị công kích là những lời không đáng tin cậy. Một trong số những người phản đối có tiến sĩ Kurt R. Eissler, giám đốc lâu năm của cơ quan lưu trữ Sigmund Freud, người mới đây vào năm 1993, sáu năm trước khi ông qua đời, đã viết trong một tiểu luận được xuất bản: “Theo một khía cạnh nào đó, Freud dứt khoát đứng trên Jung: lý lịch tình dục của ông vô cùng trong sáng”. Tiến sĩ Eissler nói rằng lý thuyết của Freud “tất nhiên là ghê gớm, với sự lặp lại bất tận về tình dục, nhưng hành vi của người đàn ông khai mở ra nó vượt qua mọi lời chỉ trích”.
      Tuy nhiên, điều mà vị tiến sĩ này không đề cập là bốn năm trước cuộc phỏng vấn của Billinsky, ông đã nghe trực tiếp nhiều điều tương tự về mối quan hệ giữa Freud và Minna trong một cuộc phỏng vấn với Jung tại Zurich vào năm 1953. Nhưng tiến sĩ Eissler và cơ quan lưu trữ Freud đã ban hành một lệnh cấm có thời hạn là 50 năm đối với bản ghi lại cuộc phỏng vấn này và về sau quy định giữ kín thêm 10 năm nữa, đến năm 2013. Thế nhưng từ năm 2003, một bản tiếng Đức dán tem “Bí mật”, đã có mặt tại Thư viện Quốc hội với quy định chỉ được phép đọc tại đây cho dù bản sao của nó đã được Thời báo New York đăng lại.
      Năm 1981, tiến sĩ Eissler trở thành trung tâm của sự ồn ào tại Cơ quan lưu trữ khi người được chỉ định kế nhiệm chức vụ giám đốc của ông, Jeffrey M. Masson, bị sa thải sau khi phá vỡ những thứ bậc chính thống trong hàng ngũ những người theo Freud bằng việc đưa ra những giải thích về lý thuyết phân tâm học và tính cách Freud.
      Trong cuộc phỏng vấn Jung vào năm 1953, cuộc phỏng vấn mà hiển nhiên tiến sĩ Eissler chưa bao giờ công khai trích dẫn, Jung cho biết ông nghĩ Minna đã tham gia vào lĩnh vực tâm lý học cùng với Freud nhưng khi ông đề cập điều này, Freud đã đáp lại không nhiệt tình. “Mọi người đều có những bí mật riêng của mình”, Jung kết luận và thêm rằng khi nó bắt nguồn từ chính Freud, “sự vô thức ấy là điều gì đó mà chẳng ai có thể chạm đến được”.
      Jung giả thiết với tiến sĩ Eissler rằng Freud đã trải qua một số thất vọng trong tình yêu, dồn nó vào một động cơ quyền lực và sau biến thành một chứng loạn thần kinh chức năng được biểu hiện trong nỗi sợ hãi không kiểm soát bàng quang của mình. “Có thể chính xác rằng ông đã lâm vào mâu thuẫn thường tồn tại trong hôn nhân?” Jung nói, “Những phụ nữ trẻ, những người đàn bà khác”. Jung mang máng về điều gì đó như là “một khả năng có thai”, nhưng nhanh chóng nói thêm: “Đó có thể chỉ là một giả định ngớ ngẩn”.
      Tuy nhiên đối với Swales giả thiết ấy hoàn toàn có căn cứ. Trong một bài báo vào năm 1982, ông đưa ra ý kiến, việc Freud kể lại câu chuyện về tính hay quên của một thanh niên trong cuốn sách ra đời vào năm 1901 Bệnh học tâm lý trong cuộc sống thường ngày (The Psychopathology of Everyday Life) thực ra là mẩu tự truyện trá hình, cho thấy sự hoảng hốt của chính Freud về vấn đề mang thai phiền phức.
      Với suy nghĩ ấy, Swales đã lần lại chuyến du ngoạn của Freud và người em vợ đến thị trấn Meran nước Áo, có thể Minna đã phá thai ở đây rồi bị một trận ốm khó hiểu sau khi trở lại Vienna. Trong một lá thư gửi bạn là Wilhem Fliess, Freud cho biết Minna bị đau phổi, tuy nhiên Swales không đồng ý: “Bồi thẩm đoàn vẫn đang tìm kiếm chứng cứ”.

Đăng Ngọc (Theo IHT)