Giá điện - thả nổi hay định giá?

Thống nhất quan điểm, giá điện nói riêng, giá các mặt hàng năng lượng khác nói chung dù có điều hành theo hình thức định giá hay bình ổn giá trong trước mắt thì cuối cùng cũng vẫn phải tuân thủ theo cơ chế giá thị trường, thực hiện đúng quy luật tất yếu của một nền kinh tế thị trường. Vì vậy, phần đông các chuyên gia kinh tế đều cho rằng, cần xem xét lại việc định giá đối với các mặt hàng năng lượng chiến lược như điện, xăng dầu trong dự thảo Luật Giá. Bởi nếu đưa các mặt hàng này vào diện định giá, cũng đồng nghĩa rằng, các Quyết định (số 24/TTg), Nghị định (số 84/CP) của Chính phủ đã ban hành về điều chỉnh giá bán điện hay kinh doanh xăng dầu theo cơ chế thị trường không còn hiệu lực.

Giám đốc Công ty Năng lượng Sông Hồng TS Nguyễn Thành Sơn cho rằng, cần phải bình tĩnh khi xem xét vấn đề giá, để bài bản đưa tiệm cận với giá thị trường. Có 2 điểm đáng lưu ý trong cấu thành giá của bất cứ một sản phẩm hàng hóa nào, kể cả than hay điện, trước hết phải quan tâm tới chi phí sản xuất. Phải giảm được chi phí sản xuất với dư địa có thể đạt hàng chục nghìn tỷ đồng/năm chứ không phải chỉ đơn giản là tăng giá bán điện. Bởi giá điện hiện nay trên 1.400 đồng/kwh (tính cả VAT) đó là chưa kể tính lũy tiến theo thang bậc (hơn 7cents/kwh) là cao so với mức thu nhập bình quân, với trình độ phát triển kinh tế và GDP của Việt Nam.

Đồng quan điểm này, Luật gia Vũ Xuân Tiền cho rằng, chi phí đầu vào của việc sản xuất điện phụ thuộc vào nhiều nhân tố, trong đó có những nhân tố chủ quan thuộc về quản lý của ngành điện. Chẳng hạn như: tỷ lệ hao phí trong truyền tải, sử dụng vốn đầu tư vào các ngành khác, chi phí tiền lương, chi phí quản lý... Vì vậy, việc dự thảo Luật Điện lực sửa đổi cho phép “đơn vị điện lực xây dựng giá bán lẻ điện” thay vì quy định “…Cơ quan điều tiết điện lực… xây dựng biểu giá bán lẻ điện trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt” là một sự thả nổi giá điện một cách vội vã. Điều này sẽ ảnh hưởng lớn đến tình hình an ninh năng lượng cũng như đời sống dân sinh, bởi trong các lĩnh vực độc quyền hiện nay thì ngành điện có mức độ độc quyền cao nhất. Do đó, nếu giao cho đơn vị điện lực xây dựng giá điện sẽ dẫn đến tình trạng áp giá độc quyền. Những thất thoát, lãng phí trong quản lý của ngành điện sẽ đổ lên đầu người dân, tức là thừa nhận tình trạng kinh doanh “lời ăn, lỗ dân chịu” của ngành điện, gây bất lợi cho người tiêu dùng.

Chỉ có thể có giá thị trường trong bối cảnh có cạnh tranh, và giá điện đang ở trong tình trạng chưa thể vận hành theo cơ chế thị trường. Trong bối cảnh này, theo chuyên gia kinh tế, TS Nguyễn Minh Phong, trước mắt, giá điện phải do Nhà nước quản lý, cần phải có sự định giá nhất định bởi hội đồng định giá quốc gia cũng như bởi Luật Giá. Về lâu dài, cần phải gia tăng các hoạt động cạnh tranh trong các lĩnh vực như thủy điện, nhiệt điện và một số nguồn phát điện khác để tiến tới có sự cạnh tranh tạo nên thị trường. Nguyên Viện trưởng Viện năng lượng, TS Nguyễn Mạnh Hiến - một thành viên trong tổ soạn thảo dự thảo Luật Điện lực sửa đổi cũng cho rằng, trong bối cảnh hiện nay, việc quy định cho phép đơn vị điện lực xây dựng giá bán lẻ điện là hơi sớm và cần có những hướng dẫn bổ sung cho phù hợp.

Như vậy, ngay cả cơ quan soạn luật, cơ quan thẩm tra, giới chuyên gia và công luận vẫn còn những băn khoăn ngay cả khi đưa ra quan điểm có nên thả nổi giá điện hay vẫn đưa điện vào diện bình ổn, định giá. Nhưng tất cả đều có chung một quan điểm nhất quán rằng, đã là hàng hóa thì phải để cho thị trường quyết định giá. Và chỉ khi có thị trường điện một cách đầy đủ, giá điện sẽ tất yếu do thị trường quyết định. Còn trong bối cảnh hiện nay, chúng ta đang đi những bước đầu tiên của lộ trình thị trường điện cạnh tranh được xây dựng dần qua các giai đoạn. Và khi chưa hình thành được thị trường điện cạnh tranh thì chưa thể thả nổi giá điện. Vì vậy, việc xây dựng giá bán điện phải được xây dựng trên cơ sở nghiên cứu, tính toán kỹ lưỡng, được thẩm định bởi các cơ quan quản lý.