Trong suốt chiến dịch, quyết định giành chiến thắng trong cuộc bỏ phiếu tại Quốc hội bằng cách dựa vào sự ủng hộ của phe cực hữu đã chứng tỏ là một bước ngoặt lịch sử và gây nhiều tranh cãi, ngay cả khi ông khẳng định rằng ông sẽ không bao giờ phá vỡ "bức tường lửa" ("brandmauer") của Đức bằng cách tham gia chính phủ liên minh với đảng cực hữu Sự lựa chọn thay thế cho nước Đức (AfD) vốn có quan điểm chống nhập cư và bài ngoại.
Tuy nhiên, ông Merz sẽ phải lãnh đạo một nước Đức mới trong hoàn cảnh vô cùng khó khăn, bởi không chỉ bối cảnh chính trị và kinh tế trong nước đứng trước nhiều thách thức, mà những vấn đề đau đầu nhất của ông có thể đến từ bên ngoài nước Đức. Người đàn ông từng giành được sự hoan nghênh khi tuyên bố rằng ông có thể đơn giản hóa cuộc sống của hàng triệu người bằng cách giảm các quy tắc thuế đang phải đối mặt với một thực tế phức tạp hơn nhiều.
Mối quan hệ phức tạp với Hoa Kỳ
Ngay từ đầu chiến dịch tranh cử, ông Merz đã thể hiện mình là một doanh nhân quyết đoán, người có đủ khả năng để thực hiện các thỏa thuận trực tiếp một nhân vật nổi tiếng trong giới kinh doanh ở bên kia bờ Đại Tây Dương – tỷ phú Donald Trump. Thế nhưng, ngay lập tức, ông Merz đã phải thay đổi suy nghĩ chỉ sau vài giờ sau khi Tổng thống Hoa Kỳ đưa ra tuyên bố thay đổi hoàn toàn lập trường của Mỹ về cuộc chiến của Nga ở Ukraine.
Người theo chủ nghĩa xuyên Đại Tây Dương từng lạc quan đã nhận được liều thuốc đắng thực tế đầu tiên của mình trước cả khi ông chính thức trở thành Thủ tướng Đức. Ông Merz không hề che giấu tâm trạng choáng váng của mình sau khi Mỹ và Nga tiến hành đàm phán riêng về Ukraine cũng như tuyên bố của nhà ngoại giao hàng đầu của Mỹ về việc sẽ không có kịch bản Ukraine gia nhập NATO.
Sự đổ vỡ trong quan hệ giữa Washington và Berlin chỉ sau một đêm, được ông Merz gọi là "sự đổ vỡ mang tính thời đại", có khả năng trở thành yếu tố quyết định nhiệm kỳ Thủ tướng của ông. Là người lãnh đạo nền kinh tế lớn nhất châu Âu, cách ông xử lý cuộc khủng hoảng sẽ rất quan trọng đối với cách lục địa này đứng vững trước một trật tự thế giới mới.
Thách thức kinh tế
Đầu tàu kinh tế của châu Âu đang rệu rã và cần một động cơ mới. Nước Đức đang đứng trước rất nhiều thách thức kinh tế - từ vấn đề quản lý quá mức, cơ sở hạ tầng xuống cấp đến chi phí năng lượng cao, tình trạng thiếu hụt kỹ năng và dân số già hóa. Nhiều chuyên gia cho rằng, nước Đức đứng trước nhu cầu cấp thiết về đầu tư vào mọi lĩnh vực, từ quốc phòng đến cơ sở hạ tầng của đất nước.
Nhưng để làm được như vậy, ông Merz có thể phải nới lỏng một quy tắc được bảo vệ theo hiến pháp, được gọi là "phanh nợ", vốn đã được Berlin sử dụng trong nhiều năm để khẳng định vị thế đáng tự hào của mình như một hình mẫu về kỷ luật tài chính.
Theo chính sách phanh nợ, được Thủ tướng Angela Merkel đưa ra vào năm 2009 để chứng minh rằng Đức cam kết cân bằng sổ sách thu chi sau cuộc khủng hoảng ngân hàng – chính phủ liên bang được yêu cầu giới hạn mức vay hàng năm ở mức 0,35% GDP.
Quy tắc phanh nợ của Đức được ghi trong Hiến pháp buộc Đức phải cân đối thu chi bằng số tiền thu được. Vào năm 2009, Thủ tướng khi đó là bà Angela Merkel đã đưa ra hạn chế để chứng minh rằng Đức cam kết cân bằng sổ sách thu chi sau cuộc khủng hoảng ngân hàng, theo đó, chính phủ liên bang được yêu cầu giới hạn mức vay hàng năm ở mức 0,35% GDP. Chỉ trong những trường hợp đặc biệt, phanh nợ mới được dỡ bỏ và chính phủ có thể vay thêm nợ.
Ông Merz có thể nới lỏng quy định này và giải phóng các khoản tiền rất cần thiết để đầu tư cho cơ sở hạ tầng mà hơn một nửa người Đức ủng hộ. Tuy nhiên, quyết định này chắc chắn sẽ là một rủi ro. Bởi thực tế là, đề xuất dỡ bỏ “phanh nợ” đã khiến Chính phủ của Thủ tướng Olaf Scholz sụp đổ.
Vấn đề Ukraine
Ukraine đã là vấn đề gây bất đồng lớn ở Đức bởi có sự chia rẽ rõ ràng trong dân chúng Đức giữa những người tin rằng việc ủng hộ Kiev sẽ khiến Đức dễ phải đối mặt với mối đe dọa chiến tranh trong khi những người khác tin rằng việc không ủng hộ Kiev thậm chí còn khiến nước Đức nguy hiểm hơn.
Ông Merz rõ ràng thuộc về phe thứ hai. Ông từng cảnh báo Thủ tướng mãn nhiệm Scholz không nên áp dụng “chính sách xoa dịu” đối với Nga, và đã đến thăm Kiev thậm chí trước cả Thủ tướng lúc bấy giờ.
Đức là bên cung cấp vật tư quân sự lớn thứ hai cho Ukraine, và ông Merz đã nhiệt thành ủng hộ điều này, nói rằng ông muốn tiến xa hơn nữa bằng cách cung cấp cho Ukraine tên lửa hành trình tầm xa Taurus. Ông cũng có khả năng phải đối mặt với những lời kêu gọi gửi quân đội Đức đến Ukraine như một phần của lực lượng răn đe hoặc gìn giữ hòa bình, một cuộc tuyên bố mà ông Scholz mô tả là "quá vội vã".
Lực lượng cực hữu Đức
Việc lực lượng cực hữu của Đức về thứ hai trong cuộc bầu cử ngày 23.2, một kết quả thành công nhất của đảng này kể từ sau Chiến tranh Thế giới II đã làm phức tạp tình hình ở Đức. Câu hỏi về việc liệu Thủ tướng tương lai sẽ tìm cách liên minh với đảng nào và liệu ông có tiếp tục loại trừ khả năng thành lập chính phủ với đảng cực hữu AfD hay không đang là mối quan tâm hàng đầu của cử tri.
Hồi tháng 1, ông Merz đã đưa ra một quyết định gây phản ứng trên toàn nước Đức khi ông phá vỡ điều cấm kỵ trên chính trường Đức, đó là hợp tác với đảng cực hữu AfD để thúc đẩy một đạo luật về chống nhập cư và kiểm soát biên giới chặt chẽ. Điều này trở thành một bước ngoặt gây bùng nổ trong chiến dịch tranh cử vốn khá nghiêm túc.
Mặc dù sau đó và cả sau khi giành chiến thắng, ông liên tục bác bỏ khả năng thành lập liên minh giữa đảng CDU của ông và AfD. Nhưng nhiều người lo ngại rằng một chính phủ liên minh bất ổn và chia rẽ sẽ lặp lại bế tắc và xung đột đã định hình nên chính quyền "đèn giao thông" kém may mắn trong quá khứ. Điều đó vô tình có thể mở đường cho liên minh CDU-AfD dưới sự lãnh đạo mới, ít miễn cưỡng hơn tại cuộc bầu cử tiếp theo có thể diễn ra vào năm 2029.
Mối quan hệ với cựu Thủ tướng Merkel của CDU
Ông Merz từng bị cựu Thủ tướng Angela Merkel của CDU gạt ra ngoài lề khi ông này cố gắng chen chân vào hàng ngũ lãnh đạo cấp cao của CDU vào đầu những năm 2000. Thực tế là cả hai chưa bao giờ có mối quan hệ tốt đẹp.
Ông từng bày tỏ rõ ràng cảm xúc của mình về 16 năm lãnh đạo của bà Merkel, gọi sự lãnh đạo của bà là “nhàn rỗi” và tuyên bố rằng có “màn sương mù” bao phủ chính sách “mở cửa” của bà đối với người tị nạn vào năm 2015.
Còn bà Merkel, trong hồi ký được xuất bản năm ngoái, cho biết bà "không ghen tị" với đối thủ cũ của mình về vị trí Thủ tướng, nói rằng bà nhận ra ở ông "khao khát được nắm giữ quyền lực" là phẩm chất cần thiết để đảm nhiệm vai trò này.
Nhưng sau đó, vào tháng 1, bà đã có một lời khiển trách công khai hiếm hoi khi cựu Thủ tướng chỉ trích việc ông Merz đang cố tình hợp tác với AfD. Trên thực tế, cựu Thủ tướng Merkel vẫn được rất nhiều người Đức kính trọng nên đánh giá của bà về khả năng lãnh đạo tương lai của ông sẽ ảnh hưởng rất lớn đến công chúng Đức.
