FDI sau 3 năm gia nhập WTO: Chưa tận dụng hết thời cơ

Sau khi gia nhập WTO, với mức tăng trưởng cao về vốn thực hiện, tỷ trọng vốn đầu tư của khu vực đầu tư nước ngoài so với tổng vốn đầu tư toàn xã hội đã tăng từ 16,2% năm 2006 lên gần 31% năm 2008. Năm 2009, do ảnh hưởng của suy thoái kinh tế toàn cầu, tỷ trọng vốn đầu tư của khu vực đầu tư nước ngoài giảm xuống còn 25,5%. Việc gia nhập WTO cũng góp phần tích cực cho việc huy động vốn đầu tư vào nền kinh tế. Theo tỷ lệ so với GDP, tổng vốn đầu tư toàn xã hội sau khi nước ta gia nhập WTO cũng đạt mức cao nhất từ trước đến nay. Năm 2007, tổng vốn đầu tư toàn xã hội bằng 46,5%, năm 2008 đạt  41,5% và sang năm 2009 là gần 43% GDP.

Đến thời điểm này, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào nước ta có sự tăng trưởng đột biến. Năm 2006, khi mới hoàn tất việc đàm phán gia nhập WTO, luồng vốn FDI đổ vào nước ta đạt 12 tỷ USD. Năm 2007, con số này tiếp tục lập kỷ lục mới với hơn 21 tỷ USD. Năm 2008, vốn FDI đã tăng gấp 3 lần năm trước với mức gần 72 tỷ USD. Năm 2009, mặc dù bị tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế nhưng vốn FDI vào Việt Nam cũng nhiều hơn năm 2007. Điều này cho thấy niềm tin vào sự phát triển kinh tế nước ta của các nhà đầu tư nước ngoài.

Không chỉ riêng việc thu hút đầu tư mà việc giải ngân vốn đầu tư nước ngoài cũng là điểm sáng. 5 tháng đầu năm nay, vốn FDI đăng ký mới đạt 7,5 tỷ USD, trong khi lượng vốn giải ngân đạt tới 4,5 tỷ USD. Xu hướng phục hồi tiếp tục thể hiện trong các con số về thu hút xuất khẩu và tình hình hoạt động của các doanh nghiệp. Bình quân từ đầu năm đến nay, giải ngân vốn FDI của Việt Nam đạt khoảng 900 triệu USD/tháng. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra hiện nay đối với đầu tư trực tiếp nước ngoài là liệu nguồn lực này có tạo ra năng lực ngoại tệ cũng như quan hệ thương mại tốt giữa Việt Nam với các nước hay không?

Theo Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam Trần Đình Thiên, mô hình giúp gặt hái được nhiều thành công trong thời gian qua là mô hình tăng trưởng theo chiều rộng. Với lượng FDI ngày càng tăng, chúng ta có thêm nhiều cơ hội và một nền kinh tế nghèo không nhưng không thiếu vốn đầu tư mà còn bội thực vốn. Nghịch lý này cho thấy cần tính đến năng lực tiếp nhận vốn đầu tư. Chúng ta mở cửa nền kinh tế, bùng nổ về tăng trưởng xuất khẩu, tăng trưởng nhập khẩu, nhưng kết cục về cơ cấu là nhập siêu lại tăng lên.

Đối với nước ta hiện nay, đầu tư trực tiếp nước ngoài vào nhiều chưa hẳn đã là mừng mà lo nhiều hơn. Việc có nhiều dự án khổng lồ cam kết đầu tư vào Việt Nam sẽ gây ra những xáo trộn không nhỏ đối với môi trường kinh doanh. Mặt khác, vấn đề đặt ra là chúng ta đã chuẩn bị đầy đủ nguồn lực để tiếp nhận những siêu dự án hay không? Những chuẩn bị của nước ta đối với những dự án khổng lồ này không đơn thuần là về cơ sở hạ tầng mà còn về đội ngũ quản trị, đội ngũ lãnh đạo. Nếu không chuẩn bị tốt thì doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài sẽ bê hết bộ máy của họ vào và chỉ tận dụng những ưu đãi về đất đai của nước ta. Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương Đinh Văn Ân nhận định: tác động của WTO đối với FDI tại Việt Nam là rất lớn. Tuy nhiên, thực tế là Việt Nam vẫn dựa quá nhiều vào FDI để tăng trưởng. Với khả năng hấp thụ vốn chưa cao, kinh tế Việt Nam không những chưa tranh thủ được thời cơ mà đôi khi thời cơ lại biến thành thách thức.

Khi nước ta tham gia nhiều hơn vào quá trình toàn cầu hóa, nền kinh tế sẽ chịu ảnh hưởng nhiều hơn từ các biến cố của kinh tế thế giới. Bên cạnh đó, dòng vốn FDI tăng đột biến cho thấy, những yếu kém về thể chế cũng như khả năng hấp thụ vốn của nền kinh tế. Đây là một trong những nút thắt của nền kinh tế. Theo Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, bây giờ là lúc cần rà soát lại và thực hiện đúng quy định của pháp luật đối với những dự án nào không thực hiện được trong vòng một năm thì kiên quyết dừng lại và cắt bỏ. Đối với những dự án mang lại hậu quả xấu về lâu dài cho nền kinh tế hay không tạo giá trị gia tăng cho đất nước thì cũng nên được xem xét lại.

Vốn FDI đăng ký đầu tư vào nước ta khá lớn nhưng còn nhiều vấn đề cần được nhìn nhận một cách xác thực hơn để Việt Nam có được những chính sách và biện pháp phù hợp, bảo đảm vốn FDI phát huy hiệu quả phục vụ cho sự phát triển kinh tế đất nước. Môi trường kinh doanh đã và đang được cải thiện, nhưng vấn đề là cần sử dụng một cách hiệu quả nhất nguồn vốn này. Đó phải là nguồn vốn giúp chúng ta phát triển kinh tế - xã hội, chứ không phải gây ra những hệ lụy do sự kiểm soát và chuẩn bị tiếp nhận nguồn vốn này chưa tốt.