Không chỉ ở Việt Nam mà trên phạm vi toàn cầu, ngay ở những nơi khai sinh và hồ hởi đón nhận AI đã và đang đặt ra những vấn đề đạo đức và pháp luật cho sự phát triển của nó. Theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy, sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo (AI), trong đó có ChatGPT, Deepfake… đặt ra các vấn đề đạo đức và pháp lý liên quan đến ứng dụng AI một cách có trách nhiệm. Đây cũng là hồi chuông cảnh tỉnh trong việc đấu tranh không khoan nhượng với thế lực thù địch lợi dụng AI để bảo vệ nền tảng tư tưởng chính trị của Đảng, an ninh văn hóa của đất nước.
Ứng dụng AI đang phát triển nhanh chóng và được sử dụng ngày một rộng rãi trong các lĩnh vực của đời sống, đặc biệt lan tỏa mạnh mẽ trong không gian mạng. Tuy mang lại những trải nghiệm thú vị, hữu ích và được khai thác dưới nhiều góc độ phục vụ đời sống xã hội, nhu cầu cập nhật, tìm hiểu thông tin nhưng không ít ứng dụng công nghệ bị lợi dụng để tạo ra những hình ảnh, thông tin sai lệch, xuyên tạc sự thật, chia rẽ dân tộc, tôn giáo, phá hoại nền tảng văn hóa, nền tảng tư tưởng của các quốc gia. Đây không chỉ là vấn đề của riêng Việt Nam mà còn là một vấn đề toàn cầu. Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres cảnh báo, các nền tảng công nghệ mới như AI đang góp phần khiến thông tin giả với các tư tưởng thù hận và dối trá tràn lan trên không gian mạng, qua đó kích động xung đột, bạo lực và giết chóc.
Trên bình diện toàn cầu, Nghị viện châu Âu đã sớm thống nhất quan điểm đàm phán về Đạo luật Trí tuệ nhân tạo, nhằm ban hành khuôn khổ pháp lý để quản lý các hệ thống AI, song không kìm hãm sự phát triển của lĩnh vực này. Tháng 6 vừa qua, các thượng nghị sĩ Mỹ đã giới thiệu hai dự luật liên quan đến các quy định quản lý AI, trong đó có dự luật yêu cầu chính quyền thiết lập cơ chế để người dân có thể khiếu nại về những quyết định mà AI đưa ra. Và mới đây, khảo sát chuẩn bị bầu cử 2024 ở Mỹ, phần lớn người dân ủng hộ quản lý chặt việc tổ chức sử dụng AI với 66% người dân ủng hộ chính phủ liên bang cấm các hình ảnh AI sai lệch hoặc gây hiểu lầm trong các thông báo chính trị.
Bên cạnh những vấn đề pháp luật thì vấn đề đạo đức cũng rất quan trọng. Nếu ứng dụng trí tuệ nhân tạo tư vấn vấn đề nấu ăn, chữa bệnh hay hôn nhân mà mang lại kết quả tiêu cực thì rất ảnh hưởng chung đến đời sống, phong tục tập quán, an ninh văn hóa, xã hội. Bản thân các doanh nghiệp công nghệ cũng cảnh báo về những hậu quả khôn lường nếu công nghệ bị lợi dụng vào mục đích xấu và phát triển sai hướng, đồng thời kêu gọi giới quản lý sớm xây dựng và hoàn thiện các quy định giám sát AI. CEO của OpenAI đề xuất thành lập một cơ quan quốc tế, nhằm giám sát việc tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn chung trong phát triển các ứng dụng công nghệ này.
Về mặt bản quyền các tin tức, sáng tạo văn học nghệ thuật của AI đang là vấn đề nhức nhối, là lỗ hổng pháp lý, đạo đức chưa thể kiểm soát. “Có thể thấy rõ ràng về giá trị độc bản thì trí tuệ nhân tạo không thể làm được. Ví dụ tranh phố của Bùi Xuân Phái là độc bản về phố cổ Hà Nội, dù có chép lại tinh vi đến mấy không có được hồn cốt của “phố Phái”. Trí tuệ nhân tạo trong khoảng không đầy một phút có thể làm một bức tranh đường phố Hà Nội nhưng mà nó cũng có những nét gần giống đường phố của Paris, cũng có cây xanh, vỉa hè…” GS, TS Nguyễn Thế Kỷ, Chủ tịch Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương chia sẻ.
Ở Việt Nam, việc triển khai nghiên cứu và phát triển trí tuệ nhân tạo đạt được một số thành tựu nhất định tại các doanh nghiệp, nhưng tốc độ còn chậm. Và theo Báo cáo Chỉ số sẵn sàng về AI của Chính phủ công bố ngày 22.2.2023, chỉ số sẵn sàng cho trí tuệ nhân tạo của Việt Nam đạt 51,82/100, tăng 14 bậc so với năm trước và vượt qua mức trung bình toàn cầu là 47,72. Điều này cho thấy dấu hiệu tích cực về khả năng tiếp cận và phát triển lĩnh vực trí tuệ nhân tạo ở Việt Nam. Tuy nhiên, vấn đề khai thác, ứng dụng và việc giám sát việc tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn chung trong phát triển các ứng dụng công nghệ này mới chỉ bắt đầu nghiên cứu. Điều đó đặt ra nhiều khó khăn trong việc đấu tranh với biểu hiện lệch lạc, sai trái, lợi dụng AI, các ứng dụng AI như Chat bot chống phá nền tảng tư tưởng của Đảng, phá hoại sự đoàn kết dân tộc, an ninh văn hóa.
An ninh văn hoá chính là sự bảo vệ và duy trì các giá trị bản sắc văn hoá, truyền thống, quyền sáng tạo và làm chủ văn hoá của người dân, của quốc gia. An ninh văn hoá liên hệ chặt chẽ an ninh chính trị, với bảo vệ nền tảng tư tưởng, nền tảng văn hoá. Hiện nay, trí tuệ nhân tạo đang thu hút rất nhiều người dùng trên thế giới cũng như ở Việt Nam quan tâm và sử dụng bởi những tiện ích và thuận lợi mà nó mang lại.
Ứng dụng được phát minh, sáng chế ra là để phục vụ cuộc sống con người tốt đẹp. Tuy nhiên, cần thấy tính hai mặt của các ứng dụng này khi các tổ chức, thế lực xấu lợi dụng, nó thành công cụ để lan truyền những thông tin sai lệch, chống đại đoàn kết dân tộc, lung lạc niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, bôi xấu, xuyên tạc văn hóa, con người Việt Nam... Có thể thấy các thủ đoạn thường gặp như dùng ngay ChatGPT đặt những câu hỏi cắt xén, không đầy đủ, không đúng về lãnh tụ, Đảng, Bác Hồ; hay câu trích về hình tượng trong thơ ca, nhạc họa không đúng ngữ cảnh, không gian và thời gian; thậm chí là câu hỏi gian lận, đánh lừa máy móc... Và thông qua trả lời máy móc của ứng dụng để tuyên truyền, xuyên tạc trên internet, các Websize, báo đài “tự do, lá cải”… hòng dẫn dắt dư luận, hướng dư luận, người dân hiểu sai lệch về Đảng, về hình tượng lãnh tụ… Đây chính là một trong những thủ đoạn sử dụng ứng dụng AI từng bước phá hoại nền tảng tư tưởng, niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng; làm mất an ninh văn hóa thời kỳ cách mạng công nghệ 4.0.
Ứng dụng AI bị lợi dụng phá hoại đời sống chính trị, văn hóa xã hội đang là câu chuyện hiện hữu. Lợi dụng Internet không giới hạn về không gian, thời gian, địa điểm phát hành và truy cập với lượng thông tin lớn, tốc độ nhanh, dễ dàng thu hút, gợi ý thỏa mãn nhu cầu nghe- nhìn đa chiều… Các thế lực thù địch xây dựng các trang thông tin, blog lôi kéo người xem bằng nhiều thủ đoạn tinh vi. Chúng cài các thông tin xấu độc dẫn dụ người đọc tiếp nhận thông tin lệch lạc và hành vi sai trái. Thế lực thù địch tấn công trên các nền tảng xã hội; xuyên tạc đường lối chính sách, lung lạc niềm tin của Nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, gây dư luận tiêu cực, hoang mang trong đời sống xã hội, tìm cách tạo lỗ hổng lớn trong an ninh văn hóa, an ninh quốc gia; bôi nhọ lãnh đạo, xuyên tạc những giá trị tư tưởng, văn hóa, thổi phồng những khó khăn và quy chiếu cho sự lãnh đạo kém cỏi, mất dân chủ của Đảng và nhà nước xã hội chủ nghĩa... Vì vậy, phải nhận biết đầy đủ nguy cơ và những lỗ hổng mà kẻ địch muốn khoét sâu, tấn công làm nguy hại an ninh quốc gia, an ninh văn hóa là nhiệm vụ trước tiên rất quan trọng. Và từ nhận thức đúng dắn, chúng ta mới có thể đấu tranh việc lợi dụng ứng dụng trí tuệ nhân tạo để chống phá Đảng, Nhà nước, cuộc sống yên lành của Nhân dân. Đây sẽ là cuộc đấu tranh toàn diện, khoa học, bền bỉ với sự tham gia của cơ quan, tổ chức liên quan đến cán bộ và các tầng lớp nhân dân khi tham gia thông tin trên môi trường mạng internet.
Vấn đề cốt yếu trong cuộc đấu tranh bảo vệ an ninh văn hóa vẫn là con người. Con người sáng tạo nghe, suy nghĩ, cảm nhận, hành động để hoàn thiện tri thức, kỹ năng hằng ngày. Máy móc hay trí tuệ nhân tạo do con người sáng tạo chỉ có thể mô phỏng khả năng trực quan vốn có của con người trong những tình huống cụ thể. “Sử dụng công nghệ cũng như sử dụng con dao hai lưỡi, phải biết tính năng của nó để phát huy điểm yếu điểm, ưu điểm, tính năng tốt đồng thời hạn chế mặt hại, mặt tiêu cực. Thực ra mặt lợi, hại hay tiêu cực, suy cho cùng là do người sử dụng, con người sử dụng với một thiện ý, một mong muốn đưa đến những điều tốt đẹp thì nó tạo ra những điều tốt đẹp; còn con người sử dụng nó như là một công cụ để làm điều tiêu cực, thậm chí có thể là công cụ “giết chết” về văn hóa thì cũng rất dễ.”- PGS, TS Nguyễn Thế Kỷ, Chủ tịch Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương nhấn mạnh.
Có thể thấy, để ngăn chặn kẻ xấu lợi dụng AI và môi trường mạng để tấn công nền tảng tư tưởng, nền tảng văn hoá thì cần nhận biết đầy đủ các nguy cơ và có các biện pháp, hoạt động tác nghiệp kịp thời đấu tranh với thế lực thù địch nhằm đảm bảo sự an toàn, bình yên, giữ vững nền tảng và bản sắc văn hoá dân tộc; ngăn chặn có hiệu quả các hành vi phá vỡ trật tự công cộng và xuyên tạc giá trị văn hoá, bôi nhọ danh nhân văn hoá, lãnh tụ, lãnh đạo; kích động gây chia rẽ khối đại đoàn kết; bảo vệ và phát triển di sản văn hoá, ngôn ngữ, truyền thống và những giá trị văn hoá đặc trưng của đất nước.
Bài 1: Cơ hội và thách thức 
Bài 3: Sáng tạo, khoa học và bền bỉ 
Trình bày: Xuân Tùng, Trung Hiếu
