Đường đến Basel

Năm 1988, Hiệp ước vốn Basel đầu tiên (Basel I) ra đời và có hiệu lực từ 1992. Hơn chục năm sau đó, phiên bản mới của Hiệp ước vốn (Basel II) được hoàn thiện. Có hiệu lực từ tháng 1.2007, Basel 2 hướng tới mục tiêu nâng cao chất lượng và sự ổn định của hệ thống ngân hàng quốc tế; tạo lập và duy trì một sân chơi bình đẳng cho các ngân hàng; đẩy mạnh việc chấp nhận các thông lệ nghiêm ngặt hơn trong quản lý rủi ro.

Nước ta thực hiện Basel vào năm 2005 với sự ra đời của hai quyết định quan trọng: Quyết định 457/2005/QĐ-NHNN về đảm bảo các tỷ lệ an toàn trong hoạt động của các tổ chức tín dụng (TCTD); Quyết định 493/2005/QĐ-NHNN về phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phòng trong hoạt động của các TCTD.

Các quy định này đã theo tinh thần của Basel I, tuy nhiên mức độ vận dụng Basel I của các ngân hàng vẫn còn chưa đầy đủ do thiếu hạ tầng kỹ thuật và cơ sở dữ liệu. Cụ thể, tỷ lệ an toàn vốn của các ngân hàng thương mại lớn dù đã đạt mức 8%, nhưng các tỷ lệ này được tính toán trên cơ sở các chuẩn mực kế toán Việt Nam. Nếu tính toán dựa trên các chuẩn mực kế toán quốc tế, tỷ lệ này sẽ bị thiếu hụt. Hơn nữa, các ngân hàng nước ta mới chỉ đo lường rủi ro tín dụng mà chưa lượng hóa những rủi ro quan trọng khác như rủi ro hoạt động, rủi ro thị trường. Các ngân hàng cũng gặp rất nhiều khó khăn trong khâu kỹ thuật phức tạp và chi phí cao cho việc xây dựng các mô hình thống kê, tính toán về các trọng số rủi ro trong từng loại tài sản, đặc biệt là các rủi ro liên quan đến tác nghiệp hàng ngày và sự biến động khó lường của giá cả hàng hóa trên thị trường.

Trong Đề án cơ cấu lại hệ thống TCTD đã đề cập đến định hướng và mục tiêu hoàn thành triển khai các chuẩn mực an toàn vốn theo Basel II đến năm 2015. Theo đó, NHNN ban hành Thông tư 02/2013/TT-NHNN để thay thế cho Quyết định 493 và Quyết định 780/2012/QĐ-NHNN (về việc phân loại nợ đã được điều chỉnh, gia hạn).

So với Quyết định 493, Thông tư 02 có rất nhiều thay đổi, và có tính tuân thủ cao hơn đối với Hiệp ước Basel II. Những thay đổi bao gồm: bổ sung phân loại và trích lập dự phòng cho một số tài sản; định giá tài sản đảm bảo; các khoản vay vi phạm phải bị phân loại nợ nhóm 3, các ngân hàng phải lấy thông tin từ Trung tâm Thông tin Tín dụng để phân loại nợ; những quy định này giúp đánh giá chất lượng tài sản của các TCTD chính xác hơn. Thông tư 02 lẽ ra đã có hiệu lực từ tháng 6 năm ngoái, rồi phải lùi lại tới tháng 6 năm nay do lo ngại tỷ lệ nợ xấu tăng cao đòi hỏi trích lập dự phòng cao hơn, và các quy định tín dụng bị thắt chặt sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng vay vốn của các doanh nghiệp và nền kinh tế.

Dựa trên tình hình hiện tại, câu hỏi bao giờ hệ thống ngân hàng có thể tuân thủ hoàn toàn Basel I vẫn chưa có câu trả lời, chưa bàn đến Basel II. Kinh nghiệm ở nhiều quốc gia châu Á đã triển khai Basel II cho thấy, thường phải mất từ 5 đến 7 năm kể từ lúc bắt đầu đến khi hoàn toàn tuân thủ. Do đó, nếu không triển khai nghiêm túc từ đầu, hệ thống ngân hàng vẫn còn cách đích Basel II khá xa.