Động đất đã thay đổi Nhật Bản như thế nào?

Về chính trị, cơn địa chấn dù gây ra những hậu quả khủng khiếp về người và của nhưng lại mang đến một cuộc sống mới cho chính phủ đang trên bờ sụp đổ. Đảng Dân chủ Nhật Bản DJP cầm quyền từng có chiến thắng vang dội trong cuộc tổng tuyển cử vào mùa thu năm 2009, đánh bật Đảng Dân chủ Tự do sau hàng chục năm dài thống trị hệ thống chính trị Nhật Bản. Tuy nhiên, một loạt các quyết sách kinh tế kém hiệu quả, những tranh cãi hải quân với Trung Quốc, cùng một số vụ bê bối liên quan tới vài quan chức cấp cao…đã làm suy yếu đảng cầm quyền và Thủ tướng Naoto Kan.

Tuy nhiên trận động đất đang cho Thủ tướng Kan cơ hội thứ hai. Trong bối cảnh hàng ngàn người chết, hơn chục ngàn người khác mất tích, hàng trăm ngàn người bị mất chốn ở và một vài lò hạt nhân trên bờ vựa rò rỉ phóng xạ, chắc chắn Nhật Bản sẽ không có thời gian để thay đổi chính phủ. Hơn nữa, dù còn sớm để kết luận, những nỗ lực của chính phủ trong công tác khắc phục thảm họa vừa qua đã được đánh giá là có nhiều cải thiện hơn nhiều so với những người tiền nhiệm trong vụ đối phó với trận siêu động đất Kobe từ năm 1995 với hơn 6.000 người chết.

Qua trận động đất, phe đối lập cũng điều chỉnh lập trường của nình theo hướng hòa giải hơn trong các vấn đề lớn. Chẳng hạn như Chủ tịch đảng LDP Sadakazu Tanigaki và một số nhà lãnh đạo đối lập khác qua đó cũng thể hiện nguyệån vọng cùng nhau tìm ra công thức và thông qua các gói chi tiêu khẩn cấp. Nếu những rắc rối rò rì phóng xạ từ nhà máy hạt nhân Fukushima được giải quyết ổn thỏa và không gây ra một thảm họa mới nào, DJP sẽ tìm được ánh sáng nơi cuối hầm tối

Ngoài chính trị, trận động đất còn tạo ra địa chấn mạnh đối với nền kinh tế Nhật Bản. Vốn đang gồng mình chống suy thoái, người Nhật lại càng gặp khó khăn. Không chỉ nhà cửa, nhà máy, hàng hóa bị phá hủy mà phần lớn cơ sở hạ tầng, đường sá giao thông cũng bị trôi theo sóng thần.  Các nhà sản xuất ô tô đã phải giảm mức sản xuất. Theo mệnh lệnh của chính phủ, các nhà sản xuất thép, đồ điện tử cũng phải tự nguyện giảm hoạt động để gìn giữ năng lượng. Nhật đã phải chính thức cắt điện và giảm tiêu dùng điện một số nơi, điều này sẽ dẫn đến tình trạng hàng hóa và dịch vụ bị thiếu hụt. Chắc chắn, GDP của Nhật Bản sẽ giảm mạnh trong ngay quý II và thậm chí cả quý III năm nay. Đồng yen tăng giá có thể làm trầm trọng tình trạng này vì các công ty Nhật Bản buộc phải rút đầu tư ở nước ngoài về để hỗ trợ tái thiết trong nước.

Dẫu vậy, nếu tính dài hạn, cuộc khủng hoảng có thể mang lại một số lợi ích. Người ta nhớ lại rằng, Nhật bản đã phải chịu đựng tình trạng tăng trưởng thấp hơn 2 thập kỷ, thậm chí không có tăng trưởng do người dân giữ tiền tiết kiệm quá mức và nhu cầu yếu. Chỉ có thời điểm duy nhất trong suốt thời kỳ trên mà kinh tế tăng trưởng khá mạnh là sau trận động đất Kobe năm 1995, lúc đó nhu cầu tái thiết đã đẩy GDP tăng mạnh. Tương tự, công tác tái thiết sau trận động đất vừa qua có thể sẽ có những đóng góp lớn vào nền kinh tế vào cuối năm nay và năm sau.

Tuy nhiên, nếu nhìn về tương lai xa hơn nữa, thảm họa vừa qua và công cuộc tái thiết sẽ gần như có tác động rất lớn đối với nền tài chính quốc gia Nhật. Với tổng nợ quốc gia hiện đã vượt quá 200% GDP, nguy cơ về một cuộc khủng hoảng tài chính đang tăng và làm tình hình nợ của Nhật Bản thêm trầm trọng.

Đối với kinh tế thế giới, sự gián đoạn trong ngắn hạn các hoạt động thương mại bình thường ở Nhật Bản sẽ làm giảm nhu cầu toàn cầu. Song giá dầu vẫn biến động mạnh do nhu cầu cao từ các thị trường đang phát triển trong khi nguồn cung giảm vì những bất ổn trong thế giới Ảrập. Những rắc rối ở lò phản ứng hạt nhân Fukushima khiến cho chính sách “năng lượng hạt nhân là số một” của Nhật và một số nước phải xem xét lại. Như vậy nhu cầu dầu cũng như các nhiên liệu khác lại càng tăng mạnh.

Xét về khía cạnh địa chính trị, trận động đất đã tạo nên những thay đổi không nhỏ. Nó sẽ giúp củng cố quan hệ Mỹ - Nhật Bản vốn đang có xu hướng mờ nhạt. Sau nhiều  thập kỷ chấp nhận sức mạnh của Mỹ ở châu Á như nền tảng về chính sách ngoại giao và an ninh của mình, các nhà chiến lược Nhật Bản đã bắt đầu thay đổi. Khi lên cầm quyền, DJP đã đi theo hướng nghiêng hơn về phía Trung Quốc, nhưng những tranh cãi liên quan đến bắt giữ thuyền cá Trung Quốc ở biển Nhật Bản đã khiến đất nước mặt trời mọc phải trở về chính sách trước đây.

Thảm họa thiên nhiên đã củng cốë tính hợp pháp của cả Lực lượng phòng vệ Nhật Bản (SDF) và liên minh Mỹ. Trong đợt triển khai quân đội Nhật Bản lớn nhất kể từ chiến tranh Thái bình dương, 100.000 binh sỹ nước này đã được huy động để làm công tác tìm kiếm cứu nạn và sau cùng tham gia các chiến dịch tái thiết. Quân đội Mỹ cũng sát cánh bên đồng minh. Chỉ vài giờ sau khi biết tin động đất gây sóng thần đổ bộ vào Nhật Bản, tổng thống Mỹ Obama đã bày tỏ nỗi buồn và cam kết sẽ hỗ trợ nhân đạo và tài chính quy mô lớn cho Nhật Bản, đồng thời tuyên bố liên minh Mỹ - Nhật “vững như bàn thạch”. Ngay sau khi Nhật bản yêu cầu, Washington đã ra lệnh cho hàng không mẫu hạm USS Ronald Reagan hiện đang hoạt động ở vùng lãnh hải quanh Hàn Quốc hướng về phía bờ biển bị ảnh hưởng của Nhật Bản. Lực lượng này cùng với SDF đã hợp thành lực lượng cứu hộ và cứu trợ quy mô lớn nhằìm giúp các nạn nhân động đất. Việc triển khai trực thăng từ căn cứ Funtena gây tranh cãi ở Okinawa trong công tác cứu hộ cũng được thực hiện nhanh chóng. Liên minh Mỹ Nhật chưa bao giờ hợp tác trơn tru đến thế.

Bên cạnh đó, sự tổn thất quá lớn của Nhật Bản sau thiên tai về lâu dài sẽ càng tạo cơ hội cho Trung Quốc vượt qua Nhật Bản. Và với sức mạnh lớn hơn của đất nước gấu trúc, chắc chắn địa chính trị châu Á và cả thế giới sẽ có sự thay đổi không nhỏ.

Nói tóm lại, thảm họa thiên nhiên đã mang đến một bước ngoặt bất ngờ nhưng không hề thú vị đối với xứ sở hoa anh đào. Nhưng những gì thế giới chứng kiến về tinh thần quả cảm và sự quyết tâm của người dân Nhật, dù cần thời gian dài nhưng chắc chắn Nhật Bản sẽ trở lại đầy mạnh mẽ.