Tọa đàm “Định giá để kiểm soát giá sách giáo khoa như thế nào?”

Bà Nguyễn Thị Mai Hoa, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục:

Việc Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 32/NQ-CP ban hành kế hoạch thực hiện nghị quyết số 686/NQ-UBTVQH15 ngày 18.92023 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội giám sát chuyên đề về việc thực hiện nghị quyết số 88/2014/QH13 và nghị quyết số 51/2017/QH14 của Quốc hội về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông là một trong những nhiệm vụ đã được nêu trong Nghị quyết 686/NQ-UBTVQH15. Về tiến độ, có thể việc ban hành Nghị quyết 32/NQ-CP có chậm một chút. Tuy nhiên, tôi hoàn toàn chia sẻ với Chính phủ, bởi để ban hành kế hoạch triển khai thực hiện Nghị quyết 686/NQ-UBTVQH15 đòi hỏi phải đặt ra rất nhiều vấn đề.

Nghị quyết 686/NQ-UBTVQH15 được xây dựng trên kết quả giám sát về quá trình triển khai, kết quả thực hiện Nghị quyết 88/2014/QH13 về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông. Trong đó rất nhiều vấn đề đặt ra, nhiều nhiệm vụ giải pháp liên quan đến vấn đề thể chế, chính sách, công tác quản lý, điều kiện bảo đảm; và cũng liên quan tới nhiều bộ ngành, cơ quan trung ương, địa phương. Vì vậy, để có kế hoạch thực sự đáp ứng yêu cầu cũng như phù hợp với những vấn đề đặt ra của Nghị quyết 686/NQ-UBTVQH15, chắc chắn quy trình xây dựng kế hoạch mất khá nhiều thời gian. Tôi cho rằng việc chậm về tiến độ không quan trọng bằng việc để có thời gian bảo đảm kế hoạch vừa đầy đủ các nhiệm vụ, vừa có tính khả thi, đó mới là điều quan trọng hơn.

Về kế hoạch triển khai Nghị quyết 686/NQ-UBTVQH15, tôi đánh giá rất cao. Việc xây dựng kế hoạch theo Nghị quyết 32/NQ-CP đã được căn cứ dựa trên nội dung các nhóm nhiệm vụ giải pháp và sự phân công chức năng, nhiệm vụ của các bộ ngành. Vì vậy rất phù hợp, sát với yêu cầu Nghị quyết 686/NQ-UBTVQH15. Nội dung, kế hoạch đã tập trung vào 3 nhóm nhiệm vụ chính: Thứ nhất, là hoàn thiện thể chế chính sách; Thứ hai, là nâng cao hiệu lực hiệu quả quản lý nhà nước; Thứ ba, là tăng cường các điều kiện bảo đảm.

3 nhóm nhiệm vụ này được Chính phủ xác định rõ nội dung hoạt động, nhiệm vụ các bộ ngành liên quan, phân công phân nhiệm rõ ràng. Với một kế hoạch đầy đủ, cụ thể, bám sát chức năng nhiệm vụ sẽ là yếu tố quan trọng để các cơ quan liên quan, các bộ ngành trung ương, địa phương có thể triển khai thực hiện nhiệm vụ, góp phần nâng cao chất lượng của quá trình đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông.

Được biết, thời gian qua, căn cứ kế hoạch 32 của Chính phủ, các bộ ngành đã khởi động. Ví dụ: Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chuẩn bị từ sớm về nội dung Thông tư 27/2023/TT-BGDĐT quy định về lựa chọn sách giáo khoa trong cơ sở giáo dục phổ thông, và đã kịp thời ban hành thay thế cho Thông tư 25/2020/TT-BGDĐT quy định về việc lựa chọn sách giáo khoa trong cơ sở giáo dục phổ thông, bảo đảm đúng tiến độ về lựa chọn sách giáo khoa phục vụ năm học mới. Tôi cho rằng, với sự vào cuộc mạnh mẽ, kịp thời của các bộ ngành là kết quả nhận thấy rõ từ việc Chính phủ ban hành kế hoạch thực hiện nghị quyết số 686/NQ-UBTVQH15.

Ông Trần Thanh Đạm, Vụ trưởng Vụ Kế hoạch - Tài chính, Bộ Giáo dục và Đào tạo:

Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, ngay sau khi UBTVQH ban hành Nghị quyết số 686/NQ-UBTVQH15, Bộ GD-ĐT đã phối hợp cùng các cơ quan liên quan để nghiên cứu, cụ thể hóa các quy định trong Nghị quyết 686 để xây dựng và trình Chính phủ ban hành Nghị quyết số: 32/NQ-CP.

Nghị quyết số 32 được ban hành đã thể hiện đầy đủ, toàn diện các nghĩa vụ mà NQ 686 đề ra, trong đó cụ thể hóa trách nhiệm của các bộ, cơ quan trung ương và địa phương. Đồng thời, với quá trình xây dựng dự thảo nghị quyết của Chính phủ, Bộ GD-ĐT đã xây dựng kế hoạch triển khai NQ 686.

Đến nay, Bộ GD-ĐT đã hoàn thiện cơ bản và dự kiến ban hành nội dung này trong một hoặc hai tuần tới. 

Đối với kế hoạch triển khai của Bộ GD-ĐT, đã ban hành những nhiệm vụ trước mắt. Về vấn đề SGK, trong NQ 32 của Chính phủ cũng đã cụ thể hóa các nhiệm vụ trong NQ 686. Với nội dung này, Bộ GD-ĐT chia thành 3 nhóm vấn đề mà trong NQ của UBTVQH, Thủ tướng Chính phủ đã giao cho Bộ GD - ĐT là đơn vị chủ trì phối hợp cùng các đơn vị liên quan thưc hiện. 

Nhóm thứ nhất là tổng kết đánh giá đổi mới chương trình SGK phổ thông, tổng kết đánh giá xã hội hóa SGK. Từ đó, chúng tôi sẽ phối hợp cùng các cơ quan liên quan để báo cáo Chính phủ về việc sử dụng ngân sách theo yêu cầu nghị quyết của UBTVQH cũng được đánh giá trong thông tư này. 

Nhóm thứ hai là hoàn thành việc biên soạn, tổ chức in phát hành SGK tiếng dân tộc thiểu số và SGK cho người khiếm thị, đồng thời hướng dẫn in và phát hành tài liệu giáo dục địa phương, SGK điện tử theo chương trình giáo dục phổ thông năm 2018.

Nhóm thứ ba là ban hành quy định về giá tối đa SGK, phối hợp với Bộ Tài chính xây dựng các  quy định về phương pháp định giá đối với hàng hóa dịch vụ theo quy định của Luật Giá, trong đó có quy định có thể áp dụng cho SGK, hay quy định giá trần SGK. 

- GS.TS Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Tài chính - Ngân sách

Vấn đề giá SGK đang được cả cộng đồng rất quan tâm, do đó, việc phải làm thế nào để kiểm soát được giá SGK mà vẫn bảo đảm nhu cầu cho người học và phù hợp với khả năng thanh toán của người dùng, đồng thời cũng khuyến khích được các đơn vị xuất bản ra SGK có chất lượng tốt nhất, thực hiện đúng chủ trương thực hiện đa dạng hóa một chương trình nhưng nhiều sách giáo khoa. Tôi cho rằng, dù áp dụng giải pháp nào cũng phải phải hướng đến đa mục tiêu.  

Nhiệm vụ của Bộ Giáo dục và Đào tạo là sẽ xây dựng một hướng dẫn thực hiện quy định về định giá của bộ để hướng dẫn cho đơn vị xuất bản trên cơ sở đó định giá ra SGK của mình, nhưng đồng thời cũng đưa ra mức tối đa của mỗi một loại SGK đó. Đây là một nhiệm vụ nặng nề. 

Để thực hiện tốt nhiệm vụ đó với một hàng hóa thông thường nói chung và đặc biệt đối với SGK thì việc soạn thảo, ban hành được bộ SGK đó phải trải qua rất nhiều khâu. 

Việc đầu tiên là chúng ta phải đi đánh giá, rà soát lại toàn bộ các quy trình từ khâu đầu tiên là tổ chức biên soạn ra bản thảo SGK, sau đó triển khai thử nghiệm, thẩm định, bổ sung rồi tái thẩm định đến khi được phép in ấn và lưu hành. Tiếp đó là khâu in ấn sách sẽ có những công đoạn như thế nào và phát hành đến tay người học.

Mỗi khâu đó chúng ta cần xem xét, đánh giá tỷ mỉ và có sửa đổi nếu chưa phù hợp. Bởi vì, nếu các khâu đã phù hợp thì sau đó mới được tính là yếu tố đầu vào để tính chi phí và cần loại bỏ các khâu chưa phù hợp để tránh việc đội chi phí sách giáo khoa lên. 

Bên cạnh đó, cần tính toán chính xác chi phí của các khâu đó là bao nhiêu, xác định được đơn giá, chi phí cho các hoạt động ở các khâu đó cũng là một điều rất khó… Vì hiện nay, phải căn cứ vào rất nhiều quy định để tính giá, chi phí đầu vào cho từng khâu… Như vậy, chúng ta cần rà soát lại tất cả những đầu công việc để có thể tính ra được tổng các chi phí cho việc ra đời được một bộ sách. Tuy nhiên, mức giá này chưa phải là giá thành bán của một bộ SGK, mà giá bán của SGK còn phụ thuộc vào yếu tố thứ hai là thị trường. Vì nếu chúng ta cho ra được một bộ SGK rồi, nhưng nếu số lượng người học đông, khiến số lượng sách in tăng lên rất nhiều, thì giá thành sẽ rẻ. Nhưng một lần in mà số lượng sách nhỏ thì chắc chắn giá thành sẽ cao. 

Do vậy, vấn đề thứ hai là phải đánh giá thị trường của mỗi một cuốn sách, thị trường của mỗi loại sách để xem là các loại sách này có khả năng, quy mô thị trường là bao nhiêu và từ đánh giá thị trường như thế chúng ta mới xác định được quy mô xuất bản và của sản phẩm sách đó. Đó mới là căn cứ giúp tính ra được chi phí giá thành cho từng cuốn SGK.

Ngoài ra, chúng ta còn cần xét đến yếu tố thứ ba là khả năng thanh toán của người học. Chúng ta hiện có nhiều bộ SGK với giá thành khác nhau. Những cuốn sách in trên giấy thường thì giá thành sẽ thấp, nhưng nếu in trên giấy đẹp, in màu giá thành phải cao hơn… Do đó, nên xét đến nhu cầu, khả năng thanh toán của người học ở mỗi vùng miền. Chúng ta cũng cần những bộ SGK với giá thành tốt, ở mức phổ thông, phù hợp và thống nhất với nhu cầu đa số học sinh… Nếu các em học sinh và phụ huynh có nhu cầu mua những cuốn sách giáo khoa đẹp thì chúng ta phải đáp ứng cho họ… Từ đánh giá thị trường, kết hợp với giá thành sản xuất SGK, chúng ta sẽ lên được khung của chi phí cho từng loại sách ở từng cấp độ chất lượng…

Bên cạnh đó, chúng ta cũng cần tính đến lợi ích cho các nhà sản xuất, sao cho người sản xuất, in ấn phải có lãi. Chúng ta biết rằng, SGK là một mặt hàng tiêu dùng khá thiết yếu đối với người học và lại là một sản phẩm xã hội. Do vậy, chúng ta không thể chạy theo mục tiêu là kinh doanh để kiếm lợi nhuận. Vì thế, chúng ta cũng phải xác định xem, mức lợi nhuận cho nhà sản xuất bao nhiêu là phù hợp. Muốn xác định được mức lợi nhuận phù hợp thì chúng ta phải căn cứ vào khung giá đã tính toán như đã nói ở trên… Từ đó chúng ta sẽ có được khung giá tối đa cho mỗi loại sản phẩm SGK khác nhau…

Rõ ràng, để xây dựng được mức giá SGK, thống nhất được các vấn đề nói trên thì khối lượng công việc phải hoàn thành là không hề nhỏ…

PGS. TS Nguyễn Văn Tùng, Phó Tổng Biên tập Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam:

Khi biên soạn SGK theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã có những bước chuẩn bị hết sức kỹ lưỡng. Chúng tôi xác định rất rõ những thuận lợi và khó khăn khi bước vào việc biên soạn SGK mới.

Về thuận lợi, thứ nhất, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam là nhà xuất bản có quy mô hàng đầu quốc gia, có hệ thống cơ sở vật chất được trang bị đầy đủ phương tiện làm việc.

Thứ hai, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam có bề dày kinh nghiệm. Chúng tôi đã có gần 70 năm làm sách giáo dục nói chung, SGK nói riêng và đã hoàn thành xuất sắc sứ mệnh của mình qua tất cả các lần đổi mới chương trình và SGK của nền giáo dục cách mạng.

Thứ ba, chúng tôi có một đội ngũ tác giả biên soạn SGK rất hùng hậu, bao gồm các nhà giáo có uy tín, có kinh nghiệm, các nhà khoa học, các chuyên gia đầu ngành. Bên cạnh đó, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam còn huy động được rất nhiều chuyên gia được đào tạo bài bản ở nước ngoài và rất chuyên nghiệp trong lĩnh vực biên soạn SGK để hỗ trợ việc tổ chức biên soạn SGK.

Thứ tư, chúng tôi có một đội ngũ hàng trăm biên tập viên và họa sĩ được đào tạo một cách bài bản, giỏi chuyên môn, nghiệp vụ và phong cách làm việc rất chuyên nghiệp. Điều đặc biệt là đội ngũ này được đào tạo chuyên ngành khoa học cơ bản phù hợp với các môn học trong chương trình giáo dục phổ thông, có thể biên tập được đầy đủ các môn học.

Thứ năm, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam có một hệ thống phát hành rộng khắp trong toàn quốc.

Chúng tôi cũng xác định những khó khăn khi bước vào việc biên soạn SGK mới.

Khó khăn đầu tiên là khi biên soạn SGK mới theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 theo chủ trương Nghị quyết 88 của Quốc hội (một chương trình, nhiều sách giáo khoa), nhà xuất bản sẽ phải làm thêm nhiều công đoạn trong quy trình xuất bản SGK. Bên cạnh những công đoạn quen thuộc mà chúng tôi vẫn làm qua rất nhiều lần đổi mới SGK (như tổ chức bản thảo, biên tập hoàn chỉnh bản mẫu, in ấn và phát hành), với việc biên soạn SGK theo phương thức xã hội hóa, nhà xuất bản sẽ phải làm thêm các công đoạn như thực nghiệm bản mẫu, thực nghiệm những tiết dạy được biên soạn trước tại các cơ sở giáo dục theo đúng quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Ngoài ra, còn có những công đoạn khác như tuyên truyền, giới thiệu, quảng bá sản phẩm, tập huấn giáo viên sử dụng SGK mới... Đó là những công đoạn mà nhà xuất bản phải làm thêm trong bối cảnh SGK theo phương thức xã hội hóa. Việc này làm cho lượng công việc mà NXB phải thực hiện khi làm SGK mới nhiều hơn, bề bộn hơn, ngổn ngang hơn rất nhiều.

Khó khăn tiếp theo là do có nhiều bộ sách của nhiều NXB thì sản lượng phát hành trên mỗi đầu sách sẽ bị chia sẻ. Nếu như trước đây, chẳng hạn như môn Ngữ văn, cả nước chỉ có một bộ sách, nhưng hiện nay cả nước về cơ bản có đến ba bộ sách Ngữ văn, rõ ràng sản lượng phát hành của mỗi đầu sách sẽ bị giảm xuống.

Và khi sản lượng giảm xuống thì chi phí trên mỗi bản sách sẽ tăng lên. Các môn học thông thường hiện có ba bộ sách, còn với môn tiếng Anh cả nước đang có đến 10 bộ sách giáo khoa.

MC: Thưa quý vị. Luật Giá 2023 được Quốc hội thông qua ngày 19/6/2023 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01.7.2024, trong đó quy định sách giáo khoa các cấp do Nhà nước định giá. Căn cứ Danh mục hàng hóa, dịch vụ do Nhà nước định giá được quy định theo Luật Giá 2023 thì sách giáo khoa các cấp thuộc loại hàng hóa do Nhà nước định giá. Thẩm quyền định giá sách giáo khoa thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo, với hình thức định giá là định giá tối đa. Theo đó, tổ chức, cá nhân không được định giá, mua, bán sách giáo khoa các cấp cao hơn mức giá do Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định

Bà Nguyễn Thị Mai Hoa, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hoá, Giáo dục:

Vấn đề SGK, giá SGK luôn là mối quan tâm chung của xã hội. Trước khi vào năm học mới, bao giờ dư luận xã hội cũng có rất nhiều ý kiến liên quan đến vấn đề giá SGK với mong muốn chung là có bộ sách ở mức giá phù hợp. Kỳ họp thứ Năm, Quốc hội Khóa XV mới đây đã thông qua Luật Giá, trong đó xác định SGK được bổ sung vào danh mục được Nhà nước định giá, có hiệu lực từ 1.7.2024. Theo quy định của Luật Giá, SGK do Nhà nước định giá, Bộ Tài chính ban hành phương pháp định giá tối đa, các nhà xuất bản (NXB) tự quyết định giá cụ thể trong trần chung.

SGK là mặt hàng tác động đến đông đảo người học, phụ huynh, xã hội. Với 17,6 triệu học sinh phổ thông trên cả nước, rõ ràng việc điều chỉnh, điều tiết giá SGK là khoản kinh phí rất lớn và tác động diện rộng. Thay đổi giá một cuốn SGK không nhiều nhưng tổng chung của kinh phí toàn xã hội bỏ ra là con số rất lớn.

Các NXB là đơn vị chịu tác động trực tiếp trong các quy định của Luật Giá. Trong quá trình Quốc hội thảo luận về nội dung Nhà nước định giá SGK, nhiều ý kiến tiếp cận từ góc nhìn các NXB còn băn khoăn. Băn khoăn lớn nhất là liệu có là rào cản thực hiện chủ trương xã hội hóa hay không khi đưa SGK vào xã hội hóa. Quốc hội nghiên cứu, xem xét và tính toán rất kỹ, quyết định đưa ra phương pháp định giá, xác định giá trần.

Nhà nước định giá SGK, đưa ra giá trần là đang hướng tới đối tượng người tiêu dùng, để họ không phải chịu bộ SGK ở mức giá quá cao. Phía các NXB, nhìn tổng thể chắc chắn cũng không bất lợi. Bởi vì khi xác định mức trần giá SGK, các NXB hẳn phải có tính toán nhất định để điều chỉnh làm sao khâu đầu vào của quá trình biên soạn, phát hành SGK bảo đảm ở mức có thể chấp nhận được. Nếu xác định trần giá SGK, đồng thời sẽ tạo ra sự cạnh tranh lành mạnh trong thị trường, sẽ trao quyền quyết định giá bán cụ thể cho các NXB. Trong quá trình triển khai thực hiện, nếu những quy định của Nhà nước, Bộ Tài chính, Bộ Giáo dục và Đào tạo được phân tích, nghiên cứu một cách kỹ lưỡng thì sẽ có thị trường cạnh tranh lành mạnh. Tôi cho rằng, việc định giá SGK không cản trở xã hội hóa mà còn tạo ra sự cạnh tranh lành mạnh, thực hiện chủ trương xã hội hóa một cách đúng hướng và bảo đảm mục tiêu định giá SGK nhưng đồng thời vẫn khuyến khích, tạo động lực để các NXB tham gia xuất bản SGK.

Vấn đề giá SGK luôn luôn làm các nhà giáo dục đau đầu, phải trả lời rất nhiều câu hỏi từ dư luận, phụ huynh, các cơ quan thông tin đại chúng về việc giảm giá GSK. Việc trao quyền cho Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp cùng với Bộ Tài chính định giá SGK là Bộ Giáo dục và Đào tạo đang được thực hiện quyền, trách nhiệm của mình đối với người học. Khi có giá GSK hợp lý, chắc chắn ngành giáo dục không phải đối mặt với tác động từ dư luận xã hội về giá SGK.

Vậy vấn đề cần tập trung nhiều hơn là về chất lượng SGK. Có lẽ chúng ta phải hướng tới không bị chi phối quá nhiều bởi việc sách cao hay thấp mà quan tâm nhiều hơn là chất lượng SGK có bảo đảm để thực hiện mục tiêu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông như chúng ta đặt ra hay không.

- GS.TS Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Tài chính - Ngân sách:

Hiện nay, chúng ta rất coi trọng vấn đề liên quan đến các nguyên tắc và các căn cứ định giá. Về nguyên tắc định giá, dựa trên 3 nguyên tắc khá phổ biến đó là: tính đúng, tính đủ và bảo đảm hài hòa lợi ích các bên là lợi ích của người học, lợi ích của ngành giáo dục và lợi ích của nhà sản xuất.

Việc định giá cần dựa vào ba căn cứ: Thứ nhất, căn cứ vào các yếu tố cấu thành nên giá sản phẩm mà những yếu tố cấu thành giá đó như tôi đã nói ở trên là chúng ta phải đi rà soát lại toàn bộ các khâu trong quá trình để xây dựng nên bộ sách. Từ những đơn giá đó, chúng ta mới tính ra giá cấu thành, đây căn cứ quan trọng nhất.

Thứ hai, căn cứ vào quan hệ cung - cầu trên thị trường. Chúng ta cần đi khảo sát thị trường, đánh giá xem bộ sách này có quy mô tiêu thụ lớn hay nhỏ… Nếu chúng ta sử dụng một bộ SGK thì quy mô rất lớn, nhưng có nhiều bộ sách thì thị phần sẽ bị chia sẻ. Hay những bộ sách chuyên biệt cho người khiếm thị, người dân tộc thiểu số thì quy mô rất nhỏ… Và chúng ta phải đánh giá kỹ thị trường và mối quan hệ cung - cầu để có thể định giá một cách chính xác, hợp lý.

Thứ ba, khi định giá, chúng ta cũng thường đề cập đến giá cả của các sản phẩm tương đồng ở trên thị trường. Hiện nay, không chỉ có SGK mới là sản phẩm in để bán mà có rất nhiều sách khác cũng là sản phẩm in để bán và nội dung, cách thức, kiểu cách tương tự đang được bày bán… Chúng ta phải căn cứ vào những sản phẩm cùng loại, có tính tương đồng đó để so sánh, đánh giá và làm căn cứ định giá cho sản phẩm là SGK. Chúng ta cần so sánh tương đồng ở nhiều mặt, để khi định giá một cuốn sách sẽ không có những chi phí bất hợp lý, gây thiệt hại cho người học, nhưng cũng bảo đảm lợi ích hợp lý, đủ để bù đắp cho người sản xuất kinh doanh…

Ngoài ra, chúng ta cũng cần xét đến vấn đề liên quan đến nguyên tắc tính đúng, tính đủ. Như tôi vừa nói, tính đúng là tính những chi phí nào nằm trong giá thành để tránh tình trạng một số khâu chúng ta không kiểm soát tốt khiến giá thành bị đội lên… Nếu không tính đúng, tính đủ mà chúng ta áp một mức giá khống chế không phù hợp thì không có những sản phẩm tốt, sản phẩm chất lượng cao.

Ông Trần Thanh Đạm, Vụ trưởng Vụ Kế hoạch - Tài chính, Bộ Giáo dục và Đào tạo:

Tuy Luật Giá chưa đến thời điểm có hiệu lực nhưng đến thời điểm này, cơ bản các NXB đã gửi bảng kê khai giá cho Bộ Tài chính cho năm 2024, 2025. Về phía Bộ GD-ĐT, trong thời điểm hiện tại chúng tôi đang thảo luận về câu chuyện phối hợp, rà soát kê khai giá của NXB. Trách nhiệm của Bộ GD-ĐT trong việc quy định giá trần SGK, ngay sau khi Luật Giá ban hành, chúng tôi xác định đây là nhiệm vụ hết sức quan trọng. Tuy nhiên, chuyên môn về giá thì hiện nay đang thuộc về Bộ Tài chính. Bộ GD-ĐT đã tham khảo Bộ Tài chính từ rất sớm, từ khi được Quốc hội giao quyền cho Bộ GD-ĐT.

Về phương pháp định giá, như GS.TS. Hoàng Văn Cường và Phó Chủ nhiệm Nguyễn Thị Mai Hoa đã trao đổi có 2 vấn đề. Thứ nhất, về phương pháp định giá, theo quy định của Luật Giá và chức năng nhiệm vụ thì Bộ Tài chính vẫn là cơ quan xây dựng phương pháp định giá nói chung, trong đó bao gồm giá SGK. Hiện Bộ Tài chính đã cơ bản hoàn thiện nghị định hướng dẫn Luật giá và dự thảo thông tư về phương pháp định giá. Trong phương pháp định giá, nội dung nào đặc thù, có tính cá biệt trong chi phí để biên soạn xuất bản, phát hành SGK thì Bộ Tài chính đã đề nghị Bộ GD-ĐT cho ý kiến và Bộ lấy ý kiến của các NXB cũng như các kênh thông tin liên quan. Từ đó, làm rõ các vấn đề cần quy định một cách đặc thù đối với chi phí để biên soạn, xuất bản phát hành sgk để đưa vào trong thông tư của Bộ Tài chính, tạo cơ sở cho các NXB xây dựng quy định giá đối với SGK của mình.

Về phương pháp định giá trần, đây là công việc rất quan trọng nên chúng tôi đã triển khai thảo luận với các cơ quan liên quan, trao đổi với các NXB để xác định giá của SGK sẽ hình thành từ khoản chi phí nào? Tính đúng, tính đủ nhưng phải hài hòa. Trên cơ sở trao đổi với các cơ quan liên quan, chúng tôi đã có văn bản gửi NXB để họ thông tin về giá hiện nay đang tính, với phương pháp trên cơ sở chi phí thực tế. Vụ Kế hoạch - Tài chính, Bộ Giáo dục và Đào tạo có phương án cân đối, rà soát lại từ thông tin của các NXB.

PGS.TS Nguyễn Văn Tùng, Phó Tổng Biên tập Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam:

Qua thực tế xuất bản sách giáo khoa nhiều năm nay, chúng tôi thấy rằng, giá sách giáo khoa được cấu thành từ nhiều yếu tố, trong đó tập trung vào 5 yếu tố cơ bản, gồm: chi phí tổ chức bản thảo, chi phí nhuận bút, chi phí sản xuất (cơ bản có chi phí về giá giấy và công in), chi phí khâu lưu thông (hay còn gọi là chi phí phát hành) và chi phí tài chính (hay còn gọi là lãi vay).

Về câu hỏi "vì sao giá sách giáo khoa theo chương trình mới cao hơn giá sách giáo khoa theo chương trình cũ?", chúng tôi cho rằng có một số lý do cơ bản sau đây:

Thứ nhất, về nguồn vốn để làm sách giáo khoa, sách giáo khoa cũ được tổ chức biên soạn bằng nguồn vốn ngân sách Nhà nước; còn sách giáo khoa mới theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 biên soạn theo chủ trương “một chương trình, nhiều sách giáo khoa”, theo chủ trương xã hội hóa sách giáo khoa, do nhà xuất bản tự bỏ vốn hoặc vay vốn ngân hàng để thực hiện các khâu xuất bản.

Thứ hai, các chi phí như nhuận bút, chi phí nguyên vật liệu, công in đều cao hơn trước. Một số công đoạn như thực nghiệm sách giáo khoa, giới thiệu, quảng cáo, tập huấn giáo viên,... trước đây nhà xuất bản không phải làm và cũng không phải chi trả chi phí, nhưng hiện nay phải chi trả thêm các chi phí này. Đặc biệt, giá giấy đang tăng rất nhiều so với những năm trước.

Thứ ba, quy cách chất lượng của sách. Với sách giáo khoa theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, để đáp ứng định hướng phát triển năng lực và phẩm chất người học, sách giáo khoa cũng phải có khổ sách lớn hơn và có chất lượng in ấn cao hơn so với sách giáo khoa cũ.

Thứ tư, do có nhiều bộ sách giáo khoa nên sản lượng phát hành của mỗi tên sách, mỗi đầu sách sẽ giảm xuống, dẫn đến những chi phí như tổ chức bản thảo, chi phí nhuận bút, chi phí bản quyền và một số chi phí khác phân bổ trên mỗi bản sách tăng lên. Chi phí phân bổ trên mỗi bản sách tỷ lệ nghịch với sản lượng phát hành.

Đây là những lý do khiến giá sách giáo khoa theo chương trình mới cao hơn chương trình cũ.

MC: Thưa quý vị! Báo cáo giám sát chuyên đề “Việc thực hiện Nghị quyết số 88/2014/QH13 và Nghị quyết số 51/2017/QH14 của Quốc hội về đổi mới chương trình, sách giáo khoa (SGK) giáo dục phổ thông” đã cung cấp bức tranh tổng thể toàn diện và sâu sắc về tình hình đổi mới giáo dục phổ thông. Trong đó, đề nghị Chính phủ sớm ban hành phương pháp định giá, giảm chi phí để giảm giá sách giáo khoa, bảo đảm kiểm soát chặt chẽ chi phí sản xuất, tiết giảm chi phí trung gian, giảm tỉ lệ chiết khấu để giảm giá sách đảm bảo phù hợp cho mọi đối tượng người dùng.

Theo Nghị quyết 32/NQ-CP, Chính phủ yêu cầu Bộ GD-ĐT khi kết thúc năm học 2024 - 2025, tiến hành tổng kết đánh giá việc triển khai đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông; tổng kết đánh giá việc xã hội hóa biên soạn sách giáo khoa. Trên cơ sở đó, báo cáo Chính phủ trình Quốc hội về việc sử dụng ngân sách nhà nước biên soạn một bộ sách giáo khoa theo quy định tại Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội trong năm 2025.

Bà Nguyễn Thị Mai Hoa, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục

Về vấn đề này, tôi xin đặt ra một số vấn đề. Thứ nhất là tại sao phải có một bộ SGK được biên soạn bởi ngân sách nhà nước? Đây là vấn đề Quốc hội đã bàn trong quá trình giám sát về Đổi mới chương trình, SGK, đồng thời thực hiện trách nhiệm của Nhà nước đối với giáo dục, cũng là thực hiện trách nhiệm của một bộ phận học sinh, gia đình khó khăn, cần có bộ SGK ở mức giá vừa phải.

Tuy nhiên, câu hỏi thứ hai mà tôi muốn nêu ra: vậy việc sử dụng ngân sách Nhà nước để biên soạn SGK và miễn phí bản quyền, chắc chắn là giá giảm. Bởi vì rõ ràng, trong việc định giá SGK phải trên nguyên tắc tính đúng, tính đủ và có đến 5 yếu tố cấu thành trên giá SGK. Rõ ràng tiền bản quyền là một trong những yếu tố cấu thành nên giá thành SGK, không có lý nào Nhà nước bỏ tiền ra, miễn phí bản quyền mà không giảm giá sách.

Chắc chắn giá sách có giảm nhưng giảm bao nhiêu thì bây giờ không trả lời được. Bởi vì trong quá trình tính đúng, tính đủ mà với quy trình làm SGK bằng ngân sách nhà nước mà cách tính đó không phù hợp, có thể đưa ra những chi phí không thiết thực, gây ra lãng phí, chưa hẳn đã tác động giảm giá thành sách. Trong khi đó có NXB biên soạn sách bằng xã hội hóa mà quản lý tốt, tạo ra những bộ sách mà giá ngang với bộ sách có sự hỗ trợ từ ngân sách nhà nước.

Thứ hai, một vấn đề nữa mà tôi muốn nêu ra: giảm giá sách có phải là yếu tố quyết định cho việc chọn sách hay không? Bởi vì câu chuyện các NXB quan tâm nhiều là phân chia thị phần SGK – một thị trường vô cùng lớn. Để lựa chọn SGK, hiện qua khảo sát, giám sát, chúng tôi nhận thấy có nhiều yếu tố để người ta chọn sách. Có thể bởi vì sách có nội dung hay, chất lượng sách rất tốt, sách có mẫu mã, hình thức, tạo ra cho trẻ em hứng thú trong quá trình học... Như vậy sẽ có rất nhiều yếu tố quyết định việc phân chia thị phần SGK, không phải câu chuyện giá.

Vì vậy, khi bàn về vấn đề có một bộ SGK được xây dựng bởi ngân sách nhà nước, miễn phí bản quyền biên soạn là Nhà nước đang thực hiện trách nhiệm đối với một bộ phận người học ở gia đình khỏ khăn, địa bàn khó khăn. Còn quá trình tạo điều kiện có thị trường cạnh tranh lành mạnh bảo đảm phát triển xu hướng xã hội hóa, để có bộ SGK tốt, chất lượng cao, đáp ứng phân khúc, nhu cầu khác nhau của người tiêu dùng, đó là vấn đề cần bàn.

Ở đây, tôi muốn khẳng định một lần nữa giảm giá SGK là một trong các mục tiêu. Còn mục tiêu căn cơ nhất, quyết định tới đổi mới chương trình, SGK, từ đó tác động tới kết quả học tập của học sinh mới là yếu tố quan trọng, cần quan tâm nhiều hơn. Tôi nhấn mạnh chủ trương xã hội hóa SGK tiếp tục là một chủ trương đúng. Việc tham gia của NXB thông qua phương thức xã hội hóa sẽ cung cấp cho thị trường SGK những bộ sách tốt, chất lượng, đáp ứng nhu cầu khác nhau của người học trong bối cảnh hiện nay.

GS.TS Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Tài chính - Ngân sách:

Tôi rất đồng tình với phân tích của bà Nguyễn Thị Mai Hoa, nếu như Bộ GD-ĐT đứng ra biên soạn một bộ sách bằng ngân sách, sau đó miễn tiền bản quyền và toàn bộ chi phí (từ xây dựng cho đến thử nghiệm, thẩm định), chỉ in sách rồi bán - như vậy toàn bộ quá trình sản xuất ban đầu là không mất tiền thì đương nhiên giá sách sẽ giảm. Bởi 5 đầu mục cấu thành giá sách giáo khoa, bây giờ bỏ hẳn một đầu mục, giá sách chắc chắn phải giảm giá sách.

Bên cạnh đó, về thị phần của bộ sách đó, tôi nghĩ rằng sẽ lớn. Bởi hiện nay, chúng ta không áp đặt việc chọn SGK, các trường chọn như thế nào là tùy giáo viên, tùy học sinh lựa chọn. Trong tâm lý của đa số, sách của Nhà nước có độ tin cậy cao hơn. Cho nên, tôi cho rằng thị phần của bộ sách này sẽ cao và như vậy chi phí in ấn, phát hành ra lại càng thấp. Cộng hai yếu tố này vào khiến giá thành càng giảm. Do đó, bộ sách này sẽ có mức giá rất thấp.

Tuy nhiên, dù đạt được mục tiêu của chúng ta là có được bộ sách giá thấp để cung cấp đến cho người học nhưng tôi cho rằng sẽ có sự cạnh tranh. Bởi cùng nội dung như nhau, in ấn như nhau, một bên bán 20.000 đồng, một bên bán 10.000 đồng, đương nhiên người ta sẽ chọn quyển 10.000 đồng. Chưa biết sách của đơn vị tư nhân xuất bản có tốt hơn của Nhà nước hay không, nhưng thấy bộ sách của Nhà nước giá thấp hơn, chắc chắn mọi người sẽ lựa chọn bộ sách đó.

Với xu hướng như vậy, tôi rất e ngại rằng liệu trong một thời gian nữa những bộ sách mà chúng ta xã hội hóa có cạnh tranh nổi hay không? Danh tiếng, thương hiệu không bằng, giá lại cao hơn, vậy cạnh tranh làm sao nổi? Tôi thấy rằng đây là điều chúng ta cần phải “mổ xẻ”, làm rõ.

Tôi cho rằng, Nghị quyết 88 vô cùng cách tân, khi đã đưa ra một chương trình, nhiều bộ SGK. Điều này sẽ giải quyết vấn đề là không để cho học sinh học SGK theo cách thuộc lòng giáo điều, “học vẹt”.

Với việc có nhiều bộ SGK, các em không thể học thuộc lòng như thế mà phải hiểu, biến kiến thức trong sách thành kiến thức của mình. Đó là tư tưởng rất cởi mở, khai phóng, tạo sự sáng tạo tri thức cho các em. Do đó, tôi cho rằng việc có nhiều bộ sách là mục tiêu rất quan trọng, chúng ta phải nghĩ đến điều này.

Theo tôi, chúng ta vẫn có thể có nhiều bộ sách. Chúng ta đã tạo ra một thị trường cạnh tranh khá lành mạnh, không có chuyện bất bình đẳng. Muốn giá thành thấp, chúng ta đã có kiểm soát, đã đặt ra khung giá, đã xác định các yếu tố cấu thành giá.

Bộ sách của Nhà nước sản xuất ra miễn phí thì bây giờ tất cả bộ sách của tư nhân, Nhà nước hãy bỏ ngân sách ra mua lại bản quyền và từ nay không bao giờ tính chi phí bản quyền vào trong việc phát hành nữa. Toàn bộ phần đó Nhà nước đã trả bản quyền, tư nhân chỉ in ấn và phát hành, không còn được tính chi phí nhuận bút nữa. Như vậy, chúng ta sẽ tạo ra được sự cạnh tranh bình đẳng, mọi đơn vị là như nhau, đều có một điểm xuất phát.

Bên cạnh đó, chúng ta có một truyền thống từ trước nay, đó là với một bộ sách đẹp, có thể dùng lại nhiều lần qua nhiều thế hệ học trò. Theo tôi, Nhà nước nên đặt hàng mua những bộ sách thật đẹp và cấp cho các trường, để học sinh sau này đi học sẽ mượn lại, một bộ như thế dùng được vài ba lần, đặc biệt là những vùng sâu, vùng xa.

Như vậy, chúng ta sẽ khắc phục được tình trạng học sinh không có điều kiện, phải học quyển sách chất lượng kém. Bây giờ các cháu không có điều kiện nhưng chúng ta sẽ hỗ trợ các cháu có thể tiếp cận được những sách rất tốt.

Có lẽ, chúng ta phải đa dạng hóa phương thức để vẫn có thể đạt được việc kiểm soát sách trên thị trường có một giá cả hợp lý, không có chuyện đội các yếu tố đầu vào bất hợp lý dẫn đến đội giá sách lên; nhưng đồng thời cũng tìm cách để hỗ trợ cho người học có thể tiếp cận được những bộ sách với giá thấp nhất.

Tôi cho rằng với việc tiền lương tăng, giá cả mọi thứ đều tăng thì tất yếu, giá SGK cũng sẽ tăng. Nhưng tăng ở đây không phải tăng một cách bất thường, mà chúng ta đều có chỉ số giá của hàng hóa xã hội. Tôi nghĩ rằng đây cũng là vấn đề mọi người đều chấp nhận được và chúng ta kiểm soát, giám sát được. Đây không phải là vấn đề đáng e ngại.

Ông Trần Thanh Đạm, Vụ trưởng Vụ Kế hoạch - Tài chính, Bộ Giáo dục và Đào tạo:

Việc biên soạn SGK theo Nghị quyết số 88/2014/QH13 cần được phân tích kỹ lưỡng và báo cáo Chính phủ trong nhiệm vụ Nghị quyết số 686/NQ-UBTVQH15 và Nghị quyết số 3232/NQ-CP giao cho Bộ GD-ĐT chủ trì để tổng kết, đánh giá vào năm 2025. Tuy nhiên, đối với trách nhiệm của Bộ GD-ĐT, Bộ đang thực hiện nhiệm vụ quy định về giá trần SGK, việc có nhiều bộ sách và nhiều đơn vị biên soạn sách cũng là vấn đề cần cân nhắc, tính toán giá sao cho phù hợp với các mô hình khác nhau và các bộ sách khác nhau.

Như các đại biểu đã nói, quy mô số lượng sách phát hành khác nhau thì sẽ quy định giá trần cho phù hợp, trong điều kiện chưa xác định thị phần của từng đơn vị biên soạn sách đó thế nào. Chúng tôi đang cân nhắc và cần xin ý kiến về nội dung này.

Về việc kiểm soát khâu biên soạn, in ấn phải thực hiện theo quy định của Luật Xuất bản và các quy định pháp luật liên quan. Bộ GD-ĐT ban hành và hoàn thiện các quy định về việc biên soạn SGK theo Nghị quyết số 88/2014/QH13 và thực hiện thẩm định để đảm bảo chất lượng SGK. Hiện nay, Bộ GD-ĐT đã qua 2 lần điều chỉnh sau khi ban hành Thông tư số 33/2017/TT-BGDĐT quy định về tiêu chuẩn, quy trình biên soạn, chỉnh sửa SGK; tiêu chuẩn tổ chức, cá nhân biên soạn SGK; tổ chức và hoạt động của Hội đồng quốc gia thẩm định SGK. 

Trên tinh thần thực hiện Nghị quyết số 88/2014/QH13 và từ thực tiễn, Bộ GD-ĐT đang nghiên cứu để tiếp tục điều chỉnh, bổ sung Thông tư số 33/2017/TT-BGDĐT để tiếp tục hoàn thiện hơn. Trong đó, tập trung vào thời lượng và thực nghiệm các bản mẫu như GS.TS Hoàng Văn Cường đã đề cập. Việc này liên quan đến vấn đề giá, để cải tiến nội dung này phù hợp hơn thì cũng ảnh hưởng đến giá thành, giá trần.

Bộ GD-ĐT sẽ xây dựng và kiểm soát giá trần đúng, đủ, hài hòa lợi ích các bên. Nếu xây dựng khách quan, phản ánh đúng và phù hợp với thị trường và điều kiện chi trả của người dân sẽ là biện pháp kiểm soát rất tốt. Bên cạnh đó, có thể kiểm soát hậu kiểm trên cơ sở phương pháp định giá chung và định giá trần.

Thời gian vừa qua, Chính phủ đã ban hành một số quy định, trong đó quan tâm nhiều đến đối tượng khó khăn. Cụ thể, Nghị định số 81/2021/NĐ-CP quy định quy định về cơ chế thu, quản lý học phí đối với cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân và chính sách miễn, giảm học phí, hỗ trợ chi phí học tập; giá dịch vụ trong linh vực giáo dục, đào tạo. Ngoài ra, có một số thông tư liên tịch liên quan đến các quy định về tài chính cho học sinh trong trường dân tộc nội trú đều có các quy định hỗ trợ kinh phí cho học sinh khối mầm non, phổ thông được hỗ trợ kinh phí để mua sách, đồ dùng học tập. Mức hỗ trợ 150.000 đồng cho học sinh/tháng, mỗi năm học là 1.300.000 đồng, đủ để mua sắm SGK cũng như các trang thiết bị học tập. 

Hàng năm, chúng tôi cũng đề nghị NXB Giáo dục Việt Nam và các NXB liên quan phối hợp với địa phương tặng sách cho các em có hoàn cảnh khó khăn, gia đình thương binh, liệt sĩ. Đồng thời, chúng tôi cũng tiếp tục thực hiện nhiệm vụ Chính phủ giao về phối hợp các địa phương, các cơ quan liên quan để đánh giá xem có trang bị SGK tại các thư viện trường học không. Năm ngoái, Bộ GD-ĐT đã báo cáo Chính phủ và Chính phủ chỉ đạo nghiên cứu, đề xuất trong giai đoạn phù hợp. 

- PGS.TS Nguyễn Văn Tùng, Phó Tổng Biên tập Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam

Thực hiện chỉ đạo của các cấp lãnh đạo, quản lý, đồng thời xác định trách nhiệm của một nhà xuất bản có quy mô hàng đầu quốc gia, một doanh nghiệp nhà nước trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam xác định việc hỗ trợ giáo viên, học sinh, phụ huynh học sinh, bảo đảm an sinh xã hội là một trong những mục tiêu hàng đầu và chúng tôi đã thực hiện việc giảm giá sách giáo khoa trong năm nay.

Trong những chi phí Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã rà soát để giảm giá sách, có hai chi phí quan trọng.

Thứ nhất là chi phí tổ chức bản thảo. Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã cập nhật sản lượng phát hành thực tế (sản lượng phát hành thực tế này lớn hơn sản lượng dự kiến), do đó chi phí tổ chức bản thảo phân bổ trên từng bản sách giảm xuống.

Thứ hai là chi phí khâu lưu thông tiếp tục được Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam tiết giảm. Cụ thể, chúng tôi đã giảm chi phí bán hàng và chi phí phát hành thêm 2,5%.

Đó là hai khoản mục giúp chúng tôi có thể giảm giá sách giáo khoa trong năm nay.

Với sách giáo khoa các lớp đã xuất bản các năm trước theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 (các lớp 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 10, 11), giá của bộ Kết nối tri thức với cuộc sống giảm 9,6%, giá của bộ Chân trời sáng tạo giảm 11,2%.

Có thể nói, đây là nỗ lực rất lớn của toàn hệ thống Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, vì mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội và vì quyền lợi của người tiêu dùng.

Đối với sách giáo khoa các lớp 5, 9, 12 - sách xuất bản lần đầu trong năm 2024, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã xây dựng và hoàn thành việc kê khai giá theo cơ cấu giá, theo mặt bằng giá đã giảm ở các lớp đã xuất bản các năm trước.

Để thông tin rộng rãi, đầy đủ, bảo đảm quyền lợi của người sử dụng sách, chúng tôi sẽ công bố giá sách giáo khoa trên các phương tiện thông tin đại chúng và trên trang thông tin điện tử của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, đồng thời niêm yết giá tại tất cả các điểm bán sách giáo khoa trên toàn quốc.

Với những bản sách giáo khoa đang lưu kho, đã in giá cũ khác với giá mới, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam thực hiện dán tem giá mới trên bìa của sách để giáo viên, học sinh và phụ huynh học sinh dễ dàng nhận biết, không bị nhầm lẫn.