Lao động còn thờ ơ với đào tạo nghề
Theo các quy định hiện hành, việc giải quyết hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp được thực hiện tại các Trung tâm Dịch vụ việc làm. Khi đến đây, lao động có nhu cầu sẽ được tư vấn, giới thiệu việc làm, hỗ trợ học nghề. Các ngành nghề dành cho người lao động đăng ký tham gia học rất đa dạng, phù hợp thị trường lao động như kỹ thuật chế biến món ăn; kỹ thuật pha chế đồ uống; tin học văn phòng; may công nghiệp; lái xe; làm bánh…
Mặc dù học nghề có rất nhiều lợi thế để chuyển đổi công việc, sớm quay lại thị trường lao động; song, trên thực tế, hầu hết lao động chỉ quan tâm đến hưởng trợ cấp thất nghiệp, số người lựa chọn học nghề chiếm tỷ lệ rất thấp trong số người đề nghị hưởng trợ cấp thất nghiệp.
Theo con số của Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội, số lao động tham gia học nghề rất thấp; năm 2021 là 558 người, năm 2022 là 1.117 người, năm 2023 là 487 người và 2 tháng đầu năm 2024 chỉ có 36 người/117 người có quyết định. Số lao động nộp hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp là 63.170 người, năm 2022 tăng lên thành 72.546 người, năm 2023 là 85.616 người và 2 tháng đầu năm 2024 có 8.729 người. Nếu tính trên tỷ lệ người nộp hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp theo từng năm thì số lao động đăng ký học nghề đang ngày càng có xu hướng giảm và giảm rất sâu.
Theo số liệu từ Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, năm 2023, cả nước có hơn 1,1 triệu người đến các Trung tâm Dịch vụ việc làm nộp hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp, tăng 12,2% so với cùng kỳ năm 2022. Trong đó, số người có quyết định hưởng trợ cấp thất nghiệp chiếm hơn 1,06 triệu người, tăng 9,5%. Tuy nhiên, từ 2015 đến nay, trung bình cả nước mỗi năm chỉ có hơn 28.000 lao động thất nghiệp tham gia học nghề; chiếm 4% số lao động hưởng trợ cấp thất nghiệp - một con số rất thấp.
Ngay như tại Hà Nội, theo Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội, 2 tháng đầu năm 2024 có 8.729 người lao động nộp hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp. Cùng với số hồ sơ chưa giải quyết xong trước đó, 2 tháng đầu năm, đã có 10.741 người có quyết định hưởng trợ cấp thất nghiệp. Thế nhưng, chỉ có rất ít người có quyết định học nghề.
Dù học miễn phí nhưng tỷ lệ lao động thất nghiệp tham gia học nghề lại rất thấp thời gian qua; đa số người lao động chỉ tập trung vào việc làm hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp mà "bỏ quên" quyền lợi học nghề.
Cần thêm chính sách hỗ trợ đào tạo
Lý giải cho thực trạng trên, TS. Nguyễn Thị Lan Hương, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Lao động và Xã hội (Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội) cho rằng, lao động thất nghiệp chủ yếu là lao động phổ thông, đa số không có tích luỹ về kinh tế nên không có điều kiện để học nghề mới; trong khi mức hỗ trợ học nghề hiện nay còn hạn chế. Hơn nữa, phần chính sách của BHTN chỉ hỗ trợ chi phí học nghề mà chưa hỗ trợ các chi phí khác, nên người lao động gặp khó khăn khi bản thân phải tự trang trải nhiều khoản chi khác cho cuộc sống trong thời gian học nghề.
Tuy vậy, người lao động không nên vì lợi ích trước mắt mà chỉ quan tâm đến việc hưởng trợ cấp thất nghiệp. Trong bối cảnh tình hình kinh tế, cơ cấu cung - cầu lao động có nhiều biến động như hiện nay, việc lựa chọn học những ngành nghề phù hợp nhu cầu của thị trường sẽ là "phao cứu sinh" cho người lao động.
"Để thu hút lao động thất nghiệp học một nghề phù hợp với bản thân trước khi quay trở lại tham gia vào thị trường việc làm, cơ quan quản lý nhà nước cần nghiên cứu đề xuất nâng mức hỗ trợ học nghề, kéo dài thời gian hỗ trợ học nghề, xây dựng danh mục nghề nghiệp, chương trình đào tạo phù hợp nhu cầu tuyển dụng của doanh nghiệp, tạo việc làm bền vững cho nhóm lao động sau thất nghiệp" - TS. Nguyễn Thị Lan Hương nói.
Nhìn thấu được điều đó trong xây dựng dự thảo Luật Việc làm (sửa đổi), Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội đã đề nghị, sửa đổi chế độ hỗ trợ tham gia đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ kỹ năng nghề cho người lao động theo hướng: mở rộng phạm vi hỗ trợ, không chỉ hỗ trợ người lao động tham gia khóa đào tạo nghề mà cả các khóa đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ kỹ năng nghề; bổ sung nội dung hỗ trợ (tiền ăn) cho người lao động trong thời gian tham gia đào tạo mà không hưởng trợ cấp thất nghiệp.
Ở góc độ doanh nghiệp, bà Phạm Thị Hồng Yến, Chủ tịch Công đoàn Công ty TNHH Intel Việt Nam (TP. Thủ Đức) đề nghị, cần tạo điều kiện cho người lao động tự theo dõi quá trình tham gia bảo hiểm; để các doanh nghiệp đồng hành, tham gia hỗ trợ người lao động trong đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ kỹ năng nghề. Bên cạnh đó, không nên giới hạn thời gian của các chính sách hỗ trợ việc làm mà để sinh viên tự quyết định cân đối giữa việc học và việc làm. Trường hợp sinh viên tham gia thị trường lao động, áp dụng Bộ luật Lao động, Luật Việc làm giữa hai bên và mức lương không thấp hơn lương tối thiểu vùng.
