1. Tên trong tiếng Anh là The Spy Who Loves Us (Điệp viên yêu mến chúng ta - tức nước Mỹ). Cuốn sách Điệp viên Z21 - kẻ thù tuyệt vời của nước Mỹ gần với thể loại chân dung văn chương (literary biography), dựng lại tương đối trọn vẹn chân dung của điệp viên Phạm Xuân Ẩn. Cuộc đời và sự nghiệp tình báo - cuộc đời một người yêu nước, chiến đấu thầm lặng cho đất nước mình, đồng thời yêu mến nước Mỹ là đất nước đào tạo nghề báo cho ông, bồi đắp cho ông tư tưởng dân chủ và tự do. Sự nghiệp của ông cũng phân làm hai: Chiến sĩ đấu tranh vì độc lập tự do trong vị trí nhà tình báo chiến lược, đồng thời là nhà báo tinh tường sắc sảo với thái độ phản ảnh khách quan. Ông được Tổ quốc ghi nhận công lao, đồng thời phía đối phương khi biết ra sự thật vẫn trân trọng và đánh giá cao tinh thần yêu nước và lòng trung thành của một công dân đối với đất nước mình.
2. Cuốn Điệp viên Z21 sinh động khi vẽ chân dung một con người. Còn Điệp viên hoàn hảo của Larry Berman thành công trong việc tổng hợp tư liệu về công việc làm báo và hoạt động tình báo của Phạm Xuân Ẩn.
3. Nhà báo Pháp Jean-Claude Pomonti, tác giả của Một người Việt trầm lặng, quen biết Phạm Xuân Ẩn từ thời chiến tranh, khi ông là phóng viên của báo Le Monde ở Sài Gòn, còn Phạm Xuân Ẩn làm cho hãng Reuteurs và Time. Sau chiến tranh, Pomonti gặp lại Phạm Xuân Ẩn nhiều lần để trực tiếp lấy tài liệu viết quyển sách này. Tư liệu và cảm xúc đều ít hơn cuốn Điệp viên hoàn hảo và Điệp viên Z21 của hai tác giả Mỹ.
Trong tiểu thuyết Thời gian của người, nhà văn Nguyễn Khải dẫn lại chi tiết chính ông nhà báo Pomonti này cùng với một số nhà báo nước ngoài ở Sài Gòn đã bị CIA lừa, đã cho đăng trên trang nhất của báo mình tin có đảo chính nội bộ của “Việt cộng”. Họ được dẫn vào “vùng giải phóng”, được “người của Mặt trận” thông tin hẳn hoi trong một cuộc họp báo, hóa ra là màn kịch do CIA dàn dựng để chơi xỏ cánh nhà báo nước ngoài.
Hồ Anh Thái
------
* Điệp viên Z21 - kẻ thù tuyệt vời của nước Mỹ, Thomas A. Bass, Đỗ Tuấn Kiệt dịch, Nhã Nam và NXB Hồng Đức.
* Điệp viên hoàn hảo, Larry Berman, Đỗ Hùng dịch, NXB Hồng Đức.
* Một người Việt trầm lặng, Jean-Claude Pomonti, Nguyễn Văn Sự dịch, NXB Tri Thức.
