Đình làng ở Quảng Ninh: Những kiến trúc thuần Việt

Do điều kiện lịch sử và địa lý, các đình làng ở Quảng Ninh phân bố không đều, tập trung nhiều nhất ở khu vực đảo Hà Nam (huyện Yên Hưng), Đông Triều và Móng Cái. Đình làng ở Quảng Ninh cũng giống như ở các vùng quê khác, là nơi thờ thành hoàng làng, đồng thời là địa điểm hội họp, tổ chức các hoạt động văn hóa mang tính cộng đồng. Kiến trúc đình làng mang tinh thần Việt sâu sắc, đồ trang trí, ngoài những motif chung, còn có nét đặc trưng của địa phương. Hầu hết các ngôi đình đều được xây vào cuối thời Lê và thời Nguyễn.

Nổi tiếng trong vùng là đình Phong Cốc, nằm giữa hai xã Phong Cốc và Phong Hải, trung tâm đảo Hà Nam. Đình được dựng vào cuối thế kỷ XVII, thờ tứ vị thánh nương và thần Nông. Đây là một trong những đình cổ và lớn nhất trong tỉnh cũng như ở miền Bắc. Đình dài 31,5m; rộng 11,5m; cao 7m; gồm 7 gian 2 chái, dựng theo hình chữ công, gồm 3 phần: tiền đường, bái đường và hậu cung. Hầu hết các thành phần kiến trúc nội, ngoại thất của đình đều chạm khắc điêu luyện. Các khối hình vừa chắc khỏe, mạnh mẽ, uyển chuyển, thanh thoát lại có chút ngộ nghĩnh. Chịu ảnh hưởng của ước lệ đương thời, hình chạm khắc trên các bức cốn, cửa võng, tấm đỡ ván hoành vẫn mang tính khuôn mẫu như long, ly, quy, phượng, mặt trời, mây, lửa... Nhưng cũng có những hoạt cảnh mang tính hiện thực như cảnh trai gái tự tình, đánh vật...

Đình Lưu Khê, xã Liên Hòa, huyện Yên Hưng được xây dựng năm 1822, mang phong cách kiến trúc thời Nguyễn. Cũng giống như nhiều làng xã trong vùng, vị thành hoàng được thờ trong đình là Hưng Đạo đại vương và hai vị tiên công có công lập nên làng xã. Các họa tiết trang trí trong đình, ngoài những chạm khắc mang tính truyền thống như rồng, phượng, rùa; những con vật đặc trưng vùng biển và gắn bó với cuộc sống của ngư dân như tôm, cá, sò cũng được khắc họa sinh động, thể hiện văn hóa đặc trưng địa phương. Đây chính là điều khác biệt, tạo nên nét đặc sắc của đình Lưu Khê.

Đình Bình Lục, xã Hồng Phong, huyện Đông Triều thờ tám vị hoàng đế nhà Trần và thờ An Sinh Vương Trần Liễu (bố của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn). Đình được xây dựng vào thời hậu Lê và được tu sửa hai lần vào thời Nguyễn. Hình trạm khắc ở đình, ngoài những họa tiết truyền thống như tứ linh, tứ quý, còn có hình cá, chim, mèo ngoạm cá, hươu, lợn ăn lá ráy, cua... Đây là những nét dân dã, đời thường mà nghệ sỹ dân gian đã thể hiện trong một không gian trang nghiêm, tôn kính, tạo nên sự gần gũi giữa cuộc sống tâm linh và đời thường. Đáng tiếc, đình đã bị hư hỏng hoàn toàn, chỉ còn lại một số bia đá và chạm khắc bằng gỗ đặt tại sàn nhà truyền thống Đệ tứ chiến khu - chùa Bác Mã.

Mốc son văn hóa giữa một vùng biển đảo mênh mông miền Đông Bắc chính là đình Quan Lạn, huyện Vân Đồn. Đình nằm trên một khu đất bằng phẳng, hướng ra biển, mang phong cách kiến trúc đầu thế kỷ XIX, đã trải qua vài đợt tu sửa lớn. Đình có tòa đại đình dài 20,3m, gồm 3 gian, 2 chái và hậu cung sâu dài 27,8m. Hoa văn trang trí trong đình ngoài truyền thống còn có hoa, bướm, dơi. Thần chủ ngôi đình là thượng tướng Trần Khánh Dư, người có công đánh tan thuyền lương của giặc, góp phần vào chiến thắng vĩ đại năm 1288; và thờ cùng các vị tiên công, tứ vị thánh nương trong truyền thuyết. Hiện tại, đình còn giữ được pho tượng Trần Khánh Dư trong tư thế ngồi, đầu đội mũ cánh chuồn, dáng vẻ uy nghiêm, lẫm liệt.

Đình Trà Cổ, TP Móng Cái, mang phong cách kiến trúc của thế kỷ XVIII và đã trải qua nhiều lần trùng tu. Đình có quy mô lớn, chiều dài 29,8m; chiều rộng 18,5m; gồm 5 gian, 2 chái, cách bờ biển vài trăm mét. Sàn đình được lát ván gỗ, phân bậc cao thấp khác nhau, thể hiện bề bậc, ngôi thứ và vị trí của người ngồi theo quan điểm phong kiến. Đề tài trang trí chủ yếu trong đình là hình tượng rồng được thể hiện dưới nhiều hình mẫu, khác nhau. Ngoài ra, còn có hình tiên nữ, các loại hoa như hoa sen, mẫu đơn... Hậu cung của đình đặt long ngai và bài vị của sáu vị Tiên công lập làng. Đình Trà Cổ là niềm tự hào của người ngư dân Việt, đứng ở nơi đầu sóng, ngọn gió mà vẫn giữ được phong cách thuần Việt đặc sắc.