Di tích quốc gia Đình Hoàng Châu

Truyền thống văn hóa, hiếu học

Đình Hoàng Châu thuộc xã Hoàng Châu, Cát Hải, Hải Phòng được xây dựng từ đầu thế kỷ XVIII. Lúc đầu khởi dựng gần nơi cây đèn biển La Vang, sát phía bờ biển, đến năm 1915, người Pháp xây dựng cây đèn biển La Vang, nên năm Khải Định thứ nhất (1916), nhân dân đã di chuyển đình về vị trí hiện nay.

Sử sách cho thấy Hoàng Châu có truyền thống văn hóa và hiếu học. Trên tấm bia Tư đạo bia ký (Bài ký đạo Tư văn) trong khuôn viên Đình Hoàng Châu vào thời vua Minh Mạng thứ 10 (1829) ghi: phủ Đông Hải, huyện Hoa Phong, tổng An Khoái, xã Hoàng Châu có Hội Tư văn. Hàng năm vào mùa xuân, mùa thu có tế Khổng Tử nên tạc một bia đá ghi danh sách các nhà Nho kể từ đời Tiền Lê (chú lại: Lê sơ) đến đời Minh Mệnh thứ 15 (1834) để ở văn từ hàng xã, đến khi tế lễ thì các người có tên trong văn bia đó được phối hưởng. Cũng trong tấm bia này khắc tên 4 vị sắc mục Hội Tư văn xã Hoàng Châu, cũng là 4 Giám sinh Quốc tử giám, gồm: Nguyễn Khắc Minh, Bùi Tiến Trạch, Vũ Tiến Tước, Bùi Quốc Hoa và hơn 100 sinh đồ.

Mặc dù, trải qua những biến thiên của lịch sử và khí hậu khắc nghiệt của một vùng ven biển, Đình Hoàng Châu hiện còn lưu giữ nét đặc trưng của nghệ thuật kiến trúc đình làng thời Nguyễn cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Đình cũng bảo tồn được nhiều đồ thờ tự, tế khí và tư liệu có giá trị về lịch sử, mỹ thuật, văn hóa, đã trở thành cổ vật như: sắc phong, nhang án, kiệu bát cống, bát biểu, đại tự, câu đối, bia ký… thể hiện tài hoa, tâm huyết của các nghệ nhân xưa xây nên một công trình thiêng liêng, biểu tượng cho nguyện vọng, tâm hồn, thẩm mỹ của cộng đồng dân cư vùng biển.

Lễ hội Xa Mã - đặc sắc và duy nhất

Hoàng Châu cũng như nhiều làng quê vùng Bắc bộ có truyền thống tín ngưỡng, phụng thờ những nhân vật lịch sử có công đánh giặc giữ nước, mở mang bờ cõi và sáng tạo văn hóa. Về với Hoàng Châu vào ngày 10.6 âm lịch hàng năm, sẽ được chứng kiến một lễ hội đặc sắc và lớn nhất của người dân nơi đây.

Trong ngày hội, làng tổ chức đám rước thần vị hai vị Thành hoàng là Phó Nguyên soái Duy Bùi chi thần theo Bản sắc phong năm Thành Thái thứ nhất (1889) và Đô Nguyên soái Tuyên Nghi chi thần theo Bản sắc phong năm Duy Tân thứ 3 (1909). Theo truyền thuyết dân gian, đây là những vị võ quan cao cấp, có công lao lớn trong tiễu trừ hải tặc vùng ven biển vào thời Hậu Lê. Đồng thời nhiều lần hiển hiện linh ứng giúp nước, bảo vệ vùng ven biển phía Đông của đất nước và phù hộ cho nhân dân có cuộc sống bình yên, trù phú.

Thần vị hai vị Thành hoàng được rước từ hai miếu giáp Đông, giáp Đoài về Đình Hoàng Châu để mở hội tế lễ. Những người khiêng kiệu, mang rước đồ thờ tự, nghi trượng, nghi vệ với quần áo nâu thời xưa. Dân làng Hoàng Châu, những người con xa quê và khách du lịch hội tụ, thành kính dâng hương, tế lễ trước ban thờ các vị Thành hoàng cầu mong may mắn, bình an trong cuộc sống và tỏ lòng biết ơn công đức của các bậc tiền nhân.

Đặc biệt, hội lễ có cuộc thi kéo ngựa chiến được người dân gọi là Hội Xa Mã giữa hai giáp Đông và giáp Đoài. Hội Xa Mã có từ rất xa xưa, khoảng trên dưới 300 năm. Xa Mã là hai giá xe trên có ngựa bằng gỗ. Giá xe là một khung gỗ chắc chắn, có thể di chuyển, cơ động trên bốn bánh xe bằng gỗ. Trên giá xe được đặt cố định một ngựa chiến. Ngựa được tạc thân to khỏe, vững chắc, có dây cương, yếm hoa, cổ đeo lục lạc. Thành viên của 2 giáp tham gia vào cuộc thi mặc quần ống chẽn, đầu chít khăn kiểu đầu rìu màu xanh hoặc màu đỏ. Người chỉ huy tay cầm cờ lệnh, loại cờ đuôi nheo nhỏ có màu sắc phân biệt rõ với cờ bên đối phương. Mỗi đội chọn người mạnh khỏe, có quân số từ 12 đến 15 người để kéo xe. Cuộc chơi bắt đầu khi có hiệu lệnh phát ra từ vị chủ quản. Hai xe ngựa gỗ được sự điều khiển khéo léo nhưng rất mạnh mẽ, quyết liệt của người chỉ huy mỗi giáp. Chiến Xa Mã chuyển động lúc nhanh, lúc chậm, lượn vòng trên sân đình rất diệu nghệ. Quy định của cuộc chơi là bên nào muốn giành giải thưởng của làng phải kéo ngựa chạy đủ 3 vòng, không chạm vạch. Điều tối kỵ không làm tổn thương đến xa mã đối phương cùng các thành viên điều khiển, đẩy, kéo chiếc xa mã. Phần thưởng cho đội thắng chỉ là lộc phẩm của hội đình nhưng cả bên thắng, bên thua cùng hòa đồng trước sự cổ vũ reo hò của dân làng và khách thập phương.

Đình Hoàng Châu còn thờ Mẫu Liễu Hạnh - một nhân vật huyền thoại đứng đầu các vị Thánh Mẫu trong tín ngưỡng tâm linh thờ Mẫu của người Việt.

Với những giá trị lịch sử, văn hóa độc đáo, đình Hoàng Châu đã được UBND TP Hải Phòng xếp hạng Di tích lịch sử năm 2001. Ngày 4.7 vừa qua, Di tích lịch sử Đình Hoàng Châu đã được Bộ VH, TT và DL xếp hạng Di tích quốc gia. Đây là niềm vui, niềm tự hào của người dân xã đảo Hoàng Châu - tạo động lực mạnh mẽ cho công cuộc xây dựng quê hương và bảo vệ biển, đảo thiêng liêng của Tổ quốc.