Đền Lăng Sương - Điểm nhấn trong hành trình du lịch về cội nguồn

Tản Viên Sơn tên huý là Nguyễn Tuấn, con của trưởng ông Nguyễn Cao Hành và bà Đinh Thị Đen ở động Lăng Sương, huyện Thanh Xuyên, phủ Gia Hưng, đạo Hưng Hóa, xứ Sơn Tây, nay là huyện Thanh Thủy, Phú Thọ. Mồ côi cha từ nhỏ, ngày ngày làm lụng nuôi mẹ, Nguyễn Tuấn sớm bộc lộ tư chất thông minh, tài trí hơn người. Ông chịu khó lam làm, say mê dùi mài kinh sử, hiếu thảo với mẹ. Được Thần Thái Bạch núi Tản trao cho linh trượng và nhờ cứu giúp Thái tử Long Quân, được Long Vương tặng thần thư bí pháp chân truyền. Ông đã dùng những bảo vật này và bằng tài trí của mình giúp đời, cứu người, giúp dân trị thủy, bảo vệ sản xuất. Được Vua Hùng thứ 18 kén làm rể, kết duyên với Ngọc Hoa công chúa, Tản Viên Sơn đã thể hiện rõ vai trò của một nhân vật trụ cột trong Nhà nước Văn Lang, một vị thủ lĩnh quân sự có tài thao lược, có đức độ, không ham danh lợi. Ông đã giúp Hùng Duệ Vương hai lần dẹp tan quân Thục. Khi Vua Hùng muốn nhường ngôi cho con rể, Tản Viên Sơn khuyên vua cha nhường ngôi cho Thục Phán vốn cũng thuộc dòng dõi nhà Hùng và được nhà vua ưng thuận. Thục Phán nhận ngôi báu, cảm kích lập đàn thờ thề nguyền giữ cơ nghiệp nhà Hùng đồng thời xuống chiếu cho dân xã Trung Độ (nay là xã Trung Nghĩa) hương khói thờ thần Tản Viên mãi mãi. Ngôi đền Lăng Sương được xây dựng từ đó.

Căn cứ vào các tài liệu, hiện vật còn lưu giữ được trong đền và theo dân gian truyền lại, đền Lăng Sương khởi nguồn được dựng lên sơ sài bằng tre, nứa, lá. Đến thời Tiền Lê được trùng tu, tôn tạo, mở rộng quy mô. Năm Thiệu Trị thứ 7 (1847) và năm Tự Đức thứ nhất (1848) ngôi đền được tu sửa lớn, dựng văn bia ghi lại quá trình tu sửa. Trải qua thăng trầm của thời gian và sau hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, đền bị hư hỏng nhiều, đến năm 1991 được sửa chữa lại và từ năm 2006 đến nay được trùng tu, tôn tạo quy mô lớn theo dự án trùng tu, tôn tạo đền Lăng Sương của UBND tỉnh Phú Thọ.

Đền Lăng Sương tọa lạc trên một khu đất rộng, bằng phẳng ven sông Đà, không gian thoáng đãng, tĩnh mịch, thế đất sơn chầu thủy tụ, ba bề núi non trùng điệp, bốn phương phẳng lặng trông về, một phong cảnh vừa đẹp hiếm có, vừa mang nét cổ kính thâm nghiêm. Các công trình kiến trúc chính trong đền gồm đền chính, hai tòa tả mạc và hữu mạc, nhà võng, giếng Thiên Thanh, nhà bia, miếu hai cô, ao sen và lăng Thánh Mẫu.

Ngoài các di vật gắn với truyền thuyết về sự ra đời của Tản Viên Sơn Thánh như Hòn Đá quỳ, chậu đá…, đến nay, đền Lăng Sương còn giữ được nhiều tư liệu, hiện vật cổ minh chứng cho nguồn gốc xa xưa và bề dày lịch sử của ngôi đền như ấn triện đồng cổ có khắc dòng chữ Hán “Gia Hưng từ, Lăng Sương tích, Đại Vương động”, cuốn Ngọc phả dày 88 trang được soạn vào năm 1430 (năm Thuận Thiên thứ 3 đời vua Lê Thái Tổ), văn bia bằng đá khắc năm 1848, một số đạo sắc phong của các triều đại phong kiến. Năm 2005, đền Lăng Sương chính thức được Bộ VH -TT, nay là Bộ VH - TT và DL xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia.

Hàng năm, cứ vào dịp đầu xuân, đền Lăng Sương lại thu hút một lượng du khách khá lớn từ các địa phương lân cận về bái lễ, tưởng nhớ công đức của Thánh Mẫu và Đức Thánh Tản Viên. Lễ hội mở trong 3 ngày, từ ngày 14 - 16 tháng giêng âm lịch, ngày 15 tháng giêng - ngày sinh của Đức Thánh là ngày lễ chính. Phần lễ được tiến hành long trọng đậm nét cổ truyền, với lễ cáo tế vào ngày 14 để xin phép thần cho được mở hội, lễ đón rước bà mẹ nuôi của Thánh Tản là Ma Thị Cao Sơn Thần nữ từ núi Tản Viên sang đền Lăng Sương dự hội và lễ tế chính vào ngày 15, lễ yên vị vào chiều ngày 16. Phần hội với nhiều trò chơi dân gian như ném còn, đu tiên, đấu vật, chọi gà, kéo co... được tổ chức náo nhiệt, cuốn hút người dân và du khách gần xa hòa vào không khí rộn rã của lễ hội ngày xuân.

Với bề dày lịch sử lâu đời của một ngôi đền cổ và những giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể quý báu, có ý nghĩa nhân văn sâu sắc còn lưu giữ cho đến ngày nay, đền Lăng Sương thực sự là một điểm nhấn quan trọng trong hệ thống các điểm du lịch văn hóa tâm linh trên đất Phú Thọ, cũng như hành trình về với cội nguồn dân tộc.