Đặt trọng tâm vào giảm
bất bình đẳng về cơ hội

Bà Vũ Thị Quỳnh Hoa, điều phối viên Chương trình vận động chính sách và truyền thông, Oxfam chia sẻ, để đưa ra lời cảnh báo này, nghiên cứu tìm hiểu nhận thức của các nhóm dân cư về mối quan hệ giữa bất bình đẳng gia tăng với dịch chuyển xã hội, niềm tin thể chế và phân bổ nguồn lực. Đây là những vấn đề mà các nghiên cứu trước chưa đề cập đầy đủ. Ban đầu người dân nhắc tới bất bình đẳng tồn tại ở khía cạnh hữu hình như thu nhập, chi tiêu, tài sản gia đình, nhưng giờ họ quan tâm và nhắc tới nhiều hơn đến các khía cạnh khác của bất bình đẳng như cơ hội, tiếng nói, quyền thế, quan hệ xã hội…

Từ bất bình đẳng trong thu nhập

Nguồn: anninhthudo.vn

Theo kết quả nghiên cứu, chênh lệch giữa thu nhập trung bình của 20% hộ khá nhất với 20% hộ nghèo nhất đã tăng từ mức 7 lần lên 8,5 lần trong giai đoạn 2004 - 2010, do tốc độ tăng thu nhập trung bình hàng năm của nhóm khá giả nhất là 9% trong khi tốc độ tăng thu nhập của nhóm nghèo nhất chỉ là 4%. Tại khu vực nông thôn được khảo sát, hầu hết người thuần làm nông nghiệp quy mô nhỏ đều cảm nhận đang gặp nhiều bất lợi về dịch chuyển xã hội. Họ dù rất chăm chỉ cũng chỉ hy vọng vươn lên mức trung bình thấp trong cộng đồng, và vẫn ở mức nghèo hoặc cận nghèo so với xã hội. Còn các nhóm dân tộc thiểu số ngày càng bị tụt hậu trong quá trình tăng trưởng. Bà Lê Kim Dung, đại diện Oxfam tại Việt Nam chia sẻ: người dân tộc thiểu số chỉ chiếm 15% dân số nhưng lại chiếm gần một nửa số hộ nghèo. Cứ 10 người dân tộc thiểu số có tới gần 7 người là người nghèo, trong khi so sánh con số này với nhóm người Kinh chỉ là hơn 1 người.  Điều này cho thấy bất bình đẳng gia tăng giữa các nhóm người dân và nghèo đang tập trung trong các nhóm dân tộc thiểu số.

Đầu tư vào giáo dục cũng có sự bất bình đẳng, đó là chênh lệch về chất lượng giáo dục và vai trò không chính đáng của quan hệ, quyền thế, tiền bạc trong xin việc làm, nhất là việc làm trong khu vực công. Hầu hết nhóm thảo luận đều cho rằng trẻ em xuất thân từ các gia đình nghèo thiếu cơ hội ngang bằng để vươn lên trong cuộc sống so với trẻ em xuất thân từ các gia đình khá giả. 

Đến suy giảm niềm tin

Bất bình đẳng tăng đang làm suy giảm niềm tin xã hội và niềm tin thể chế của người dân. Nghiên cứu cũng chỉ ra thái độ thờ ơ, im lặng và cách tự giải quyết những khúc mắc nảy sinh mà không dựa vào các cấp chính quyền tại một số nơi là những dấu hiệu đáng lo ngại cho giảm nghèo và tăng trưởng xã hội. Tại các điểm khảo sát, nhìn chung niềm tin vào cán bộ cơ sở (ở cấp thôn, xã) thường cao hơn so với niềm tin vào cán bộ ở các cấp cao hơn. Sự suy giảm niềm tin thể chế gắn liền với nhận thức của đa số nhóm thảo luận cho rằng vai trò không chính đáng của quan hệ, quyền thế, tham nhũng đối với chênh lệch đời sống đã tăng lên so với 5-10 năm về trước. Điều này có thể gây ra những hệ lụy tiêu cực trong thái độ và hành vi của người dân và cộng đồng. Khi được hỏi về triển vọng đời sống trong vòng 5 năm tới, phần lớn các nhóm thảo luận, đặc biệt là các nhóm thanh niên, đều tỏ ra bi quan về cơ hội dịch chuyển đi lên nếu chỉ dựa vào năng lực và nỗ lực của bản thân.

Với vấn đề phân bổ nguồn lực nhằm giảm nghèo và giảm bất bình đẳng, nghiên cứu cũng cho thấy nhiều bất bình đẳng. Đơn cử như việc lập danh sách hộ nghèo chỉ dựa trên tiêu chí thu nhập, và sử dụng danh sách này làm căn cứ xác định đối tượng thụ hưởng của mọi loại hỗ trợ không chỉ cào bằng mà còn dẫn đến tâm lý phổ biến muốn nghèo.

Thời gian tới cần xây dựng một chương trình chính sách mới, đặt trọng tâm vào giảm bất bình đẳng về cơ hội, cần cải thiện công tác quản trị nhằm phân bổ, sử dụng nguồn lực giảm nghèo - giải pháp tái phân bổ - hiệu quả hơn, bà Vũ Thị Quỳnh Hoa nói. Theo đề xuất của Oxfam, trước mắt cần ưu tiên đổi mới việc đo lường, xác định đối tượng và cách thức hỗ trợ giảm nghèo và giảm bất bình đẳng. Ngoài ra, cần ưu tiên thực hiện các giải pháp nhằm giảm chênh lệch về chất lượng giáo dục giữa các nhóm dân tộc thiểu số và nhóm dân tộc đa số, giữa các vùng miền. Các biện pháp giảm chênh lệch về chất lượng giáo dục cần bắt đầu ngay từ giai đoạn mẫu giáo cho đến các bậc học cao hơn. Phương pháp dạy học dựa trên tiếng mẹ đẻ cho trẻ em cần được thực hiện rộng rãi ở các vùng dân tộc thiểu số, cùng với việc nâng cao số lượng và chất lượng giáo viên là người dân tộc thiểu số tại chỗ. Việc này sẽ góp phần tích cực giảm bất bình đẳng về cơ hội và việc làm về sau. Được biết, các phát hiện và khuyến nghị từ nghiên cứu sẽ cung cấp bằng chứng cho việc thiết kế và triển khai các chương trình và chiến lược phát triển của Chính phủ từ cấp trung ương đến địa phương.