Dân ở đâu trong Chính phủ kiến tạo?

Nhưng điều đó không làm cho chúng ta lo ngại. Chúng ta vừa làm vừa học. Chắc rằng chúng ta sẽ phạm khuyết điểm, nhưng chúng ta sẽ sửa chữa, chúng ta có can đảm sửa chữa khuyết điểm.

Với lòng yêu nước và yêu nhân dân sâu sắc, tôi chắc chúng ta sẽ thành công”.

71 năm trôi qua, Chính phủ thực hiện nhiệm vụ “kháng chiến kiến quốc’’ ngày ấy giờ đây đang xây dựng nền hành chính hiện đại mà điểm cốt lõi là Chính phủ kiến tạo, phục vụ nhân dân. Tại hội nghị sơ kết công tác cải cách hành chính mới đây, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nêu rõ: Chính phủ mong muốn xây dựng một Chính phủ kiến tạo, liêm chính, hành động quyết liệt để phục vụ nhân dân, phục vụ phát triển.

Một Chính phủ kiến tạo, một Chính phủ hành động là nhiệm vụ đặt ra cho nhiệm kỳ mới. Không chỉ ở trung ương mà tinh thần đó suyên suốt, thống nhất đến cơ sở. “Điều mà chúng ta đang nói về liêm chính, hành động, kiến tạo là ở Chính phủ trung ương, chứ các cấp, các ngành, đến các địa phương, từ tỉnh đến huyện đến xã, những nơi trực tiếp với dân có chuyển biến không?”- Thủ tướng nhắn nhủ.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản “Tuyên ngôn độc lập” khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại quảng trường vườn hoa Ba Đình, Hà Nội, ngày 2.9.1945 (Ảnh tư liệu )

Ngày nay, trong đánh giá hiệu năng hoạt động của một Chính phủ, người ta không chỉ quan tâm nhiều đến việc Chính phủ tổ chức như thế nào, làm gì mà chuyển sự quan tâm đến nội dung Chính phủ hoạt động thế nào? Và nhân dân sẽ giám sát hoạt động của Chính phủ ra sao? Chính phủ phục vụ dân thì người dân phải giám sát được hoạt động; người dân phải đánh giá được hiệu quả hoạt động và bày tỏ thái độ với những thành quả và tồn tại trong hoạt động phục vụ nhân dân ở từng khâu, tầng nấc, từng việc, từng thời kỳ, giai đoạn… Chính phủ và người dân có quan hệ mật thiết với nhau qua hoạt động kiến tạo và phục vụ.

Vậy Dân sẽ ở đâu trong Chính phủ kiến tạo, phục vụ nhân dân? Rõ ràng ở đây cần thấy rõ vai trò giám sát của nhân dân đối với hoạt động của bộ máy Nhà nước mà trước hết là đối với các cấp chính quyền- điều mà Hiến pháp quy định rõ.

Nhân dân giám sát thông qua “người đại diện”

Sự chuyển động của Chính phủ từ Trung ương đến cơ sở không dừng ở nhận thức rõ ràng, thống nhất mục tiêu đặt ra mà phải ở sự chuyển biến của bộ máy, con người đại diện cho bộ máy và ở sự vận hành giải quyết đến những vấn đề cụ thể trong đời sống xã hội hàng ngày. ĐBQH, HĐND phải là người đi đầu trong giám sát thúc đẩy chính quyền các cấp vận hành theo định hướng của Chính phủ kiến tạo trên các lĩnh vực, từ cải cách hành chính; quản lý đất đai, doanh nghiệp; giải quyết đơn thư kiến nghị; các vấn đề an sinh xã hội… Từ đó, xem chính quyền các cấp, ở từng nơi, từng việc có giải quyết đúng không, kịp thời không hay vẫn chạy lòng vòng kiểu xin-cho.

Bộ trưởng Bộ Nội vụ Lê Vĩnh Tân cho biết, trong 5 năm qua, đã có 100 dịch vụ công được các bộ, ngành, địa phương triển khai cấp ở độ 2, các dịch vụ công trực tuyến mức độ 3, 4 đã và đang được triển khai thực hiện. Một số địa phương đã tích cực triển khai Chính phủ điện tử. Tuy nhiên, công tác cải cách thủ hành chính vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế như hệ thống pháp luật còn cồng kềnh. Đặc biệt, chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức có nơi còn chưa đồng đều, còn yếu... "Còn những hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực. Công tác kiểm tra, thanh tra công vụ và xử lý cán bộ, công chức có vi phạm pháp luật chưa thường xuyên, hiệu quả thấp".

Trong cái sự cồng kềnh nhũng nhiễu ấy, ĐBQH, đại biểu HĐND phát hiện được bao nhiêu? Cử tri đã kiến nghị những vấn đề gì và đã được giải quyết như thế nào?... Mới đây, Ban Dân nguyện của Quốc hội đã phối hợp với cơ quan liên quan rà soát những vấn đề cử tri kiến nghị gửi bộ, ngành giải quyết như: Bộ Công thương, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Thanh tra Chính phủ… để báo cáo trước Quốc hội. Ở cơ sở, HĐND các cấp cũng cần phải tiến hành xem xét những kiến nghị cụ thể như vậy từ sở, ngành tại mỗi kỳ họp, phiên họp… Vấn đề an toàn thực phẩm, môi trường, khám chữa bệnh... không chỉ ở trung ương mà địa phương cơ sở cũng phải vào cuộc quyết liệt.  Như vậy, những ách tắc, lơi là trong quản lý nhà nước sẽ được giám sát thúc đẩy giải quyết. Cử tri được biết hoạt động của bộ máy Nhà nước có nhanh nhạy, hiệu quả không? Có kịp thời, đủ liều lượng không? Có quan tâm đến việc dân không? Những tồn tại chưa được giải quyết chính là nợ dân, chính là đi ngược lại mục tiêu “Chính phủ kiến tạo, Chính phủ phục vụ nhân dân”.

Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hoà ra mắt tháng 8.1945. Ảnh: Tư liệu

Nếu Chính phủ đi vào những hoạt động cụ thể phục vụ nhân dân thì mỗi đại biểu của dân cần theo dõi, giúp đỡ và giám sát. Đặc biệt, phải chỉ ra những vướng mắc cụ thể từ cơ chế, chính sách hay sự vận hành "lệch chuẩn". Môi trường ô nhiễm tồn tại ngang nhiên; tình trạng dạy thêm, học thêm nơi cấm, nơi cho phép; nhũng nhiễu doanh nghiệp; gian lận thương mại, trốn thuế chuyển giá; an toàn vệ sinh thực phẩm; bảo hiểm xã hội; an toàn giao thông… đâu là dấu chân, tránh nhiệm của người quản lý? Đâu là lỗ hổng của hệ thống pháp luật cồng kềnh, không khả thi? Trong khi chúng ta đánh giá bộ máy cồng kềnh thì nhiều nơi vẫn kêu ca thiếu cán bộ. Trong khi chúng ta nói phải quản lý xã hội bằng pháp luật thì người ta nói pháp luật không khả thi. Vậy có không, lỗi là ở đâu? Từ hệ thống tổ chức hay từ vận hành méo mó? Từ chính sách xa thực tiễn hay thực tiễn không vào chính sách? Cuộc sống xã hội như dòng chảy không ngừng nhưng cản trở làm dòng chảy hờ hững thì bao giờ ra được biển lớn?! Đứng trước những thách thức trong bài toán phát triển, người đại biểu nhân dân phải góp phần chỉ ra và giải quyết trong mỗi kỳ họp, phiên họp. Cử tri giám sát đại biểu của mình ở chính những việc đại biểu hứa; chất vấn đại biểu trách nhiệm làm người đại diện cho dân.

Dân tham gia giám sát – chính quyền sẽ mạnh lên

Điều này trước tiên là ở cơ sở nơi giải quyết các công việc hàng ngày. Trong giao dịch hành chính, những vướng mắc từ việc cấp sổ đỏ, đăng ký kinh doanh; chứng nhận hồ sơ; quản lý đường làng, ngõ xóm hay đến những tranh chấp, vi phạm hành chính thuộc thẩm quyền giải quyết ở cơ sở. Vướng mắc có nhiều nhưng cách giải quyết cũng rất khác nhau. Nơi giải quyết rốt ráo, kịp thời, hiệu quả đem lại niềm tin cho dân. Nơi còn nhiều yếu kém, hình thức, thiếu công khai minh bạch. Có trường hợp chạy chọt, tặc lưỡi hay làm theo kiểu dịch vụ. Có trường hợp chấp nhận thực tế để cùng thỏa thuận chia chác… Vậy để tạo chuyển biến từ cơ sở thì cần phát huy giám sát trực tiếp của nhân dân ở cơ sở. Sự tham gia giám sát của dân làm chính quyền mạnh lên, hoạt động hiệu quả hơn.

Thủ tướng Chính phủ đã có ý kiến thẳng thắn về cải cách hành chính; muốn nghe nhiều hơn nữa hiến kế, cải cách quyết liệt, sắc sảo để cải cách hành chính thành công trong những năm tới: "Tôi xin nói với các đồng chí, cái gì dân cũng biết hết. Cán bộ làm gì dân cũng biết, chứ không phải là không biết đâu. Chúng ta phải hiểu như thế để đề cao trách nhiệm của mình". Trước đây, ở bệnh viện, cửa hàng, nhà ga… những nơi phục vụ công cộng thường có cuốn sổ góp ý để người quản lý hàng ngày xem đó mà tiếp thu, điều chỉnh kịp thời cách vận hành ách tắc ở đâu, do ai… sao cho bộ máy hoạt động đúng quy trình, hiệu quả. Cách làm này có vẻ lạc hậu nhưng bản chất vẫn hết sức thời sự là làm thế nào để hiểu đối tượng được phục vụ nhận thức, đánh giá và bày tỏ thế nào về những dịch vụ được cung cấp. Qua đó đánh giá hiệu quả và mục tiêu hoạt động của bộ máy, đơn vị, con người cụ thể. Với phương thức thông tin hiện đại, chúng ta có nhiều cách để lấy được ý kiến đóng góp trực tiếp của người dân, qua điều tra xã hội học, thăm dò dư luận; tiếp xúc cử tri theo chuyên đề… Vấn đề ở chỗ là tiếp nhận thông tin phản hồi từ người dân làm công cụ hoạt động quản lý, kiến tạo để mang lại hiệu quả thực sự cho hoạt động của chính quyền các cấp.

Giám sát bằng góp ý trực tiếp qua tiếp xúc cử tri- đây là một hình thức phát huy quyền giám sát trực tiếp sâu rộng, kịp thời. Cử tri có thể chất vấn, giám sát đại biểu của mình về chương trình hành động; về các kiến nghị và hoạt động của chính quyền cơ sở.  Tiếp xúc cử tri không chỉ là nơi lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của cử tri, lắng nghe những bức xúc, vướng mắc, tồn tại của từng cử tri, từng hộ gia đình, từng vụ việc cụ thể và những giải trình của bộ máy chính quyền cơ sở mà cần thiết lắng nghe, đánh giá sự vận hành của chính quyền cơ sở có thực sự là phục vụ dân không? Có thực sự là một bộ phận thống nhất vận hành của Chính phủ kiến tạo không? Có nhũng nhiễu, hành dân không? Có được dân tin nhiệm không? Sức mạnh của chính quyền sẽ nhân lên nhiều lần nếu sự vào cuộc mạnh mẽ, cụ thể của người đại biểu nhân dân từ thực tiễn cơ sở. Đây cũng là sự thể hiện cách tiếp cận của cơ quan đại diện cho nhân dân hành động, sáng tạo vì lợi ích của nhân dân, vì sự phát triển của đất nước.

Lòng yêu nước và niềm tin mãnh liệt vào nhân dân làm nên sức mạnh của chính quyền nhân dân từ những ngày đầu lập nước. Và đó cũng là yếu tố để đổi mới phương thức hoạt động, cải cách hành chính hiện nay thành công. Trong thư gửi UBND các kỳ, tỉnh, huyện và làng ngày 17.10.1945, Bác dặn dò những cán bộ nhà nước cách mạng những lời tâm huyết và mong muốn nó trở thành phương châm hành động của các cấp chính quyền:

“Việc gì có lợi cho dân ta hết sức làm

Việc gì có hại cho dân ta hết sức tránh

Chúng ta phải yêu dân, kính dân, thì dân mới yêu ta, kính ta…”