ĐẠI HỘI TÂN TRÀO: HIẾN CHÍNH DÂN TỘC DÂN CHỦ

Bài 1: Những mầm mống tư tưởng Hiến chính

Ta có thể nhận thấy tư tưởng Hiến chính của Nguyễn Ái Quốc đã nảy mầm là do sự kết hợp công lý và pháp lý Đông Tây qua sự quan sát thực tế chế độ dân chủ ở các nước Tây Phương lẫn đất nước của Lênin. Quý hơn nữa do đó mà vững vàng hơn. 
 
Chúng ta hãy nhớ lại ba sự kiện:

1. Bản yêu sách của dân An Nam

Bản này ông Nguyễn gửi Hội nghị Versailles (1919) ngoài 6 điểm đòi các quyền lợi cho dân chủ, 2 điểm cuối cùng đòi một chế độ cai trị, căn cứ vào luật của Nghị viện Pháp chứ không căn cứ vào Sắc lệnh của Hành pháp và đòi bên cạnh Nghị viện Pháp phải có “Đại biểu thường trực người Việt Nam do người bản xứ bầu ra”. Đó là một dạng của chế độ Hiến chính. Khi viết bản yêu sách thành lời ca để cổ động, tuyên truyền rộng rãi, Nguyễn Ái Quốc nêu rõ quan điểm của mình về “Pháp quyền”:

“Bảy xin Hiến pháp ban hành

Trăm điều phải có thần linh pháp quyền” ⁽¹⁾

Tôi xin nhấn mạnh: Trăm điều phải có thần linh pháp quyền. Rõ ràng hai câu ca trên bao hàm khái niệm “Nhà nước pháp quyền”. Hiện nay khái niệm ấy mới thành phổ biến mà 73 năm trước đây (bài này được viết năm 1974 - BT), Bác Hồ đã nêu lên rồi và nêu lên với mức cao xưa nay chưa từng thấy trong lý luận “Nhà nước pháp quyền”. Pháp quyền nâng lên tới mức: Thần linh chỉ đạo trăm điều của cuộc sống trần thế.

2. Bản án chế độ thực dân Pháp

Năm 1925, Nguyễn Ái Quốc cho xuất bản ở Paris cuốn sách này, tố cáo với dân Pháp và thế giới tội ác trời không dung, đất không tha của nhà cầm quyền thực dân ở Đông Dương giày xéo lên các quyền con người. Chúng đang phản lại lý tưởng cao cả nêu trong Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của Đại cách mạng Pháp làm nền tảng cho bản Hiến pháp 1791 của Cộng hòa Pháp, bản Hiến pháp dân chủ được nhân loại coi là mẫu mực với những nguyên tắc vĩnh hằng “Tự do - bình đẳng - bác ái”.

Ông Nguyễn phanh phui kiểu pháp quyền - pháp trị thực dân vô pháp vô thiên với nhận thức đúng đắn về dân chủ, ngày nay ai cũng hiểu pháp quyền là gắn hữu cơ với quyền của mỗi công dân và mỗi con người thì ở đâu còn áp bức là không có pháp quyền, pháp chế gì cả, càng không có nhà nước pháp quyền. Tinh thần đó toát ra từ những bài báo của Nguyễn Ái Quốc hồi đó ở Paris.

3. Nhời hô hoán cùng Vạn quốc hội

Đấu tranh bằng lời nói chỉ là màn dạo đầu, Hiến pháp không phải là món quà bằng ngửa tay mà xin được. Cuối năm 1924, Nguyễn trở về gần biên giới Việt Nam, chuẩn bị vào cuộc chiến đấu đối đầu với kẻ thù dân tộc. “Tuy vậy” - ông nói, “chúng tôi vẫn khinh sự chiến tranh”. Nên ông gửi thư cho Hội Vạn quốc. Bản này năm 1926, ông viết bằng chữ Quốc ngữ, cùng ký tên với hai cụ Phan Bội Châu và Phan Chu Trinh là “Danh sự hội viên” của Hội Phục Việt. Lời lẽ thật đanh thép: “Chúng tôi yêu sách với Vạn quốc QUYỀN ĐỘC LẬP TỨC KHẮC CỦA DÂN TỘC VIỆT NAM. Nếu không được thế “thì có thể” biết trước rằng bao lâu DÂN CHÚNG TÔI SẼ KHỞI NGHĨA, và biết đâu rằng cuộc chiến tranh ở Đông Dương chẳng phải là ngọn lửa mới lên, sau sẽ bốc cháy, cả vùng Thái Bình Dương, làm cho thế giới bị một cái đại nạn vô tiền tuyệt hậu ru?”.

Quả là một tối hậu thư!

Tuy nhiên nếu Pháp và Vạn quốc tỉnh ngộ sớm thì nhân dân Việt Nam sẽ: “Xếp đặt một nền Hiến pháp”. Một Hiến pháp “Dân định” chứ không phải là Hiến pháp “Khâm định” (các từ này là của tôi dùng - Vũ Đình Hòe). Hiến pháp ấy - lời các tác giả bức thư hướng “theo như những lý tưởng dân quyền”. Nghĩa là bên trong, bảo đảm mọi quyền con người và quyền công dân, đồng thời “biết tôn sùng sự làm ăn” (tức tôn sùng lao động - Vũ Đình Hòe), bên ngoài “kính trọng những cái thiểu số của chủng loại, nghĩa là không xâm phạm đến những dân tộc nhỏ như Lào, Cao Miên, cốt để lập nên một nền Đông Dương liên bang dân chủ”.

Ta có thể nhận thấy tư tưởng Hiến chính của Nguyễn Ái Quốc đã nảy mầm là do sự kết hợp công lý và pháp lý Đông Tây qua sự quan sát thực tế chế độ dân chủ ở các nước Tây Phương lẫn đất nước của Lênin. Quý hơn nữa do đó mà vững vàng hơn. Tư tưởng pháp quyền dân chủ của ông Nguyễn bắt rễ sâu vào truyền thống “Lệ làng” của dân tộc ta. Ông khẳng định với Hội Vạn quốc rằng: “Nước Nam trước ngày Pháp sang cướp (...) tuy là quân chủ thật, nhưng chẳng khác gì dân chủ cả, DÂN ĐƯỢC TỰ TRỊ (tôi viết nhấn mạnh - Vũ Đình Hòe), sự giáo dục được phổ cập các hạng người trong nước, quyền chuyên chế của mọi quý tộc và của nhà tôn giáo, dân chủ chúng tôi đều không có cả” ⁽²⁾.

Chúng ta chú ý cụm từ “Dân được tự trị” mà ông Nguyễn nêu lên như một chân lý của lịch sử dân tộc ta, mà ngày nay các nhà sử học đều nhất trí coi là một định chế cổ truyền độc đáo, cao quý làm một sức mạnh đại đoàn kết chống ngoại xâm và chống thiên tai khai thác và mở mang lãnh thổ, đó là chế độ tự quản của cộng đồng làng xã Việt Nam.

Minh Phương giới thiệu

__________________

1. Yêu cầu ca - báo Nhân dân số ra ngày 30.1.1977
2. Theo tài liệu của Bảo tàng Cách mạng Việt Nam, ký hiệu H.T.G/S01: các câu trong ngoặc kép ở trên là trích từ thư gửi Hội Vạn quốc.