Đã có "biểu hiện" nhưng gặp nhiều thách thức

4 lợi ích cơ bản

Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Quốc Phương nhận định, Việt Nam là một trong những quốc gia có nhiều nỗ lực và đã đạt được nhiều thành quả trong tiến trình phát triển bền vững. Tuy nhiên, Việt Nam cũng đang phải đối mặt với lượng chất thải phát sinh ngày càng lớn trong khi nguồn nguyên liệu thô, nguyên liệu hóa thạch ngày càng cạn kiệt.

Theo ông Phương, kinh tế tuần hoàn là một mô hình kinh tế trong đó toàn bộ các hoạt động từ thiết kế, sản xuất đến cung cấp dịch vụ hướng tới tái sử dụng vật chất và loại bỏ tác động tiêu cực đến môi trường. Đặc tính của kinh tế tuần hoàn là biến rác thải của ngành này thành nguồn tài nguyên của ngành kia, đồng thời góp phần làm giảm phát thải khí nhà kính và biến đổi khí hậu. Mô hình kinh tế tuần hoàn đưa một phần hoặc toàn bộ chất thải về vòng sản xuất cũ, cấu trúc lại và sử dụng lại, do đó, góp phần giảm tiêu thụ nguyên liệu, thu hồi chất thải cho đầu vào sản xuất, giảm chi phí sản xuất cho doanh nghiệp. Kinh tế tuần hoàn đem lại 4 lợi ích cơ bản thông qua tận dụng tối đa các nguồn lực gồm: Tiết kiệm tài nguyên, bảo vệ môi trường, thúc đẩy phát triển kinh tế, lợi ích xã hội.

"Lựa chọn nền kinh tế tuần hoàn là yêu cầu tất yếu đối với Việt Nam nhằm khắc phục hạn chế của mô hình tăng trưởng truyền thống", Thứ trưởng Trần Quốc Phương nhận định. Điều này giúp Việt Nam tránh lệ thuộc vào nền kinh tế bên ngoài, nhất là về nguyên liệu và nhiên liệu phục vụ sản xuất. Cùng với đó,  chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn là cơ hội lớn để phát triển nhanh và bền vững, không chỉ đạt mục tiêu kinh tế - xã hội, môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu mà còn giúp đạt được các mục tiêu của Chương trình nghị sự 2030 vì sự phát triển bền vững.

"Kinh tế tuần hoàn là mô hình mới nhưng rất hữu hiệu và phù hợp với tất thảy các nền kinh tế", Tổng Thư ký Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Nguyễn Quang Vinh nói. Mỗi doanh nghiệp phải tìm hiểu, từng bước tự giác thực hiện kinh tế tuần hoàn, đây là hành động thực tế nhằm thực hiện tăng trưởng xanh. "Nếu Việt Nam cứ vận hành nền kinh tế theo cơ chế mang tính truyền thống thì chắc chắc sẽ không thể phát triển bền vững. Thay vào đó, kinh tế tuần hoàn sẽ là tương lai của các doanh nghiệp của mọi hoạt động kinh doanh".

Bà Lê Thị Ngọc Mỹ, Giám đốc phát triển bền vững của Công ty Heineken Việt Nam, đơn vị đã chủ động thực hiện kinh tế tuần hoàn, cho biết 5/6 nhà máy của Heineken đã nấu bia bằng 100% năng lượng tái tạo. Năm 2019, Công ty đã thu mua 40.000 tấn vỏ trấu và các chế phẩm, phụ phẩm nông nghiệp để phục vụ sản xuất, mang lại thu nhập 52,6 tỷ đồng cho người dân. Heineken chỉ còn 1% tỷ lệ chất thải chôn lấp, 99% chất thải đã được tái sử dụng, tái chế trong quá trình quay vòng sản xuất. “Việc thực hiện kinh tế tuần hoàn đã đem lại lợi ích cho cả doanh nghiệp và xã hội, nhất là người dân ở địa phương nơi triển khai dự án”, bà Mỹ thông tin.

Nhiều thách thức chưa thể giải quyết

Theo quan sát của PGS.TS. Nguyễn Thế Chinh, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược chính sách tài nguyên và môi trường, tại nước ta đã có một số biểu hiện của kinh tế tuần hoàn nhưng lại gặp phải nhiều thách thức chưa thể giải quyết. Đầu tiên là sự đồng thuận từ các ngành, lĩnh vực đối với từng doanh nghiệp người dân, cấp quản lý về bản chất của kinh tế tuần hoàn. Kinh tế tuần hoàn gắn với đổi mới công nghệ và thiết kế mô hình nhưng phần lớn công nghệ của ta còn lạc hậu, quy mô sản xuất nhỏ lẻ. Bên cạnh đó, thực hiện kinh tế tuần hoàn đòi hỏi phải có đội ngũ chuyên gia giỏi, giải quyết được từ khâu thiết kế đến khâu cuối cùng tái sử dụng, tái chế chất thải, nhưng các chuyên gia chưa được đào tạo và chưa có chuyên ngành đào tạo. Nếu như kinh tế tuần hoàn đòi hỏi phải có sự phân loại, làm sạch chất thải trước khi đưa vào tái sử dụng, tái chế thì đây được xem là điểm yếu vận hành của kinh tế Việt Nam.

Đặc biệt, 2 thách thức lớn nhất là thiếu khung pháp lý và chưa có bộ tiêu chí hoàn chỉnh để nhận diện, đánh giá về kinh tế tuần hoàn. "Hai vấn đề này cần phải được khắc phục nhanh chóng, nếu không kinh tế tuần hoàn chỉ ở dạng tự phát", ông Chinh chỉ rõ.

Tổng Thư ký VCCI Nguyễn Quang Vinh thừa nhận, kinh tế tuần hoàn là khái niệm rất mới, trên thế giới hiện chưa nước nào có bộ luật hoàn chỉnh về vấn đề này. Trong khi đó, nhu cầu triển khai, phát triển kinh tế tuần hoàn lại hiện hữu trước mắt và cần có chỉ số rõ ràng để nhận diện, đo lường. “VCCI đã đề xuất Thủ tướng xây dựng và triển khai chương trình quốc gia về hỗ trợ cộng đồng doanh triển khai mô hình kinh tế tuần hoàn giai đoạn 2021 - 2025", ông Vinh thông tin.

Theo đó, trong trung hạn, Chính phủ có thể lựa chọn một số ngành kinh tế trọng yếu để triển khai thí điểm mô hình kinh tế tuần hoàn như ngành nhựa, ngành giấy… Ông Vinh cho rằng, chương trình cần đi sâu vào việc dựng Bộ chỉ tiêu chuyển đổi mô hình kinh tế tuần hoàn nhằm giúp các doanh nghiệp có thể tự đo lường mức độ “tuần hoàn” trong các hoạt động sản xuất - kinh doanh. Từ đó làm cơ sở xác lập và giám sát các mục tiêu liên quan khi quyết định chuyển đổi sang mô hình này. Đây cũng sẽ trở thành công cụ nhằm phục vụ hoạt động giám sát, quản lý doanh nghiệp của Nhà nước và các cơ quan chức năng liên quan; đồng thời thúc đẩy mô hình hợp tác công - tư trong các sáng kiến, dự án định hướng kinh tế tuần hoàn.