Cuộc chuyển giao lịch sử

Được sự phân tích và thuyết phục của Đổng lý ngự tiền văn phòng Phạm Khắc Hòe và Nam phương Hoàng Hậu, Bảo Đại hiểu rằng việc thoái vị ngay lúc này là việc phù hợp nhất với lòng dân và thời cuộc. Trong công điện vua Bảo Đại gửi Tướng De Gaulle - người đứng đầu chính phủ Pháp lúc đó có viết: “Nếu nhìn thấy những gì đang diễn ra ở đây, các ngài sẽ hiểu rõ hơn và cảm nhận được khát khao độc lập tận sâu trong trái tim người Việt Nam mà không thế lực nào đàn áp được... Tôi mong ngài hiểu rằng, cách duy nhất để giữ những lợi ích và ảnh hưởng của Pháp ở Đông Dương là công nhận nền độc lập của Việt Nam và bỏ ngay ý định thiết lập một chính phủ dưới bất kỳ hình thức nào”.

Để Bảo Đại hiểu được thời thế và tự nguyện thoái vị, Phạm Khắc Hòe là người có vai trò vô cùng quan trọng. Trong khi đa phần cận thần khuyên vua Bảo Đại nên dựa vào Nhật - Pháp, thì Đổng lý ngự tiền văn phòng của triều đình nhà Nguyễn lại phân tích cho vua thấy rõ được thắng lợi tất yếu của Việt Minh dưới sự lãnh đạo của Nguyễn Ái Quốc. Và cũng chính Phạm Khắc Hòe đã soạn thảo chiếu thoái vị cho vua Bảo Đại.

Ngày 25.8.1945, Bảo Đại triệu tập nội các và hoàng thân đến điện Kiến Trung để thông qua Chiếu thoái vị và tuyên chiếu gửi hoàng tộc. Sau đó cho niêm yết Chiếu thoái vị tại Phu Văn Lâu. Ngay những câu đầu tiên trong Chiếu thoái vị này, Bảo Đại đã bày tỏ mong muốn hy sinh lợi ích cá nhân vì lợi ích chung của dân tộc: “Hạnh phúc của dân Việt Nam, độc lập của nước Việt Nam, muốn đạt mục đích ấy, Trẫm tuyên bố sẵn sàng hy sinh hết tất cả mọi phương diện và cũng vì mục đích ấy nên Trẫm muốn sự hy sinh của Trẫm phải có bổ ích cho Tổ quốc”.

Ấn Hoàng Đế Chi Bảo vua Bảo Đại trao lại tại lễ thoái vị chiều 30.8.1945

2h chiều ngày 30.8.1945 tại tầng 2 Lầu Ngũ Phụng, nơi Bảo Đại từng làm lễ Đăng quang hay còn gọi là lễ lên ngôi khi 13 tuổi, diễn ra lễ thoái vị của vị vua cuối cùng triều Nguyễn. Phái đoàn đại diện của chính quyền cách mạng gồm Nguyễn Lương Bằng, Trần Huy Liệu và Cù Huy Cận đã thực hiện nghi thức nhận ấn, kiếm từ chính quyền vua Bảo Đại. Sau nghi thức này, hoàng đế Bảo Đại đã đọc Chiếu thoái vị, chính thức tuyên bố từ bỏ ngai vàng, trở thành công dân của nước Việt Nam mới, dân chủ. Trong bản chiếu ông tuyên bố: “Trẫm nguyện làm dân một nước tự do hơn là làm vua của một nước nô lệ”. Ông Cù Huy Cận thay mặt cho chính quyền cách mạng gắn huy hiệu công dân lên ngực áo cựu hoàng. Từ giờ phút đó, cựu hoàng Bảo Đại chính thức trở thành công dân Vĩnh Thụy.

Ông Nguyễn Hữu Hường lúc đó là thành viên Ban liên lạc tổ chức Việt Minh Nguyễn Tri Phương, năm nay đã 96 tuổi, vẫn nhớ rõ không khí hân hoan của quần chúng nhân dân khi chứng kiến giờ phút chuyển giao lịch sử này. Ông kể: “Hôm ấy, quần chúng kéo đến Ngọ Môn có đến hàng nghìn người, chủ yếu là dân Huế và các vùng lân cận. Sau khi nghe Bảo Đại đọc xong Chiếu thoái vị, mọi người rầm rập vỗ tay. Ai cũng hân hoan phấn khởi. Tôi cũng vậy”.