Cồng chiêng - Di sản sống giữa lòng Ea Súp

Ea Súp là huyện biên giới, có hơn 70% dân số là người dân tộc thiểu số thuộc 28 dân tộc anh em cùng sinh sống. Từ lâu, nơi đây đã được xem là "bảo tàng sống" của văn hóa dân gian, trong đó cồng chiêng giữ vị trí đặc biệt. Từ tiếng chiêng trong lễ mừng lúa mới, lễ bỏ mả, lễ cúng bến nước đến những khúc chiêng ngân trong lễ hội cộng đồng, cồng chiêng đã gắn bó với đời sống tinh thần của đồng bào.

Bảo tồn di sản gắn với xây dựng đời sống văn hóa

Nhận thức sâu sắc tầm quan trọng của bảo tồn văn hóa cồng chiêng, 20 năm qua, các cấp chính quyền huyện Ea Súp đã nỗ lực triển khai nhiều chương trình thiết thực nhằm khôi phục, trao truyền và phát huy giá trị di sản.

Cụ thể, mỗi năm, địa phương đã khôi phục 2-3 nghi lễ truyền thống có sử dụng cồng chiêng, mở 2-4 lớp truyền dạy đánh chiêng cho thanh thiếu niên, tổ chức các liên hoan cồng chiêng, dân ca - dân vũ và các trò chơi dân gian vào những dịp lễ lớn.

Việc bảo tồn và phát huy giá trị cồng chiêng không chỉ gói gọn trong lễ hội mà được gắn với phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”. Theo đó, chính quyền huyện Ea Súp đã đưa tiêu chí bảo tồn văn hóa truyền thống, trong đó có cồng chiêng, vào xét danh hiệu “Thôn, buôn văn hóa”. Nhiều quy ước, hương ước của buôn làng cũng được bổ sung nội dung về gìn giữ di sản, góp phần tạo môi trường để văn hóa truyền thống sống trong cộng đồng.

Ngoài ra, các nghệ nhân tâm huyết, các câu lạc bộ cồng chiêng được hỗ trợ kinh phí, đạo cụ và điều kiện biểu diễn, qua đó khuyến khích trao truyền từ thế hệ lớn tuổi đến lớp trẻ. Những lớp học chỉnh chiêng, dạy diễn tấu bài bản cồng chiêng theo đúng nghi lễ dân gian đã trở thành cầu nối nuôi dưỡng niềm tự hào dân tộc cho lớp trẻ vùng cao.

Chia sẻ với PV Báo Đại biểu Nhân dân, Trưởng Phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin huyện Ea Súp Phương Khánh Giang cho biết, nhận thức rõ vai trò và tầm quan trọng của các di sản văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số trên địa bàn, Huyện ủy, UBND huyện đã ban hành các văn bản quan trọng để lãnh đạo, chỉ đạo, triển khai thực hiện hiệu quả công tác bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện.

"Phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin cũng đã hướng dẫn các xã, thị trấn thành lập CLB đội văn nghệ truyền thống. Đến thời điểm hiện tại các câu lạc bộ, đội văn nghệ truyền thống trên địa bàn huyện hoạt động hiệu quả, duy trì luyện tập, tham gia biểu diễn các chương trình do địa phương, huyện, tỉnh tổ chức, góp phần nâng cao đời sống người dân, tạo động lực phát huy giá trị truyền thống tốt đẹp của các dân tộc", ông Giang chia sẻ.

Huy động cả xã hội tham gia bảo tồn văn hóa cồng chiêng

Huyện Ea Súp đang tích cực triển khai đề án bảo tồn văn hóa cồng chiêng giai đoạn 2025 - 2030 và định hướng đến năm 2045, với nhiều nội dung cụ thể. Về nghiên cứu, sưu tầm, huyện đẩy mạnh điều tra, khảo sát, tư liệu hóa các thông tin liên quan đến cồng chiêng, như lịch sử, bài bản, kỹ thuật chế tác, nghệ nhân… Đồng thời, tiến hành ghi âm, ghi hình, số hóa tư liệu để xây dựng cơ sở dữ liệu chuyên biệt về văn hóa cồng chiêng.

Về bảo tồn và trao truyền, mỗi năm, huyện tổ chức nhiều lớp truyền dạy đánh chiêng, hỗ trợ thành lập CLB cồng chiêng trong cộng đồng, khôi phục các nghi lễ gắn liền với chiêng như lễ mừng mùa, lễ cúng sức khỏe, lễ trưởng thành...

Về phát huy giá trị, nghệ thuật cồng chiêng được đưa vào các sự kiện lễ hội, chương trình nghệ thuật, được quảng bá trên các nền tảng truyền thông hiện đại như mạng xã hội, du lịch trực tuyến. Một số xã còn lồng ghép cồng chiêng trong mô hình du lịch cộng đồng gắn với nhà sàn, kiến trúc nhà dài, nhà rông, ẩm thực và dệt thổ cẩm.

Để thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ đề ra, huyện Ea Súp đã và đang kiến nghị tỉnh Đắk Lắk tăng cường hỗ trợ cung cấp trang phục, đạo cụ truyền thống, tổ chức lớp tập huấn cho cán bộ văn hóa, nghệ nhân; khuyến khích doanh nghiệp, cá nhân, tổ chức xã hội cùng tham gia bảo tồn văn hóa qua tài trợ, đồng hành trong các lễ hội, sự kiện.

Rà soát, bổ sung chính sách hỗ trợ nghệ nhân, người truyền dạy, ưu đãi phát triển du lịch gắn với văn hóa cồng chiêng. Áp dụng công nghệ thông tin trong lưu trữ, quảng bá và giáo dục về cồng chiêng; xây dựng nền tảng trực tuyến phục vụ học tập, trình diễn, giao lưu cồng chiêng.

Văn hóa là tài sản, di sản là động lực

Cồng chiêng không chỉ là bản sắc mà còn là tài sản tinh thần có sức mạnh cố kết cộng đồng. Ở Ea Súp, tiếng chiêng đang được vang lên ở các sân trường, nhà văn hóa cộng đồng, sân khấu lễ hội. Di sản đang “sống”, được trao truyền, và hơn thế, đang trở thành nguồn lực để phát triển bền vững.

Anh Y Khăm Ta Niê, buôn A1, thị trấn Ea Súp, huyện Ea Súp, phấn khởi chia sẻ: "Tham gia và làm Chủ nhiệm CLB cồng chiêng của huyện Ea Súp, tôi rất vui mừng và phấn khởi vì lãnh đạo huyện, phòng, ban chuyên môn đã quan tâm lưu giữ những nét đẹp văn hóa truyền thống của người Ê Đê. Đặc biệt, các lớp cồng chiêng được mở ra giúp cho thế hệ trẻ kế thừa được giá trị văn hóa từ các thế hệ đi trước để các bạn luôn yêu văn hóa dân tộc".

Trong xu thế hội nhập và chuyển đổi số hiện nay, công tác bảo tồn và phát huy giá trị không gian văn hóa cồng chiêng đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị, sự chung tay của cộng đồng, doanh nghiệp và từng cá nhân. Khi được thắp sáng bằng tình yêu và trách nhiệm, tiếng cồng chiêng chắc chắn sẽ tiếp tục vang vọng giữa đại ngàn.