Còn tâm lý ngại va chạm?

Bản án, quyết định hành chính bị hủy, sửa còn khá cao

Thông tin về tình hình chấp hành pháp luật của tòa án trong quá trình giải quyết các vụ án hành chính, Ủy viên Thường trực Ủy ban Tư pháp Nguyễn Thị Thủy cho biết, từ năm 2015 - 2017, tổng số vụ án hành chính khiếu kiện về quyết định hành chính, hành vi hành chính của Chủ tịch UBND, UBND được thụ lý là 9.345 vụ. Tỷ lệ án đã giải quyết trong cả nước đạt cao, một số địa phương tỷ lệ giải quyết đạt trên 90%, thậm chí đạt gần 100%. Trong đó, Quảng Ninh giải quyết theo thủ tục sơ thẩm đạt 83,86%, phúc thẩm 98,84%, Vĩnh Phúc sơ thẩm 95,1%, phúc thẩm 80%... Có những địa phương án hành chính rất lớn, nhưng trong 3 năm không có án tồn đọng như Tòa án Nhân dân TP Hồ Chí Minh.

Tuy nhiên, một trong những hạn chế đáng chú ý là tỷ lệ bản án, quyết định hành chính bị hủy, sửa do nguyên nhân chủ quan còn chưa đạt chỉ tiêu theo yêu cầu QH giao. Báo cáo của Tòa án Nhân dân Tối cao cho biết, tổng tỷ lệ bản án, quyết định bị hủy, sửa là 8,17%.

Qua giám sát, một số tỉnh có tỷ lệ bản án, quyết định hành chính bị hủy, sửa do nguyên nhân chủ quan còn khá cao. Trong đó, Quảng Ninh sửa 4,11%; Bà Rịa - Vũng Tàu sửa 2,35%, hủy 1,68%; TP Hồ Chí Minh sửa 6,6%, hủy 1,7%... Qua giám sát cũng cho thấy, một số tòa án trong quá trình giải quyết, xét xử còn sai sót trong đánh giá chứng cứ, như đánh giá không đúng về nguồn gốc đất, hoặc chưa đúng, đủ các chứng cứ về tính hợp pháp của các giao dịch đất đai. Ngoài ra, cũng có sai sót trong áp dụng pháp luật, viện dẫn điều luật chưa chính xác… Và một trong những tồn tại rất đáng quan tâm đã được chỉ ra, đó là việc xét xử án hành chính liên quan trực tiếp đến người đứng đầu chính quyền địa phương, do đó, thẩm phán có biểu hiện ngại va chạm trong quá trình giải quyết vụ án, tuyên bản án không đúng pháp luật dẫn đến bản án bị tòa án cấp có thẩm quyền sửa do kháng cáo, kháng nghị.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Nguyễn Sỹ Cương phát biểu tại Phiên họp toàn thể lần thứ 10 của Ủy ban Tư pháp

Ảnh: Hà An

Ngại va chạm do đâu?

Câu hỏi đặt ra là tại sao trong các vụ án hành chính, thẩm phán lại ngại va chạm, nể nang? Như cách đặt vấn đề của Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga: Vì sao trong nhiều năm nay, từ khi có án hành chính, chúng ta có một đánh giá “thường trực” là thẩm phán, kiểm sát viên, chấp hành viên ngại va chạm, nể nang trong xét xử, kiểm sát và thi hành loại án này? Vậy bản chất của ngại va chạm, nể nang ở đây là gì? Có phải do sự lệ thuộc của các chức danh tư pháp đối với UBND và Chủ tịch UBND hay không?

Theo quy định, trong quá trình xét xử, thẩm phán độc lập và chỉ tuân theo pháp luật. Điều đó có nghĩa là thẩm phán sẽ không phải chịu sự tác động của bất kỳ đối tượng hay yếu tố nào. Tuy nhiên, trong xét xử vụ án hành chính, dường như giữa quy định và thực tế vẫn còn có “khoảng cách”. Từ góc nhìn của người đã từng làm trong ngành tòa án, Ủy viên Thường trực Ủy ban Pháp luật Trần Hồng Hà cho rằng, án hành chính là án khó. Bởi một bên là chính quyền, một bên là người dân, do đó trong quá trình giải quyết các vụ án này, hiện tượng “thẩm phán ngại va chạm là có”. Bởi vậy, cần có biện pháp để khắc phục tồn tại, hạn chế này, Ủy viên Thường trực Trần Hồng Hà đề nghị.

Lý giải về nguyên nhân của việc ngại va chạm, ông Trần Hồng Hà cho biết, ở đây có nguyên nhân từ việc phụ thuộc về công tác cán bộ. Quá trình bổ nhiệm thẩm phán rất chặt chẽ, phải đi học, thi đỗ và có chứng chỉ, nhưng chưa chắc đã được bổ nhiệm mà phải theo thủ tục lấy phiếu tín nhiệm, xây dựng hồ sơ xin ý kiến cấp ủy. Chính việc có ý kiến của cấp ủy sẽ vô hình trung tạo áp lực, rào cản tâm lý đối với thẩm phán trong quá trình xét xử án hành chính. Để tháo gỡ vướng mắc này, ông Trần Hồng Hà đề nghị, trong hồ sơ bổ nhiệm lại của thẩm phán không nên có văn bản ý kiến của cấp ủy. Văn bản ý kiến của cấp ủy chỉ nên thể hiện khi lập hồ sơ bổ nhiệm lần đầu. Còn khi bổ nhiệm lại thẩm phán thì nên để cơ quan chuyên môn đánh giá.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Nguyễn Sỹ Cương chia sẻ: “Cũng khó cho các đồng chí (thẩm phán - PV) thật”. Bởi, Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân, Chánh án Tòa án Nhân dân cấp tỉnh chỉ là Tỉnh ủy viên, khi bổ nhiệm còn phải xin ý kiến của thường vụ, nên ngại là đúng. Như từ dùng của Phó Chủ nhiệm UB Nguyễn Sỹ Cương là “mong yên thân”.

Bên cạnh áp lực về việc bổ nhiệm lại, ông Trần Hồng Hà cũng chỉ ra một áp lực khác đối với các thẩm phán khi xử loại án này là áp lực về kinh phí. Bởi hiện nay, tòa án cấp huyện còn khó khăn, nên có việc hỗ trợ kinh phí của địa phương cho tòa án. Do đó, nếu không quan hệ tốt với địa phương thì cũng khó trong quá trình làm việc. Từ thực tế này, ông Trần Hồng Hà đề nghị cần tạo cơ chế kinh phí độc lập cho tòa án để đội ngũ thẩm phán và tòa án hoàn thành tốt nhiệm vụ.

Đề cập đến khó khăn, thực trạng của thẩm phán khi xét xử án hành chính, Ủy viên Thường trực Ủy ban Quốc phòng và An ninh Nguyễn Mai Bộ - người có nhiều năm gắn bó với ngành tòa án, cho rằng, dù Đảng và Nhà nước không có chủ trương can thiệp, nhưng có cá nhân cán bộ, đảng viên lợi dụng chức vụ, làm khó cho anh em xét xử án hành chính là có. Nếu tình trạng này không được chấn chỉnh thì án hành chính vẫn cứ trì trệ, ông Nguyễn Mai Bộ nhấn mạnh.