Có thể lỏng tay với giá điện hay không?

Có thể nói đây là một sự nới lỏng trong quản lý giá điện so với Luật hiện hành. Tuy nhiên, ngay UB Khoa học, Công nghệ và Môi trường cũng băn khoăn, cần cân nhắc thêm về cơ chế định giá bán lẻ điện, vì ngành điện hiện nay vẫn do doanh nghiệp Nhà nước độc quyền chi phối. Về mặt lý thuyết kinh tế, với bất kỳ mặt hàng nào, giá do đơn vị độc quyền quyết định, không căn cứ vào cung cầu, thì không thể gọi là giá theo thị trường. Nếu chỉ một người bán, vạn người mua, giá sẽ chỉ có tăng mà không có giảm. Điều này giống như một số mặt hàng độc quyền toàn bộ hay một khâu nào đó ở nước ta là xăng dầu hay điện.

Ông nhà đèn độc quyền từ khâu sản xuất đến mua điện, truyền tải điện và phân phối điện. Tức là cái gốc của việc hình thành giá thị trường là phải có cạnh tranh thì không có. Đành rằng Dự thảo Luật Điện lực (sửa đổi) bổ sung đem ra lấy ý kiến QH lần này cũng nêu vấn đề kiểm toán trên sổ sách tài chính của đơn vị điện lực, nhưng nếu một đơn vị độc quyền khép kín từ mua, truyền tải, đến phân phối, thì khó thuyết phục người tiêu dùng rằng, các chi phí họ nêu ra là hợp lý. Vì thế mà khi QH cho ý kiến, không ít đại biểu băn khoăn đến việc các yếu tố thành phần hình thành giá điện chưa được thể hiện trong dự thảo Luật. Như thế thì làm sao các cơ quan giám sát, người tiêu dùng có thể đồng ý với giá thành điện do đơn vị độc quyền đưa ra là đáng tin cậy?.

Đồng tình với quan điểm này, theo các chuyên gia, nếu chỉ ngồi phòng máy lạnh để kiểm tra mức độ chính xác của giá thành sản xuất điện là chưa đủ. Quan trọng hơn là đi thực tế những nơi sản xuất điện, xem sản xuất ra một 1kwh điện tốën bao nhiêu than, bao nhiêu dầu, bao nhiêu mét khối nước; tỷ lệ hao hụt trong vận hành, tỷ lệ hao hụt kỹ thuật trong quá trình truyền tải là bao nhiêu, do quản lý yếu kém là bao nhiêu… Còn như hiện nay, nếu quá phụ thuộc vào báo cáo từ những đơn vị độc quyền, thì người tiêu dùng chưa thể đặt trọn lòng tin.

Nói như thế là bởi ở vị thế độc quyền hoặc cạnh tranh thấp, thì nhà độc quyền sẽ không chú ý nhiều đến tiết giảm chi phí, tiết kiệm chi tiêu, chống hao hụt, để có giá thành rẻ nhất. Bởi đằng nào thì người tiêu dùng cũng phải mua sản phẩm của họ, và họ là người quyết định giá, dù giá đó không hợp lý. Không những thế, một chuyên gia kinh tế còn bình luận rằng những đơn vị độc quyền hiện nay cứ bám vào tư tưởng chung của Nhà nước là muốn thị trường hóa điện để yêu cầu giá điện phải theo thị trường. Đó chẳng qua là sự khéo léo của đơn vị độc quyền, họ chọn phần có lợi nhất là giá cả theo thị trường, trong khi nhiều yếu tố khác thì chưa theo thị trường.

Chuyên gia kinh tế này cho biết thêm, muốn thị trường hóa được thì còn phải làm nhiều lắm. Còn như hiện nay, bà không tán thành việc chỉ nhấn mạnh mỗi việc giá cả theo thị trường, còn các yếu tố khác thì chưa hình thành. Người tiêu dùng đâu có thể mua điện từ một nhà phân phối nào khác ngoài EVN?! Điều đó thể hiện từ hợp đồng điện trở đi, EVN soạn sẵn, người tiêu dùng chỉ việc ký vào là xong. Trong đó có nhiều điều kiện như, nếu người tiêu dùng vi phạm sẽ bị cắt điện. Ngược lại, ngành điện vi phạm, về nguyên tắc người tiêu dùng có thể kiện đòi bồi thường thiệt hại. Nhưng thử hỏi cho đến nay mấy đơn vị điện lực đứng ra đền bù cho người dân hay doanh nghiệp  khi cắt điện không báo trước?

Như vậy, nhìn từ sự nới lỏng trong quản lý giá điện, mà cụ thể là dự thảo quy định cho phép đơn vị điện lực được điều chỉnh giá điện trong phạm vi 5%, cho thấy còn không ít suy ngẫm, băn khoăn về cái gốc của giá điện theo thị trường hay thị trường điện cạnh tranh. Cho đến khi chưa có một thị trường điện cạnh tranh từ khâu sản xuất, thu mua, đến phân phối, thì có lẽ câu chuyện giá điện theo thị trường vẫn còn nhiều băn khoăn. Còn chắc chắn hiện nay, giá điện chưa thể gọi là giá thị trường.