Có thể bị quy kết là vi phạm trá hình?

Chưa thực sự phù hợp

Điều 1 của dự thảo Luật về phạm vi điều chỉnh đưa ra quy định về biện pháp giảm mức tiêu thụ rượu, bia; biện pháp quản lý việc cung cấp rượu, bia… là chưa thực sự phù hợp với cam kết của Việt Nam trong WTO. Cụ thể là: Việt Nam “cam kết tuân thủ đầy đủ các quy định” của WTO khi ban hành, áp dụng các luật, quy định và các biện pháp khác liên quan đến thuế nội địa (trừ các quy định liên quan đến rượu và bia), đặc biệt là nguyên tắc không phân biệt đối xử, kể từ thời điểm gia nhập WTO. Với cam kết này, cả hai loại vi phạm hiển nhiên và vi phạm trá hình đối với nguyên tắc đối xử quốc gia đều không được phép (Đoạn 198, Báo cáo của Ban Công tác về việc Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới). Trước khi gia nhập, Việt Nam duy trì chính sách phân biệt đối xử về thuế tiêu thụ đặc biệt khác nhau đối với khung độ cồn khác nhau với rượu và mức khác nhau với các loại bia. Riêng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với rượu và bia, Việt Nam cam kết trong vòng 3 năm kể từ thời điểm gia nhập WTO sẽ áp dụng thống nhất một mức thuế tiêu thụ đặc biệt với rượu từ 20 độ cồn trở lên và một mức thuế phần trăm thuế tiêu thụ đặc biệt với bia các loại.

Như vậy, theo các cam kết trong WTO của nước ta, rượu bia không phải là mặt hàng kiểm soát lưu thông và hạn chế “chỉ thông qua thuế tiêu thụ đặc biệt”. Do đó, các biện pháp khác nhằm giảm mức tiêu thụ rượu bia trong dự thảo (ngoài biện pháp sử dụng thuế tiêu thụ đặc biệt) cần phải được tiếp tục rà soát để không bị quy kết là vi phạm trá hình (de jure) với các quy định và cam kết gia nhập WTO của Việt Nam.

Ngày 18.5.2018, Việt Nam đã thông báo cho các nước thành viên WTO về việc đưa ra dự thảo Luật Phòng, chống tác hại rượu, bia với các nội dung cơ bản. Tuy nhiên, việc thông báo này không thể thay thế nghĩa vụ tuân thủ các cam kết quốc tế trong Tổ chức Thương mại Thế giới.

Tiếp tục rà soát các biện pháp cấm, hạn chế quảng cáo

Các biện pháp cấm, hạn chế quảng cáo các sản phẩm rượu, bia trong dự thảo Luật cũng cần tiếp tục rà soát kỹ các quy định này với các cam kết quốc tế, đặc biệt là các quy định về nhãn hiệu hàng hóa. Khoản 2b, Điều 12 của dự thảo Luật quy định: Quảng cáo rượu, bia không được “Sử dụng nhãn hiệu sản phẩm, vật dụng, hình ảnh, biểu tượng, âm nhạc, nhân vật trong phim quen thuộc...”. Theo Báo cáo của Chính phủ thì hiện nay, Ban soạn thảo mới chỉ rà soát các quy định pháp luật quốc tế ở mức nguyên tắc đối xử quốc gia, đối xử tối huệ quốc với các sản phẩm rượu bia mà chưa đề cập đến việc rà soát tổng thể các cam kết quốc tế chuyên biệt của Việt Nam về sản phẩm rượu bia. Đặc biệt quy định riêng tại Điều 23 Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (TRIPS) năm 1994 trong khuôn khổ các văn kiện của Tổ chức Thương mại Thế giới bổ sung các chỉ dẫn địa lý dùng cho rượu vang và rượu mạnh, trong đó nhấn mạnh các yêu cầu phải tuân thủ khi đăng ký nhãn hiệu hàng hóa (Khoản 2). Theo đó việc phổ biến nhãn hiệu hàng hóa (thông qua quảng cáo, khuyến mại) của sản phẩm rượu bia phải tuân thủ quy định tại Điều này. Như vậy, nhãn hiệu hàng hóa đối với rượu bia (bao gồm cả chỉ dẫn địa lý) là vấn đề được thừa nhận mang tính toàn cầu và không thể sử dụng các biện pháp pháp lý để hạn chế lưu thông đối với sản phẩm này, đặc biệt là thông qua phương tiện quảng cáo.

Việc viện dẫn một số ngoại lệ liên quan đến y tế, lợi ích công cộng trong những lĩnh vực có tầm quan trọng sống còn đối với sự phát triển kinh tế - xã hội chỉ là biện pháp tạm thời, và về lâu dài không được coi là biện pháp cơ bản nhằm hạn chế lưu thông sản phẩm rượu bia. Về mặt nguyên tắc các biện pháp hạn chế lưu thông sản phẩm rượu bia ngoài thuế tiêu thụ đặc biệt nhiều khả năng có thể bị coi là các vi phạm trá hình và rất có thể phải đối mặt với các vụ kiện trong tương lai.

Trên cơ sở các quy định này, quảng cáo được thực hiện chủ yếu thông qua việc sử dụng nhãn hiệu sản phẩm, trong đó có sản phẩm rượu, bia. Nếu quy định như Khoản 2b, Điều 12 của dự thảo thì không khác nào cấm hoàn toàn việc quảng cáo rượu bia, bởi ngay cả việc quảng cáo rượu từ 5,5 độ cồn trở lên đến dưới 15 độ cồn và bia từ 5,5 độ cồn trở lên cũng phải tuân thủ các quy định tại điều khoản này. Quy định này mâu thuẫn với Khoản 2, Điều 5 của dự thảo Luật chỉ cấm việc quảng cáo rượu từ 15 độ cồn trở lên; đồng thời chưa phù hợp với các cam kết quốc tế của Việt Nam trong các quy định chuyên biệt về sản phẩm rượu bia như đã nói ở trên.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, hiện nay nhiều nước trên thế giới chủ yếu sử dụng phương pháp hạn chế quảng cáo và chỉ áp dụng biện pháp cấm quảng cáo gắn với mục tiêu hạn chế tiếp cận đối với một số nhóm đối tượng cụ thể, trong một số trường hợp ảnh hưởng đến trẻ em vị thành niên, phụ nữ có thai và tại các địa điểm là công sở, trường học, bệnh viện, chứ không quy định cấm quảng cáo chung đối với sản phẩm rượu như quy định trong dự thảo.

Điều 13 dự thảo Luật quy định không được quảng cáo trong các chương trình, hoạt động thể thao, văn hóa, sân khấu, điện ảnh và trên các phương tiện quảng cáo ngoài trời đối với rượu từ 5,5 độ cồn đến dưới 15 độ cồn và bia từ 5,5 độ cồn trở lên. Quy định này cũng cần cân nhắc. Bởi lẽ, đây là các hoạt động quảng cáo chủ yếu của sản phẩm và do đó thiếu tính khả thi trong thực tiễn áp dụng.