Có phải nơi nào có biển, nơi đó có cảng biển hay không?

Cảng Sài Gòn, một cảng biển lớn, có bề dày hoạt động hơn 100 năm tại tại thành phố Hồ Chí Minh, có công suất tiếp nhận khoảng 15 triệu tấn hàng hóa/năm, nhưng từ năm 2003 - 2009 mới tăng được sản lượng từ 9,5 triệu tấn lên 14 triệu tấn hàng hóa/năm. Cảng SP-PSA, một liên doanh giữa cảng Sài Gòn và đối tác Singapore nằm bên bờ sông Cái Mép - Thị Vải của tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, một nơi được coi là trung tâm phát triển cảng biển nước sâu của Việt Nam, tuy đã đi vào hoạt động gần 1 năm nhưng hiện mới chỉ đạt khoảng 50% công suất thiết kế. Trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh, hiện chỉ có Tân Cảng Cát Lái tấp nập khách do có vị trí thuận lợi, là điểm nối giữa các trung tâm sản xuất hàng hóa của tỉnh Bình Dương và thành phố Hồ Chí Minh. Đa phần các cảng còn lại đều hoạt động không hết công suất.

 Từ hệ thống cảng biển thành phố Hồ Chí Minh có thể nhìn vào cảng biển của nhiều địa phương khác. Ví dụ, trên địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, đến cuối năm 2009 sản lượng hàng hóa ra - vào hệ thống cảng biển có tăng nhưng mới đạt khoảng 79% số lượng hàng hóa dự báo. Tương tự, đến cuối năm 2009, sản lượng hàng hóa ra - vào hệ thống cảng biển Đồng Nai, Bình Dương chỉ đạt gần 60% kế hoạch. Trong khi đó, theo UBND tỉnh Bình Định, cảng Bình Trị luôn hoạt đông quá công suất, hệ thống kho bãi không đáp ứng được nhu cầu lưu giữ, luân chuyển hàng hóa. Dù vậy, theo Công ty Phát triển công nghiệp Tân Thuận (IPC) - đơn vị được UBND thành phố Hồ Chí Minh giao làm chủ đầu tư dự án nạo vét luồng tàu biển Soài Rạp, chỉ riêng bên bờ sông này phần thuộc địa phận thành phố đã có 15 bến cảng, cầu cảng của hàng chục doanh nghiệp đã, đang và sắp triển khai hoạt động. Nhiều dự án xây dựng cảng biển khác tại khu vực miền Trung, đồng bằng sông Cửu Long đã được trình xin cấp phép đầu tư, dù không hội tụ các yếu tố thiên thời, địa lợi.

Hình thành các cảng biển mới không phải cách làm sai trong tiến trình đưa đất nước ta trở thành một trong những trung tâm hàng hải lớn của khu vực và thế giới. Thế nhưng vấn đề là nhiều cảng biển hiện có vẫn chưa hoạt động hết công suất, nên việc tiếp tục đầu tư như hiện nay có phải là tối ưu hay không? Có ý kiến cho rằng, hiệu quả của một cảng chỉ có thể có khi nó gắn bó với nguồn hàng, có mạng lưới hạ tầng kết nối thuận tiện và được hậu thuẫn của ít nhất một hãng tàu hoặc các nhà khai thác cảng lớn. Vì vậy, các nhà đầu tư cần cân nhắc khi quyết định đầu tư xây dựng và khai thác cảng cũng như lựa chọn thời điểm đầu tư thích hợp. Đã đến lúc cần cấp phép đầu tư xây dựng cảng biển chỉ khi địa điểm xây dựng hội tụ các điều kiện bảo đảm cảng được khai thác cao, tạo hiệu ứng lan tỏa cho kinh tế vùng miền. Không thể tiếp tục duy trì cách cấp phép nơi nào có biển, nơi đó có cảng.