“Kim chỉ nam” cho hoạt động đào tạo, nghiên cứu

Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia được xác định là “kim chỉ nam”, cơ hội cho các cơ sở giáo dục đẩy mạnh nghiên cứu khoa học gắn với đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao. Điều này được các đại biểu khẳng định tại Tọa đàm “Đào tạo nhân lực chất lượng cao: Xung lực từ Nghị quyết 57” do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức sáng 15.3.

Khái quát thực trạng đào tạo nguồn nhân lực khoa học, công nghệ, Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học, Bộ Giáo dục và Đào tạo, PGS.TS. Nguyễn Anh Dũng cho biết, tính bình quân trong vòng 4 năm qua, quy mô tuyển sinh ngành STEM tăng 10%/năm, cao hơn so với tỉ lệ tăng trung bình về quy mô tuyển sinh của cả nước (khoảng 5,6%/năm). Số sinh viên học STEM đang ở mức 55 sinh viên/vạn dân, tương ứng 30% tổng quy mô đào tạo. So sánh với các nước phát triển khoa học, công nghệ hiện đại, con số này còn khiêm tốn.

“Tỉ lệ sinh viên theo học STEM mặc dù tăng cả về quy mô tuyển sinh lẫn quy mô đào tạo, nhưng trong bức tranh tổng thể với thế giới, chúng ta vẫn có khoảng cách. Vì vậy, Nghị quyết 57 được xác định là một trong những động lực rất lớn đối với toàn hệ thống giáo dục đại học”, PGS.TS. Nguyễn Anh Dũng chia sẻ.

Trong bối cảnh đó, theo Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội, GS.TS. Chử Đức Trình, sự ra đời của Nghị quyết số 57-NQ/TW có ý nghĩa cách mạng để đưa đất nước phát triển. Cùng với Nghị quyết 193/2025/QH15 được Quốc hội thông qua tại kỳ họp bất thường vừa qua, đây là sự nhìn nhận, đánh giá đúng thực lực, vai trò của các cơ sở giáo dục đại học và khoa học, công nghệ trong phát triển kinh tế. “Muốn tạo đột phá chỉ có cách nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Thúc đẩy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo là cơ hội lớn để các trường nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước”.

Không chỉ với các cơ sở giáo dục đại học công lập mà kể cả các cơ sở giáo dục đại học tư thục cũng đón nhận tinh thần của Nghị quyết số 57-NQ/TW như luồng gió mới thúc đẩy quá trình đào tạo nguồn nhân lực khoa học, công nghệ trình độ cao. Nói như TS. Lê Trường Tùng, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Trường Đại học FPT, “Nghị quyết số 57-NQ/TW là mốc lịch sử, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động đào tạo, nghiên cứu trong cơ sở giáo dục đại học”.

Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Phenikaa, PGS.TS. Nguyễn Phú Khánh cùng quan điểm: “Hiện nay chúng ta nói đến hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Môi trường đại học công và tư khác nhau nhưng mục đích giống nhau ở việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Nghị quyết số 57-NQ/TW như một sự dẫn dắt để các trường tạo ra hệ sinh thái, khuyến khích các nhà khoa học, sinh viên học tập, đào tạo và nghiên cứu”.

Nâng tầm sứ mệnh cơ sở giáo dục đại học

Giám đốc Học viện Công nghệ Bưu chính viễn thông, PGS.TS. Đặng Hoài Bắc nhấn mạnh, để hiện thực hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW phải có nền móng vững chắc. Tạo lập nền móng này là sứ mệnh của các trường đại học - đơn vị tập trung nguồn lực cao về khoa học, công nghệ, đào tạo, cung cấp nguồn nhân lực. Đơn cử, theo quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông được định hướng phát triển thành một trong 5 cơ sở giáo dục đại học trọng điểm quốc gia về kỹ thuật, công nghệ. "Tuy nhiên, phát triển nhân lực ngành khoa học, công nghệ không chỉ nằm ở 5 cơ sở đó mà cần có sự cộng tác, chia sẻ tri thức, nguồn lực, chuyên gia, học liệu từ các cơ sở đào tạo đại học khác", PGS.TS. Đặng Hoài Bắc nói,

TS. Lê Trường Tùng dẫn chứng câu chuyện của Trường Đại học FPT từ khi ra đời đến nay phải liên tục thích ứng với bức tranh giáo dục đại học mới, từ giai đoạn dịch chuyển từ tinh hoa sang đại chúng đến giai đoạn bắt đầu phát triển trí tuệ nhân tạo (AI), tự động hóa và đến giờ chính thức bước vào giai đoạn phát triển mạnh mẽ của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo. Trong chuỗi vận hành ấy, chiến lược “làm khác để làm tốt” được vận dụng, để đào tạo hội nhập nhanh chóng với những biến động liên tục, từng ngày của khoa học, công nghệ.

“Như 2 - 3 năm trở lại đây, chúng ta nhìn thấy AI vừa là cơ hội, vừa là sự đe dọa, thách thức mà không đổi mới thì rất khó tồn tại, đặc biệt với các trường đại học có trách nhiệm đào tạo nhân lực cho tương lai. Giáo dục đại học giờ đây không như một “tháp ngà” nữa. Không thể không thay đổi cách thức dạy và học trong nhà trường, đồng thời thay đổi về thể chế, cách thức quản lý nhà nước... Đơn cử những quy định về tiêu chí liên quan đến giảng viên, diện tích... không thể như cũ, bởi sẽ kìm hãm sự thay đổi”, TS. Lê Trường Tùng phân tích.

"Liên minh" thúc đẩy hệ sinh thái giáo dục

“Thầy cô giáo của ngày hôm nay sử dụng kiến thức của ngày hôm qua để đào tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngày mai”. Chỉ ra như vậy, PGS.TS. Đặng Hoài Bắc cho rằng, cùng với chủ trương từ Nghị quyết số 57-NQ/TW, khung pháp lý về đào tạo nhân lực phải được tháo gỡ một cách mạnh mẽ. Chẳng hạn, đã đến lúc Việt Nam phải tăng cường thúc đẩy mô hình xuất khẩu tri thức, cần hành lang pháp lý rộng, thoáng. “Nguồn tài nguyên dần cạn kiệt nhưng tri thức từ khoa học, công nghệ vô cùng lớn. Cần mở ra nhiều chính sách hơn nữa để nhân lực khoa học, công nghệ có đóng góp hơn nữa vào việc ứng dụng sản phẩm, đem lại giá trị kinh tế cao”.

Nối tiếp ý này, GS.TS. Chử Đức Trình nhấn mạnh, Nghị quyết số 57-NQ/TW và Nghị quyết số 193/2025/QH15 đã “cởi trói” cho cơ sở giáo dục đại học công lập, tạo đà đưa khoa học, công nghệ trở thành trụ cột trong phát triển kinh tế. Tuy nhiên, khi triển khai cần dựa trên điều kiện, yêu cầu thực tiễn, tạo ra lực đẩy đối với hệ sinh thái đổi mới khoa học, công nghệ. “Thời gian tới Chính phủ cần đầu tư nhiều hơn cho các trường, ưu tiên có trọng tâm, trọng điểm, đặc biệt là xây dựng cơ sở vật chất, trang thiết bị thực hành… Đồng thời, tạo cơ chế liên minh hệ thống giáo dục đồng hành, chia sẻ nguồn lực”, GS.TS. Chử Đức Trình nói.

Hệ thống giáo dục “liên minh” đó cũng cần tận dụng nguồn lực xã hội, thông qua các doanh nghiệp, tổ chức trong lĩnh vực khoa học, công nghệ. Theo Tổng giám đốc Công ty cổ phần Phát triển nguồn mở Việt Nam (Vinades) Nguyễn Thế Hùng: “Nghị quyết số 57-NQ/TW đã thổi vào Nhân dân, doanh nghiệp yêu cầu cải cách, đổi mới mạnh mẽ. Chính sách hỗ trợ cho việc đổi mới, cải cách đó cần chú ý đến sự hợp tác giữa doanh nghiệp và cơ sở giáo dục, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nghiên cứu trong nhà trường. Đồng thời, nên có cơ chế đẩy mạnh đào tạo chuyên sâu về phần mềm nguồn mở trong giáo dục đại học và giáo dục phổ thông”.

Câu chuyện chính sách không chỉ dành cho cơ sở đào tạo hay doanh nghiệp, mà còn cho cả người học. TS. Lê Trường Tùng cho rằng, mô hình tài chính sinh viên, mở rộng ra là mô hình kinh tế của các tổ chức giáo dục đại học, cần được quan tâm hơn. Bên cạnh chính sách cấp học bổng của cơ sở đào tạo, Nhà nước cần đưa ra cơ chế tín dụng sinh viên một cách bài bản. Bên cạnh đó, theo PGS.TS. Nguyễn Phú Khánh, cần có những chính sách rõ nét hơn thể hiện Nhà nước đầu tư và đồng hành với khối giáo dục tư thục trong quá trình đổi mới sáng tạo. “Nếu Chính phủ tham gia sâu vào quá trình này, chúng tôi cũng cảm thấy mình được truyền cảm hứng, động lực hơn; bản thân học viên cũng được hưởng nhiều lợi ích học tập, đặc biệt với các ngành mũi nhọn”.

Tin rằng từ Nghị quyết số 57-NQ/TW và Nghị quyết số 193/2025/QH15 sẽ có những chuyển động mạnh mẽ trong đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao thời gian tới, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Thị Mai Hoa nhấn mạnh: Đây có lẽ là thời điểm thiên thời, địa lợi, nhân hòa để nhận diện một cách triệt để, thấu đáo câu chuyện nguồn nhân lực... Sự tham gia của "5 nhà", bao gồm nhà lập pháp - nhà quản lý - nhà trường - doanh nghiệp, và cả truyền thông, sẽ là hợp lực mạnh mẽ thúc đẩy đào tạo nguồn nhân lực khoa học, công nghệ trình độ cao, hiện thực hóa các mục tiêu các nghị quyết đề ra.