Mở rộng không gian cho văn hóa tỏa sáng

Khi một vùng đất đổi thay, khi tên gọi của một xã, một huyện dần lui vào ký ức, điều gì sẽ còn lại? Văn hóa không phải là những thứ có thể cân đo đong đếm, mà là hơi thở của mỗi miền quê, là những phong tục, tập quán, là những câu chuyện được kể từ thế hệ này sang thế hệ khác. Việc sáp nhập các đơn vị hành chính, về bản chất, là sự tái cấu trúc để phát triển hiệu quả hơn, nhưng sâu bên trong, cũng là một thử thách lớn: làm sao để những nét riêng không bị hòa loãng; những lễ hội, những làn điệu dân ca không trở thành ký ức xa xăm? Làm thế nào để giữ nguyên vẹn những trầm tích văn hóa của vùng đất đó?

Nếu nhìn theo hướng khác, sáp nhập không phải là dấu chấm hết, mà có thể là một cơ hội. Khi các vùng đất được quy hoạch bài bản hơn, nguồn lực được tập trung tốt hơn, thì bảo tồn văn hóa cũng có thể bước sang một trang mới. Những di sản từng bị bỏ quên có thể được đầu tư để phát triển thành điểm đến văn hóa. Những nghệ nhân từng chỉ truyền dạy trong phạm vi làng xóm nay có thể chia sẻ tài năng trên một sân khấu rộng lớn hơn... Nếu có chính sách đúng đắn, nếu có sự chung tay của cộng đồng, thì sáp nhập sẽ mở rộng không gian để văn hóa tỏa sáng.

Văn hóa không mất đi khi ranh giới hành chính thay đổi, nhưng nó sẽ mất đi nếu con người lãng quên trách nhiệm gìn giữ nó. Và vì thế, giữa đổi thay, vẫn cần những bàn tay giữ lấy giá trị xưa, vẫn cần những người kể lại câu chuyện cũ, để dù tên làng có đổi, hồn quê vẫn còn nguyên.

Văn hóa không đơn thuần là những công trình vật chất, mà còn là những câu chuyện, phong tục, tín ngưỡng đã bồi đắp qua bao thế hệ. Nó không thể chỉ được lưu giữ bằng những dòng chữ trong báo cáo hay những con số trong kế hoạch phát triển. Văn hóa chỉ sống khi con người còn gìn giữ nó trong đời sống hàng ngày.

Vì thế, trách nhiệm của chính quyền là xây dựng chính sách phù hợp, bảo đảm mỗi giá trị văn hóa không chỉ được nhìn nhận như một di sản của quá khứ mà còn là một phần không thể tách rời của tương lai. Nhưng trên hết, văn hóa không thể chỉ được bảo tồn từ những quyết định hành chính, mà cần được nuôi dưỡng bởi chính những con người đang sống với nó mỗi ngày. Khi sáp nhập, điều quan trọng không phải là giữ nguyên mọi thứ như cũ, mà tạo ra không gian để văn hóa địa phương có thể thích nghi, phát triển trong bối cảnh mới. Không gian sáng tạo văn hóa cần được mở rộng, để thế hệ trẻ có thể tiếp cận di sản cha ông không chỉ như một thứ gì đó để hoài niệm, mà là một phần của bản sắc mình.

Sáp nhập có thể thay đổi địa giới, thay đổi cơ chế quản lý, nhưng nếu mỗi người vẫn còn gìn giữ những giá trị gốc rễ, nếu mỗi làn điệu dân ca vẫn còn được hát, mỗi lễ hội vẫn còn được tổ chức, thì bản sắc địa phương sẽ không bao giờ bị mất đi, mà sẽ trở thành những mảnh ghép đẹp trong bức tranh văn hóa chung của dân tộc.

Nâng cao hiệu quả thiết chế văn hóa

Việc sáp nhập các đơn vị hành chính, nếu nhìn từ góc độ văn hóa, không chỉ đơn thuần là việc sắp xếp lại bản đồ địa giới, mà còn là cơ hội để sắp xếp lại những thiết chế văn hóa một cách hiệu quả hơn. Khi các địa phương hợp nhất, nguồn lực phân tán trước đây sẽ được tập trung, cho phép quy hoạch lại hệ thống bảo tàng, nhà hát, trung tâm sáng tạo văn hóa một cách bài bản hơn. Thay vì mỗi huyện một trung tâm văn hóa nhỏ lẻ, thiếu kinh phí hoạt động hiệu quả, thì nay có thể hình thành những tổ hợp văn hóa quy mô lớn hơn, nơi văn nghệ sĩ có không gian để sáng tác, nơi người dân có điều kiện tiếp cận những hoạt động văn hóa nghệ thuật chất lượng cao. Một vùng đất mới có thể thu hút thêm nguồn lực đầu tư, giúp khơi dậy tiềm năng của những di sản từng bị lãng quên, giúp các loại hình nghệ thuật dân gian không chỉ tồn tại trong sách vở mà thực sự sống trong đời sống đương đại.

Với di sản văn hóa, sáp nhập cũng có thể giúp nguồn lực bảo tồn được sử dụng hợp lý hơn. Những di tích trước đây có thể bị chia cắt bởi ranh giới hành chính, nay được quy về chung một đơn vị quản lý, giúp công tác bảo tồn mang tính đồng bộ và có chiến lược dài hạn hơn. Không còn những di sản chung của nhiều địa phương bị quản lý chồng chéo mà không được đầu tư xứng đáng.

Khi các địa phương hợp nhất, việc quy hoạch lại đội ngũ cán bộ văn hóa cũng cần được thực hiện theo hướng tinh gọn nhưng hiệu quả hơn, tạo điều kiện cho những người thực sự tâm huyết có thể phát huy hết khả năng. Không thể để những người am hiểu về văn hóa địa phương bị gạt ra ngoài cuộc, mà cần có chính sách để họ tiếp tục đóng góp, để kinh nghiệm và sự gắn bó của họ với vùng đất không bị lãng phí. Một nền văn hóa không thể vững bền nếu thiếu đi những con người thực sự hiểu và trân quý nó…

Mọi sự thay đổi đều mang theo thử thách, nhưng nếu biết tận dụng, biết đặt văn hóa vào trung tâm của sự phát triển, thì sáp nhập không chỉ là bài toán hành chính, mà còn là cơ hội để xây dựng những thiết chế văn hóa vững mạnh hơn, nơi ký ức và sáng tạo song hành, nơi di sản không chỉ được bảo tồn mà còn tiếp tục viết nên những trang mới rực rỡ hơn.