Cơ hội đi lại hay phân biệt đối xử?

Tấm vé trở về thời bình thường?

“Hộ chiếu vaccine” có thể hiểu như giấy chứng nhận đã tiêm chủng vaccine ngừa Covid-19. Theo đề xuất của một số nước, trong tương lai, bên cạnh hộ chiếu thông thường, hộ chiếu vaccine sẽ là bắt buộc nếu bạn muốn du lịch đến một quốc gia. Những người ủng hộ cho rằng, cấp giấy chứng nhận quốc tế đã tiêm chủng vaccine ngừa Covid-19 là cách làm hay để nhanh chóng khôi phục cuộc sống xã hội và hoạt động kinh tế. Những ai đã tiêm ngừa Covid-19 sẽ được tự do đến những nơi hoặc làm những việc mà người chưa được chủng không được phép.

Ý tưởng về “hộ chiếu vaccine” hay hộ chiếu tiêm chủng đã được một số tập đoàn, trong đó có Microsoft, Salesforce, Oracle… và nhiều quốc gia đề cập. Israel gần đây đã công bố “hộ chiếu xanh”, cho phép những người đã tiêm chủng có thể ăn trong nhà hàng, tham dự các sự kiện công cộng và đi lại tự do. Hy Lạp và Đan Mạch là hai trong số những nước châu Âu ủng hộ mạnh mẽ “hộ chiếu vaccine”. Đan Mạch mới đây thông báo đang phát triển “hộ chiếu vaccine” kỹ thuật số cho những người đã tiêm vaccine, trong khi đề xuất cấp “thẻ vaccine” cho phép đi lại tự do trên khắp EU đang được Thủ tướng Hy Lạp thúc đẩy. Tây Ban Nha cùng chung quan điểm.

Trong khi đó, cuối năm 2020, Cộng hòa Cyprus cho biết sớm nhất vào tháng 3.2021, nước này sẽ chỉ cấp phép nhập cảnh đối với những người chứng minh rằng họ đã tiêm vaccine Covid-19, bên cạnh những giấy tờ thông thường (gồm hộ chiếu, thị thực...). Các quốc gia như Iceland và Hungary đã áp dụng yêu cầu về “hộ chiếu miễn dịch” - bằng chứng cho thấy họ từng nhiễm Covid-19 nhưng đã khỏi và có kháng thể trong người.

Các nước trên coi “hộ chiếu vaccine” như cứu tinh cho ngành du lịch và nền kinh tế đang lao đao do đại dịch Covid-19. Tổ chức Du lịch Thế giới thuộc Liên Hợp Quốc (UNWTO) dự báo, du lịch quốc tế suy giảm hơn 70% trong năm 2020, trở về mức của 30 năm trước. UNWTO ước tính, ngành du lịch thế giới thiệt hại 935 tỷ USD do sự suy giảm của du lịch quốc tế trong 10 tháng năm 2020, gấp 10 lần thiệt hại trong cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu năm 2009.

Bản thân Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula Von Der Leyen cũng ủng hộ ý tưởng thiết lập một giấy tờ như vậy để các thành viên EU có thể sử dụng chứng chỉ chung nhằm xác định tất cả những ai đã được tiêm phòng Covid-19, từ đó giúp cuộc sống của họ dễ dàng hơn.

Vẫn còn nhiều băn khoăn

Tuy nhiên, để có thể đưa vào áp dụng “hộ chiếu vaccine”, rất nhiều vấn đề đặt ra. Trước tiên về mặt kỹ thuật, nếu như ý tưởng là tạo ra một loại giấy tờ kỹ thuật số, EU sẽ bắt buộc phải thiết lập một nền tảng chung có giá trị tại tất cả các nước thành viên để xác minh tính hợp lệ của loại giấy tờ trên, cũng như bảo vệ thông tin y tế nhạy cảm. Và quan trọng hơn là phải bảo đảm không xảy ra tình trạng phân biệt đối xử với những người không được tiêm vaccine ngừa Covid-19. Hiện nay, ở nhiều nước châu Âu, tình trạng hoài nghi vaccine trong dân ngày càng tăng.

GS. Francoise Baylis thuộc Đại học Daihouse nhận định: “Tình trạng thiếu hụt vaccine như hiện nay cho thấy, hầu hết những người được tiêm vaccine đều ở các quốc gia phát triển. Sẽ thật vô lý khi những người giàu mới có quyền tự do đi du lịch, tự do đến quán rượu hay rạp chiếu phim, dẫn đến tâm lý bất mãn trong xã hội”. Thậm chí, Tổng thống Romania Klaus Iohannis hay Bộ trưởng Nội vụ Đức Horst Seehofer còn lo ngại, “hộ chiếu vaccine” sẽ gây “chia rẽ xã hội”.

Trong khi đó, Phó Chủ tịch Ủy ban châu Âu Maros Sefkovic cho rằng, việc tiêm phòng vaccine vốn dựa trên sự tự nguyện. Thực tế, rất nhiều người không muốn tiêm hoặc không thể tiêm vaccine vì các lý do y tế. Vì thế, nếu muốn thực hiện "hộ chiếu vaccine", EU sẽ phải thực hiện mọi biện pháp phòng ngừa nhằm bảo đảm những người không tiêm vaccine bị phân biệt đối xử hay bị hạn chế các quyền. Thứ trưởng Bộ các vấn đề châu Âu của Pháp Clément Beaune phản đối ý tưởng “hộ chiếu vaccine” vì nó trao nhiều quyền hơn cho một số người khi mà châu Âu đang bắt đầu các chiến dịch tiêm chủng rộng khắp.  

Ngoài vấn đề kỹ thuật hay đạo đức, nhiều người lo ngại thời gian tiêm hay thời gian bảo vệ miễn dịch có thể làm giảm tính hiệu quả của “hộ chiếu vaccine”. Hiện nay, virus biến chủng làm cho câu chuyện càng trở nên phức tạp bởi đã tiêm phòng không có nghĩa là miễn nhiễm mọi virus Corona biến thể. Chưa hết, thế giới tuy có nhiều loại vaccine nhưng lại có hiệu quả khác nhau. Điều đó có nghĩa là, các nước phải công nhận vaccine của nhau thì “hộ chiếu vaccine” mới có ý nghĩa.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa ra quan điểm riêng về loại hộ chiếu đặc biệt này. Mới đây, Ủy ban Khẩn cấp của WHO nhấn mạnh, tác động của vaccine đối với việc giảm lây truyền vẫn chưa được biết đến và nguồn vaccine hiện tại còn quá hạn chế. Do đó, WHO kêu gọi các nước kiềm chế, không nên áp đặt các yêu cầu về tiêm chủng hoặc miễn dịch như một điều kiện nhập cảnh để đi du lịch quốc tế.