Cơ hội cho xuất khẩu gạo 2011

Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), năm 2010 là năm xuất khẩu gạo đạt thành tích tốt nhất từ trước tới nay, cả về lượng lẫn giá trị. Lượng gạo đã xuất khẩu trong năm qua là 6.828 triệu tấn, trị giá 3,212 tỷ USD, tăng 14,6% về lượng và 20,6% về giá trị so năm 2009. Châu Á là thị trường số 1 của gạo Việt Nam khi chiếm tới 4.009 triệu tấn (59,36% tổng lượng gạo xuất khẩu), tiếp đó là thị trường châu Phi, chiếm tỷ lệ 23,55%, thị trường châu Mỹ 8,21%... Lượng gạo tồn kho năm 2010 chuyển sang năm 2011 là 840 ngàn tấn. Số hợp đồng đã ký giao đầu năm 2011 vào khoảng 800 ngàn tấn. Như vậy, đầu năm nay, nguồn cung gạo xuất khẩu cho các hợp đồng đã ký  vẫn có thể bảo đảm được. Còn theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, lượng gạo hàng hóa để dành cho xuất khẩu trong năm nay vào khoảng 6 triệu tấn. Trong năm nay, nước ta sẽ có khoảng 6,8 triệu tấn gạo hàng hóa.

Thị trường xuất khẩu gạo năm nay được nhận định là lạc quan cho các nhà xuất khẩu. Theo dự báo của Bộ Nông nghiệp Mỹ, sản lượng gạo toàn cầu niên vụ 2010/2011 sẽ vào khoảng 452,4 triệu tấn, trong khi tiêu dùng toàn cầu là 453 triệu tấn. Như vậy, sản lượng sẽ thiếu so với nhu cầu khoảng 600 ngàn tấn. Vào thời điểm này, thị trường gạo thế giới vẫn tiếp tục bi chi phối từ việc Indonesia đang mua gạo khối lượng lớn và liên tục. Trong 4 tháng cuối 2010, Indonesia đã mua của Việt Nam 800 ngàn tấn và Thái Lan 275 ngàn tấn. Giá gạo xuất khẩu của Việt Nam hiện đang ở mức khá tốt: gạo 5% tấm giá khoảng 510 USD/tấn, tương đương giá gạo cùng loại của Thái Lan và cao hơn gạo cùng loại của Pakistan; gạo 25% tấm của Việt Nam là 490 USD/tấn, cao hơn gạo cùng loại của Thái Lan và Pakistan tới 30 và 55 USD/tấn. Thứ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Thành Biên cho rằng, xuất khẩu gạo trong năm nay phải duy trì được mức giá cao của cuối năm 2010 và đầu 2011. Việc này hoàn toàn có thể làm được, bởi thực tế cho thấy, lần đầu tiên giá lúa gạo trong nước đã tác động trở lại tới giá gạo xuất khẩu. Đây là tác dụng từ việc thu mua tạm trữ lúa gạo hàng hóa do VFA thực hiện, đã đẩy giá lúa gạo hàng hóa trong nước từ mức đã bị xuống rất thấp lên mức cao hơn. Qua đó, đẩy giá gạo xuất khẩu của Việt Nam tăng dần lên, và trong một thời gian dài đã ngang bằng với gạo cùng loại của Thái Lan, thậm chí có loại giá còn cao hơn.

Theo các chuyên gia, trong năm 2011, sản xuất lúa gạo trên thế giới nhìn chung không có thay đổi lớn so với năm 2010 nhưng nhóm các nước tiêu dùng lớn như Trung Quốc, Pakistan, Indonesia, Philippines đang đẩy mạnh chiến lược tự cân đối nhu cầu trong nước, do đó thị trường thế giới sẽ chỉ có đột biến khi bất ổn về thiên tai xảy ra. Đầu năm 2011, lượng cung thương mại gạo toàn cầu vẫn khá dồi dào, trong khi đó, nhu cầu thế giới chưa có dấu hiệu khan hiếm. Do đó, thị trường gạo toàn cầu chỉ chịu tác động nếu các nước vừa chịu ảnh hưởng nặng nề về hạn hán và lũ lụt như Trung Quốc, Pakistan, Ấn Độ, Philippines tăng lượng dự trữ thông qua nguồn cung trong nước hoặc mua bổ sung vào lượng dự trữ, hoặc thiên tai bất ngờ xảy ra tại các nước sản xuất và tiêu dùng gạo.

Đối với thị trường gạo trong nước, theo các chuyên gia, những yếu tố về thời tiết trong vụ đông xuân 2010 - 2011 có thể gây áp lực lên nguồn cung gạo ở thời điểm đầu năm 2011. Tuy nhiên, việc Hiệp hội Lương thực Việt Nam nâng mức giá hướng dẫn xuất khẩu cho thấy: khối lượng gạo dành cho xuất khẩu sẽ bị co hẹp, vì thế giá lúa gạo trong nước sẽ duy trì ở mức cao nhưng không có đột biến lớn ở thời điểm đầu năm 2011. Có thể thấy, năm 2011 vừa là thời cơ, vừa là thách thức đối với sản xuất lúa gạo của Việt Nam. Xét về chủ trương thì: phát triển sản xuất lúa gạo Việt Nam trở thành mặt hàng xuất khẩu mũi nhọn có hiệu quả và bảo đảm an ninh lương thực. Trong những năm gần đây, xuất khẩu gạo luôn đạt ngưỡng 6 triệu tấn.

Về phía các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu gạo trong nước, sẽ có nhiều thách thức lớn đặt ra trong năm 2011. Các doanh nghiệp Việt Nam chưa thực hiện được chiến lược đa dạng hóa sản phẩm và thị trường. Doanh nghiệp trong nước chủ yếu xuất khẩu gạo theo thị trường tập trung với giá thấp; những thị trường cao cấp như Nhật Bản, Đài Loan (Trung Quốc)... có khối lượng xuất khẩu hết sức khiêm tốn. Đây chính là thách thức lớn, vì phân khúc thị trường gạo cấp thấp sẽ không có tiềm năng trong dài hạn. Phân khúc gạo cấp cao sẽ dễ rơi vào tay các doanh nghiệp nước ngoài. Và trong tương lai xa hơn, các nước tiêu dùng gạo sẽ tự cân đối nhu cầu trong nước bằng việc xây dựng chiến lược tự cung tự cấp để bảo đảm an ninh lương thực. Hầu hết các doanh nghiệp trong nước chỉ thực hiện chức năng thu mua xuất khẩu và bình ổn thị trường, rất ít trường hợp tự tổ chức vùng sản xuất hay tạo ra các mối quan hệ, liên kết để có gạo chất lượng cao và có thương hiệu. Thay vào đó, các doanh nghiệp lại cạnh tranh không bình đẳng trong thu mua, có khi còn giành giật hợp đồng xuất khẩu... Những tồn tại này, nếu không sớm được khắc phục thì cơ hội sẽ rơi vào tay các doanh nghiệp nước ngoài. Doanh nghiệp trong nước chưa có tiềm lực tài chính đủ mạnh để cạnh tranh với doanh nghiệp ngoại. Mặc dù số lượng doanh nghiệp tham gia kinh doanh xuất khẩu gạo trong nước khá hùng hậu, hơn 200 đơn vị, song rất nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa, vốn hạn chế và sức cạnh tranh yếu.

Theo Chủ tịch VFA Trương Thanh Phong, để tiếp tục thành công trong xuất khẩu gạo năm 2011, trước hết, phải tiếp tục làm tốt công tác xử lý thông tin sản xuất và thị trường thế giới. Các doanh nghiệp cập nhật kịp thời các thông tin dự báo thị trường của các cơ quan, tổ chức quốc tế khác. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cũng luôn phải theo sát, nắm chắc thông tin từ các thị trường nhập khẩu, cũng như mọi diễn biến về sản xuất, tiêu dùng gạo trên thế giới.