Cố đô hoa lệ của người Maya

      Bán đảo Yucatan là một vùng đất khô cằn không có sông suối, chỉ có 2 giếng lộ thiên (cenote) lớn cung cấp nước ngọt quanh năm cho Chichen và cũng là điều kiện để tồn tại của người Maya tại khu vực này. Trong 2 giếng đó, Giếng Sagrado hay Giếng Thiêng nổi tiếng hơn. Người Maya coi miệng giếng là cánh cửa đến một thế giới khác, vì thế họ thả các vật quý và cả người để tế thần mưa Chaac. Từ năm 1904-1910, lãnh sự Mỹ tại Mexico (Edward Herbert Thompson) và cũng là một giáo sư khảo cổ của ĐH Havard đã mua lại khu di tích, cho nạo vét giếng này và tìm thấy rất nhiều đồ chế tác bằng vàng, ngọc, đồ sứ và xương người. 

      Chichen thực sự phát triển vào khoảng năm 600 sau công nguyên, khi đó khu vực này thực sự là trung tâm chính trị, văn hóa, xã hội, kinh tế và đời sống tư tưởng của vùng đất thấp Bắc Maya, nhờ công của vua Toltec, Quetzalcoatl tiến quân vào vùng đất, cùng với người dân địa phương biến Chichen thành thủ đô của mình. Theo biên niên sử của người Maya, Chichen suy tàn sau khi nội chiến và khởi nghĩa nổ ra năm 1221, quyền cai trị Yutacan rơi vào tay người Maya, trung tâm quyền lực không nằm ở Chichen nữa mà chuyển về Mayapan.
Công trình chính của quần thể Chichen Itza rộng 6,5km2 là các kim tự tháp của người Maya có niên đại trên 1.500 năm. Nổi bật nhất trong khu di tích là Đền thờ Kukulcan (tên Maya của vua Quetzalcoatl), thường được gọi là El Castillo (Lâu đài). Đây là một công trình kim tự tháp bậc với các mái phẳng cùng bậc thang ở cả 4 cạnh dẫn đến ngôi đền trên đỉnh. Mỗi cạnh của kim tự tháp có 91 bậc, nhân với 4 là 364 bậc, cộng với 1 bậc lên đỉnh là 365 bậc. Công trình cao 24m, ngôi đền trên đỉnh cao 6m, mặt phẳng chân đền có chiều dài cạnh là 55,3m. Những con số trên cho thấy sự phát triển của người Maya về Dương lịch. Tại thời điểm Xuân phân và Thu phân, vào lúc mặt trời mọc và lặn, góc của công trình đổ bóng râm thành hình con rắn có lông Kukulcan dọc theo cầu thang phía Bắc. Vào 2 ngày đó, bóng râm từ các bậc góc trượt theo cạnh phía Bắc kim tự tháp cùng với chuyển động của mặt trời. 
      Các nhà khảo cổ đã tìm ra 7 sân bóng ở Chichen, trong đó sân lớn nhất nằm ở phía Tây Bắc El Castillo, có kích thước 166x68m. Các bức tường bao quanh cao 12m và trên đó là các vòng chạm khắc hình các con rắn uốn lượn vào nhau. Dưới chân các bức tường là những tấm phù điêu các cầu thủ, có tấm còn khắc hình cầu thủ bị chặt đầu. Quanh sân bóng còn có 4 đền thờ. Người ta đã thử đứng ở đền thờ phía Bắc và nói chuyện bình thường với người đứng trong sân bóng cách đó 135m. Điều này cho thấy độ vang của sân bóng tốt đến như thế nào.
      Ngoài những công trình trên, Chichen còn nhiều điểm hấp dẫn khách du lịch, đặc biệt những nhà nghiên cứu địa chất, lịch sử và văn hóa từ khắp nơi trên thế giới. Chichen Itza trở thành địa điểm du lịch từ hơn một thế kỷ nay kể từ khi tác giả người Mỹ John Lloyd Stephens phát hành cuốn sách của ông mang tên Incidents of Travel in Yucatan (Trích đoạn du hành ở Yucatan) năm 1843.
      Được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới từ năm 1988, Chichen trở thành địa chỉ hấp dẫn hàng triệu du khách mỗi năm khi đến đất nước Mexico. Tháng 7.2007, Chichen được bình chọn là một trong 7 kỳ quan thế giới mới. Trong mấy năm gần đây, Viện Lịch sử và nhân loại quốc gia (INAH), cơ quan quản lý khu di tích Chichen Itza đã đóng cửa một số tượng đài, không cho khách tham quan vì lý do an toàn. Khách chỉ có thể dạo xung quanh để ngắm chứ không được trèo lên di tích. Năm 2006, El Castillo cũng bị đóng cửa sau khi một du khách nữ người Mỹ thiệt mạng trong khi trèo lên kim tự tháp.

Nam Anh