Có cơ chế tài chính phù hợp thu hút tài trợ cho văn hóa

Nguồn tài trợ phi lợi nhuận chưa phát huy hiệu quả

Thời gian qua, sự tham gia của khối tư nhân đã mang lại nhiều sắc màu tích cực, giúp làm phong phú thêm các giá trị văn hóa của đất nước, gia tăng sự lựa chọn của khán giả. Đa số rạp chiếu phim và phim chiếu rạp hiện nay là do các doanh nghiệp tư nhân cung cấp. Các sự kiện âm nhạc, buổi biểu diễn lớn thu hút đông đảo khán giả hiện nay cũng chủ yếu do các doanh nghiệp tư nhân thực hiện.

Doanh nghiệp tư nhân cũng đã bắt đầu tham gia vào các lĩnh vực hầu như không có lợi nhuận như bảo tàng, thư viện. Dù quy mô còn nhỏ hơn các bảo tàng, thư viện của Nhà nước, song lại được đánh giá là có sức hút lớn. Các lĩnh vực khác như mỹ thuật, nhiếp ảnh, triển lãm đều có sự tham gia của các cá nhân, tổ chức tư nhân.

Một cá nhân muốn đóng góp tài sản cá nhân cho hoạt động văn hóa hiện nay chỉ có hai sự lựa chọn: Một là tự mình quản lý khoản tài sản đóng góp đó và hai là tặng hoàn toàn cho một đơn vị trong lĩnh vực văn hóa. Tuy nhiên, cả hai hình thức đều có những điểm chưa phù hợp với nhu cầu của các mạnh thường quân.

Quy định chặt chẽ, đa dạng cơ chế tài chính 

Kinh nghiệm của nhiều quốc gia cho thấy, có khá nhiều cơ chế tài chính phi lợi nhuận cho phép các nguồn tiền tài trợ cho hoạt động văn hóa, như mô hình quỹ ủy thác, nhà đầu tư thiên thần hoặc gây quỹ cộng đồng. Các cơ chế tài chính này rất đa dạng nhưng được pháp luật quy định chặt chẽ để tạo sự tin tưởng của các bên liên quan, đặc biệt là các mạnh thường quân.

Thứ nhất, mô hình quỹ ủy thác có thể do một hoặc một nhóm cá nhân có uy tín trong cộng đồng hoặc có thể do một cơ sở văn hóa lập ra như bảo tàng. Quỹ này phải ban hành điều lệ hoạt động, tôn chỉ, mục đích và các cam kết sử dụng tiền đúng mục đích. Quỹ huy động đóng góp tự nguyện của các cá nhân, tổ chức và phải có kiểm toán, công khai báo cáo tài chính. Tài sản kết dư của quỹ được phép thuê các công ty quản lý quỹ chuyên nghiệp để bảo tồn và gia tăng giá trị của quỹ.

Mỗi cá nhân khi đóng góp tiền cho quỹ có quyền thỏa thuận khoản tiền của mình được sử dụng cho mục đích gì. Ví dụ, một số cá nhân dân tộc Nùng có thể hiến tặng một khoản tiền cho Bảo tàng Dân tộc học và chỉ định khoản tiền này phải được sử dụng để nghiên cứu, sưu tập và bảo tồn văn hóa của người Nùng. Cơ chế như vậy có thể hấp dẫn hơn với các mạnh thường quân vì họ được pháp luật bảo đảm rằng tiền của mình được sử dụng đúng mục đích mà mình mong muốn.

Thứ hai, mô hình gây quỹ cộng đồng cho phép một cá nhân có dự án cung cấp sản phẩm văn hóa có thể huy động tiền quyên góp của cộng đồng. Nhưng đi kèm với đó là cá nhân này phải có nghĩa vụ sử dụng tiền quyên góp đúng mục đích đã cam kết, có kiểm toán và chịu trách nhiệm trước pháp luật nếu làm không đúng.

Mô hình này rất phù hợp với những sản phẩm văn hóa mới hình thành hoặc các dự án độc lập. Ví dụ, một nhà làm phim trẻ muốn làm một bộ phim nghệ thuật nhưng không có kinh phí. Việc nhận tài trợ từ các hãng phim có thể là một giải pháp, nhưng lại bị ràng buộc nhiều thứ. Nhà làm phim đó có thể trình bày ý tưởng của mình một cách thuyết phục, hấp dẫn và công khai, đồng thời kêu gọi những người yêu phim đóng góp kinh phí. Nhà làm phim sẽ phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc sử dụng tiền quyên góp của mình.

Ngoài ra, còn nhiều cơ chế tài chính khác đã từng được hình thành và phát triển tại nước ngoài tương đối phù hợp với lĩnh vực văn hóa

Hiện nay, Việt Nam đã có một số quy định tại Nghị định số 93/2019/NĐ-CP ngày 25.11.2019 của Chính phủ về tổ chức, hoạt động của về quỹ xã hội, quỹ từ thiện, trong đó có cho phép quỹ xã hội tài trợ cho hoạt động văn hóa. Tuy nhiên, cơ chế này vẫn còn rất cứng nhắc và chưa được nghiên cứu kỹ lưỡng để phù hợp với sự phát triển của bối cảnh kinh tế xã hội mới.

Do vậy, Việt Nam cần tiếp tục nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế và đưa ra các quy định pháp luật về các cơ chế tài chính phi lợi nhuận nhằm thu hút được nguồn lực từ các cá nhân, tổ chức tư nhân đầu tư cho các hoạt động, sản phẩm văn hóa.