Chống lãng phí

Lãng phí xảy ra do nhiều nguyên nhân. Trong đó có cả những nguyên nhân nằm ngay trong việc thiết kế hệ thống. Ở nước ta, nền tảng bầu cử (hay nền tảng quyền lực) là của địa phương. Tất cả các vị đại biểu Quốc hội đều phải ứng cử ở các tỉnh và trở thành đại biểu của các tỉnh. Hay một ví dụ khác, trong số 1.500 đại biểu dự Đại hội Đảng sắp tới không biết có bao nhiêu đại biểu sẽ là của các tỉnh, bao nhiêu đại biểu sẽ là của Trung ương? Có lẽ, sẽ không ít hơn 4/5 số đại biểu dự Đại hội Đảng sẽ là của các tỉnh. Với một nền tảng quyền lực như vậy, thì việc phân bổ các nguồn lực phân tán cho 63 tỉnh, thành phố là một hệ quả tất yếu, đặc biệt là trong trường hợp quyền lực chính trị thì nằm trong tay địa phương, nhưng quyền lực tài chính thì chủ yếu lại nằm trong tay Trung ương. Tỉnh nào rồi cũng sẽ có sân bay, cảng biển, trường đại học, nhà máy bia rượu... Mà như vậy thì lãng phí sẽ lớn đến vô cùng. Tuy nhiên, nguyên nhân này sẽ khó được khắc phục nếu một nền tảng bầu cử nhằm tạo ra cơ chế đại diện mạnh mẽ cho quốc gia không sớm được hình thành. Đồng thời, phân quyền tài chính cho các tỉnh cũng rất quan trọng. Hãy để các ưu tiên của địa phương cho các địa phương quyết định! Hiến pháp năm 2013 đã tạo nền tảng hết sức cơ bản cho việc phân quyền như vậy. Rất tiếc, Luật Tổ chức chính quyền địa phương có vẻ đã không theo kịp Hiến pháp.

Sự trùng lặp và chồng chéo chức năng, nhiệm vụ giữa các thiết chế trong thể chế của chúng ta cũng gây ra những lãng phí vô cùng to lớn, đặc biệt là sự lãng phí về thời gian, nhân lực và cơ hội. Phân định rạch ròi chức năng, nhiệm vụ giữa Đảng với Nhà nước, giữa Trung ương với địa phương, giữa Đảng, Nhà nước với các tổ chức thuộc xã hội là cải cách mà chúng ta phải nhanh chóng tiến hành, càng trì hoãn thì lãng phí chỉ càng xảy ra nghiêm trọng hơn.

 Sự hạn chế về khả năng vận hành cơ chế trách nhiệm đối với các hành vi ở tầm xác lập ưu tiên và hoạch định chính sách cũng là một nguyên nhân quan trọng ở đây. Bởi vì rằng nếu chúng ta chỉ áp đặt được chế độ trách nhiệm cho những người thực thi chính sách, mà lại lúng túng trong việc áp đặt chế độ trách nhiệm cho những người đề ra chính sách, thì những lãng phí khủng khiếp vẫn còn đó. Chế độ trách nhiệm đối với việc xác lập ưu tiên và hoạch định chính sách là chế độ trách nhiệm chính trị. Chính vì vậy, chúng ta cần hoàn thiện cơ chế để chế độ trách nhiệm này được xác lập thông qua bầu cử và hoạt động của Quốc hội và Hội đồng Nhân dân. Quan trọng nhất ở đây là cải tiến quy trình, thủ tục để việc bỏ phiếu bất tín nhiệm có thể được tiến hành một cách thuận lợi theo ý chí của các vị dân biểu.

Chủ nghĩa hình thức cũng là một trong những nguyên nhân gây ra lãng phí rất lớn. Các phong trào không dựa trên động lực thật của cuộc sống, các khóa học giảng giải những điều ít thiết thực cho công việc hằng ngày, những cuộc hội họp có cũng được, mà không có cũng chẳng sao... là muôn vàn biểu hiện của chủ nghĩa hình thức. Nếu không có các hoạt động như vậy mà đời sống, công việc vẫn diễn ra bình thường, thì chúng ta nên bỏ bớt chúng đi.

Những nguyên nhân nằm trong lối sống cũng gây ra lãng phí rất lớn. Ví dụ, thói quen “nước đến chân mới nhảy”, “mất bò mới lo làm chuồng” hay “con gà tức nhau tiếng gáy”… chẳng hạn cũng gây ra rất nhiều tốn kém, lãng phí. Tuy nhiên, những thứ này lại rất khó chống lại chỉ bằng pháp luật. Giải pháp quan trọng nhất ở đây là giáo dục và truyền thông. Đây là những công việc phải tiến hành liên tục và mất rất nhiều thời gian.

Cuối cùng, ở tầm khái niệm, để chống lãng phí, xác lập cho đúng ưu tiên là quan trọng nhất. Ưu tiên của quốc gia phải do Trung ương xác lập; ưu tiên của địa phương phải do địa phương xác lập. Ngân sách và các nguồn lực khác của đất nước phải được phân bổ nghiêm ngặt theo thứ tự của các ưu tiên thì chúng ta mới chống được lãng phí.