Tham dự Hội nghị có các Ủy viên Trung ương Đảng: Phó Chủ tịch Quốc hội, Thượng tướng Trần Quang Phương; Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định; Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang; Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường và các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội. 

Cùng dự có Thường trực Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội và đại diện lãnh đạo Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao, Tòa án Nhân dân Tối cao, các ban, bộ, ngành, cơ quan liên quan. 

Các phiên giải trình ngày càng có nhiều đổi mới

Phát biểu khai mạc Hội nghị, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương nêu rõ, Hiến pháp và pháp luật của Nhà nước ta đã quy định về hoạt động giám sát của Quốc hội, trong đó có hoạt động giải trình tại phiên họp của Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội.

Theo Điều 37 Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015, hoạt động giải trình là một trong 6 hình thức giám sát của các cơ quan Quốc hội. Nội dung cơ bản tổ chức phiên giải trình đã được quy định tại Điều 82 Luật Tổ chức Quốc hội và Điều 43 Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND. 

"Hoạt động giải trình tại phiên họp Hội đồng Dân tộc, Ủy ban của Quốc hội có ý nghĩa rất quan trọng để nâng cao trách nhiệm giải trình của các cơ quan, tổ chức và cá nhân trong quản lý nhà nước, quản trị xã hội và thực thi pháp luật nhằm làm rõ những vấn đề, vụ việc cụ thể, có tính chất thời sự, bức xúc nổi lên trong thực tiễn đời sống xã hội. Từ đó tăng cường trách nhiệm giải quyết của các cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan, thực hiện nghiêm các quy định của pháp luật. Qua đó để đánh giá đúng, hiệu quả cơ chế phân công, phối hợp, kiểm soát quyền lực nhà nước của các cơ quan nhà nước", Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương nhấn mạnh.

Thống kê cho thấy, từ đầu nhiệm kỳ Quốc hội Khóa XV đến nay, các cơ quan Quốc hội đã thực hiện được 33 phiên giải trình và đạt được nhiều kết quả quan trọng, trong đó có một số Ủy ban đã tổ chức được nhiều phiên giải trình như Ủy ban Pháp luật, Ủy ban Xã hội, Ủy ban Tư pháp, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường, Ủy ban Văn hóa, Giáo dục...

Theo Phó Chủ tịch Quốc hội, việc tổ chức các phiên giải trình ngày càng có nhiều đổi mới, nâng cao trách nhiệm giải trình của các Bộ, ngành cũng như việc tổ chức thực thi pháp luật, nâng cao tính công khai, minh bạch trong hoạt động của các cơ quan nhà nước, giúp làm rõ những vấn đề bất cập, bức xúc, những vấn đề nóng được cử tri và xã hội quan tâm, tạo chuyển biến tích cực trong việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của các đối tượng chịu sự giám sát trên các lĩnh vực, nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật quản lý nhà nước, bảo vệ lợi ích Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật.

Bên cạnh những kết quả đạt được, Phó Chủ tịch Quốc hội cũng chỉ rõ, hoạt động giải trình tại Phiên họp các cơ quan Quốc hội cũng còn một số tồn tại, vướng mắc nhất định do nhiều nguyên nhân.

Trong đó có nguyên nhân từ các quy định của luật mới chỉ mang tính nguyên tắc, chưa quy định cụ thể; nhiều nội dung cần thiết còn thiếu gây khó khăn cho việc triển khai hoạt động giải trình; chưa có những quy định về trình tự, thủ tục thống nhất trong việc tổ chức triển khai nên chưa tạo được tính chủ động cho các chủ thể yêu cầu giải trình, người được yêu cầu giải trình và cá nhân, tổ chức có liên quan trong việc tổ chức hoạt động giải trình.

Cùng với đó là việc thiếu thông tin mang tính phản biện, thiếu sự tham gia của các chuyên gia và các đối tượng chịu sự tác động của chính sách nên phần nào ảnh hưởng đến hiệu quả, hiệu lực của hoạt động giải trình.

Các phiên giải trình chưa tạo ra sự tác động lớn đến việc thay đổi, điều chỉnh chính sách, cách thức điều hành, quản lý, tổ chức thi hành pháp luật. Việc theo dõi, đôn đốc, đánh giá kết quả thực hiện các kết luận giải trình cũng chưa được quan tâm đúng mức.

Từng bước hoàn thiện cơ sở pháp lý, nâng cao chất lượng hoạt động giải trình

Phó Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng đã xác định, đổi mới và đẩy mạnh công tác giám sát là khâu trọng tâm, then chốt để nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Quốc hội. Nghị quyết số 27 của Trung ương về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới cũng đã xác định nhiệm vụ tiếp tục nghiên cứu để xác định rõ hơn phạm vi, đối tượng, phương pháp, hình thức giám sát tối cao của Quốc hội phù hợp với thực tiễn, nâng cao chất lượng hoạt động chất vấn, giải trình, giám sát các văn bản quy phạm pháp luật, chú trọng việc theo dõi, xem xét, đôn đốc việc thực hiện các kiến nghị sau giám sát. 

Kết luận số 84 của Đảng đoàn Quốc hội về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giám sát của Quốc hội cũng đã khẳng định: đẩy mạnh và nâng cao chất lượng hoạt động giải trình của Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội và nghiên cứu xây dựng, ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể về hoạt động giải trình, bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất.

Để kịp thời khắc phục những khó khăn, vướng mắc nêu trên, thực hiện chủ trương, quan điểm của Đảng, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã giao Tổng Thư ký Quốc hội chủ trì, phối hợp với Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội nghiên cứu, xây dựng và trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết số 969 hướng dẫn về tổ chức hoạt động giải trình tại phiên họp Hội đồng dân tộc, Ủy ban của Quốc hội. Nghị quyết có hiệu lực từ ngày 25.1.2024.

"Nghị quyết được ban hành có ý nghĩa rất quan trọng trong quá trình từng bước hoàn thiện cơ sở pháp lý, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giám sát Quốc hội; là văn bản hướng dẫn, là “cẩm nang” trong hoạt động giải trình tại phiên họp Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội", Phó Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh. 

Hội nghị nhằm quán triệt, triển khai thực hiện Nghị quyết với mục đích tạo sự thống nhất về nhận thức, hành động của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong tổ chức hoạt động giải trình của đối tượng được yêu cầu giải trình và của các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan nhằm góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giải trình của các cơ quan Quốc hội trong thời gian tới.

Tại Hội nghị, các đại biểu đã nghe Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường báo cáo một số nội dung chính của Nghị quyết; tham luận, thảo luận về việc triển khai thực hiện Nghị quyết trong thời gian tới.