Tọa đàm nhằm cung cấp thông tin về bức tranh nguồn nhân lực của Việt Nam, phục vụ giám sát chuyên đề của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển và sử dụng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao, giai đoạn 2021 - 2024”.
Nguồn bổ sung lực lượng lao động dồi dào
Trình bày tổng quan về tình hình lao động, việc làm từ năm 2021 - 2024, đại diện Cục Thống kê cho biết, Việt Nam vẫn đang thời kỳ cơ cấu dân số vàng với quy mô dân số trong độ tuổi lao động dồi dào và tăng hàng năm. Đây là lợi thế để bổ sung lực lượng lao động. Năm 2024, lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên đạt 53 triệu người, tăng khoảng 575,4 nghìn người so với năm 2023, tăng gần 2,4 triệu người so với năm 2021.
Cùng với quá trình phát triển các ngành kinh tế, cơ cấu lao động theo ngành của Việt Nam có sự chuyển hướng tích cực, giảm tỷ trọng lao động trong khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản, tăng tỷ trọng trong khu vực công nghiệp, xây dựng và khu vực dịch vụ. Tỷ trọng lao động trong khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản giảm liên tục, từ 48,6% năm 2010 xuống còn 26,5% năm 2024.
Toàn cảnh tọa đàm
Thu nhập bình quân của người lao động tiếp tục được cải thiện, tăng lên ở hầu hết các ngành kinh tế. Năm 2024, thu nhập bình quân tháng của người lao động là 7,7 triệu đồng, tăng 8,6%, tương ứng tăng 610 nghìn đồng so với năm trước.
Tình trạng thất nghiệp và thiếu việc làm tiếp tục có xu hướng giảm nhờ tình hình kinh tế - xã hội của nước ta duy trì xu hướng tích cực, đạt được nhiều kết quả quan trọng. Tỷ lệ thiếu việc làm của lao động trong độ tuổi năm 2024 là 1,84%, giảm 0,18 điểm phần trăm so với năm trước.
Thiếu trầm trọng lao động chuyên môn kỹ thuật trình độ cao
Tuy nhiên, các con số thống kê cũng cho thấy, chất lượng nguồn nhân lực lao động Việt Nam hiện còn nhiều bất cập, hạn chế, chưa đáp ứng nhu cầu của một thị trường lao động hiện đại, linh hoạt, bền vững và hội nhập. Cơ cấu lao động chưa hợp lý, cả về trình độ và về phân bố theo khu vực.
Về cơ cấu, có tình trạng "thừa thầy, thiếu thợ" do lao động qua đào tạo đại học và sau đại học chiếm tỷ lệ lớn và gia tăng nhanh chóng, trong khi nền kinh tế thiếu trầm trọng đội ngũ lao động chuyên môn kỹ thuật có trình độ cao đẳng và trung cấp. Tỷ lệ lao động qua đào tạo có bằng, chứng chỉ năm 2024 là 28,3%. Như vậy, cả nước có khoảng 38 triệu lao động chưa qua đào tạo từ sơ cấp trở lên.
Phần đông người lao động của Việt Nam đang chấp nhận làm các công việc dễ tổn thương, không được đóng bảo hiểm xã hội, không có hợp đồng lao động, đó là việc làm phi chính thức. Năm 2024, tỷ lệ lao động có việc làm phi chính thức trong nền kinh tế khá cao (64,6%) so với các nước trong khu vực và trên thế giới. Đáng chú ý, lao động phi chính thức của Việt Nam không chỉ làm việc trong khu vực phi chính thức mà còn làm việc khá đông trong khu vực chính thức (năm 2024 khoảng 4,5 triệu lao động).
Những con số này cho thấy thách thức không nhỏ trong việc nâng cao trình độ chuyên môn kỹ thuật của người lao động. Việc xây dựng các chính sách và chương trình đào tạo cụ thể là yêu cầu cấp thiết trong thời gian tới.
Đào tạo trúng, sử dụng đúng
Phát triển nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu của cuộc cách mạng Công nghiệp lần thứ 4 đang là một yêu cầu cấp bách để Việt Nam phát triển nhiều ngành công nghiệp, nhất là các ngành có công nghệ hiện đại, mới và vòng đời công nghệ rút ngắn, tốc độ thay đổi công nghệ nhanh như công nghiệp bán dẫn; công nghiệp thông minh; công nghệ màng mỏng (Fintech); năng lượng tái tạo/Công nghệ sạch (Renewable energy/ Clean tech); vật liệu mới (graphene, skyrmions, bio-plastic...), công nghệ sức khỏe thông minh (Smart health)... Các ý kiến tại tọa đàm cho rằng, cần đào tạo đúng, trúng vào những ngành nghề này, để khắc phục sự không phù hợp giữa đào tạo và nhu cầu của thị trường, lao động qua đào tạo không phải làm việc trái ngành nghề.
Bên cạnh đó, bảo đảm quy mô, cơ cấu lao động có việc làm theo ngành phù hợp, gắn chiến lược phát triển nhân lực với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, giảm tỷ trọng lao động có việc làm khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản tăng tỷ trọng lao động khu vực công nghiệp, xây dựng và ngành dịch vụ nhất là ngành công nghiệp công nghệ cao. Xây dựng cơ chế, chính sách để chuyển lao động khu vực phi chính thức sang khu vực chính thức.
Nghiên cứu xây dựng cơ chế, chính sách thu hút nguồn nhân lực nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao. Theo đó, không chỉ có đãi ngộ (lương, thưởng) tương xứng với năng lực và đóng góp, mà còn phải tạo môi trường làm việc chuyên nghiệp, sáng tạo.
Đặc biệt, xây dựng và phát triển hệ thống thông tin thị trường lao động hiệu quả để kết nối cung cầu lao động lao động, kỹ năng và việc làm để hỗ trợ hoạch định chính sách hiệu quả.
