Chân dung Che bất tử

Alberto Korda tại một cuộc họp báo năm 2000, trên tay ông là tờ quảng cáo cho rượu vodka

Không phải ảnh gốc

Bức ảnh được nhiếp ảnh gia Alberto Korda chụp tháng 3.1960, ghi lại hình ảnh Che Guevara đến dự đám tang các nạn nhân vụ nổ tàu Pháp La Coubre ở Cảng La Habana. Vụ nổ đã khiến 80 người thiệt mạng và 200 người bị thương. Cuba quy kết CIA đứng đằng sau vụ nổ nhưng Mỹ luôn cho rằng đó là một vụ tai nạn. Bức ảnh chụp Che đội chiếc mũ nồi có đính sao, đôi mắt đen sáng, cương nghị, chăm chăm hướng về phía trước. Lúc đó, Che Guevara 31 tuổi.

Ít ai biết rằng, bức ảnh trở nên bất tử ấy không phải ảnh gốc. Nhiếp ảnh gia Alberto Korda vào thời khắc đó chỉ chụp được đúng hai bức ảnh về Che, vì ông chỉ thoáng xuất hiện khi Chủ tịch Cuba Fidel Castro phát biểu. Và vì vội phải nộp cho tờ báo, Alberto Korda đã chọn một bức và biên tập để nó chỉ tái hiện gương mặt nhà cách mạng trẻ tuổi mà thôi. Trên bức ảnh gốc, có một nửa gương mặt khác ở phía bên trái, và góc phải có một chùm lá cây. Bức ảnh được công bố lần đầu tiên vào năm 1961 để minh họa cho một phóng sự về Che Guevara của tờ Revolucion. Nhưng tấm hình nhanh chóng rơi vào quên lãng. Phải đợi đến tận năm 1967, sau khi Che Guevara bị sát hại, bức ảnh mới bắt đầu gây sốt trên toàn thế giới và là bức chân dung lột tả chân thực, xuất sắc nhất thần thái của nhà cách mạng này.

Sự nổi tiếng và vấn đề bản quyền

Sau cái chết của Che Guevara, cùng với biến động thế giới, bức ảnh của Alberto Korda đã trở nên nổi tiếng hơn bao giờ hết. Hình ảnh Che xuất hiện mọi nơi và dưới mọi hình thức. Sở dĩ như vậy là tác giả bức ảnh Alberto Korda đã cho phép mọi người sử dụng nó trong nhiều thập kỷ. Thậm chí, ông từng tặng bức ảnh gốc cho nhà xuất bản Giangiacomo Feltrinelli của Italy. Nhà xuất bản này đã tranh thủ cái chết của Che Guevara đem đi in và bán hết ngay hàng triệu bản. Kể từ đó, bức chân dung càng trở nên nổi tiếng hơn, đâu đâu người ta cũng thấy hình ảnh của Che.

Đến tận năm 2000, nhiếp ảnh gia Korda mới yêu cầu trả tiền bản quyền khi một thương hiệu rượu vodka nổi tiếng quyết định sử dụng bức ảnh để quảng cáo sản phẩm của mình. Korda tuyên bố: “Là một người ủng hộ công lý, và vì người anh hùng Che Guevara của chúng ta đã chiến đấu suốt đời, hy sinh vì công lý, nên tôi không phản đối những ai sử dụng hình ảnh này để tưởng nhớ ông hoặc phục vụ mục đích công lý xã hội trên khắp thế giới. Tuy nhiên, tôi cực lực phản đối việc khai thác hình ảnh Che để quảng bá các sản phẩm như rượu hoặc bất cứ điều gì không xứng đáng với sự nổi tiếng của Che”. Chính nhờ lý do sắc bén ấy mà Korda đã chiến thắng vụ kiện. Ông tặng lại toàn bộ số tiền 50.000 USD thắng kiện cho ngành y tế Cuba. Sau vụ kiện đình đám đó, năm 2005, chính con gái nhiếp ảnh gia, bà Diana Dia-Lopez cũng đã tiến hành khởi kiện thành công việc sử dụng lệch lạc hình ảnh Che. Thứ nhất là vụ kiện Liên minh Thể thao Yvry Handball đã tự ý thay trang phục của Che Guevara bằng chiếc áo thi đấu của đội mình. Thứ hai là vụ kiện hai người bán thuốc lá và tẩu qua mạng đã lấy hình ảnh biểu tượng này để quảng bá sản phẩm.

Cho đến nay, không thể phủ nhận bức chân dung Che Guevara là biểu tượng đấu tranh cho công lý, cho tình nhân ái chống lại áp bức và nghèo đói, cho lý tưởng của tuổi trẻ và là bức chân dung được sử dụng nhiều nhất trên thế giới. Bức ảnh đã được in trong vô số sách, báo, huy hiệu, áp phích, cốc uống nước, ba lô, mũ, áo phông… Không chỉ vậy, Che Guevara còn là nguồn cảm hứng cho nhiều nghệ sĩ ở nhiều quốc gia.

_______________________

* Sinh tại La Habana năm 1928, Alberto Korda đã cống hiến cả đời phục vụ cách mạng. Ông là một người bạn của Che và là nhiếp ảnh gia riêng của Chủ tịch Cuba Fidel Castro trong suốt một thập kỷ. Ông đã qua đời vì cơn đau tim năm 2001 ở Paris trong khi giới thiệu triển lãm ảnh của mình.