Cầu may hay tranh cướp?

Cướp, chém để… cầu may

Không biết tự bao giờ, lễ hội lại là nơi để con người thể hiện thói ích kỷ, thực dụng, và tất cả những thói hư tật xấu của mình. Vậy nên mới có chuyện, cứ mỗi khi có lễ hội là có những chuyện chướng tai gai mắt đi kèm. Dường như ý nghĩa thiêng liêng của các lễ hội đã ít nhiều suy giảm trước sự xâm lấn của yếu tố xã hội hóa, thương mại hóa và các hiện tượng tiêu cực khác. Mùa lễ hội 2015 cũng chỉ mới bắt đầu nhưng những hình ảnh hỗn chiến, tranh giành cướp lễ đã xuất hiện ở không ít nơi.

Nguồn: ITN

Mới đây, tại lễ hội Đền Gióng (Hà Nội) đã xảy ra hỗn chiến giữa các thanh niên cướp lộc và những người bảo vệ để cướp hoa tre lấy may đầu năm khiến nhiều người thất vọng và kinh hãi. Hay tại Văn Miếu Quốc Tử Giám, du khách đến vãn cảnh Văn Miếu cũng thi nhau trèo qua tường rào để sờ đầu rùa. Nhiều người còn cưỡi lên rùa, tạo dáng chụp hình một cách phản cảm. Rồi hình ảnh vung dao giữa lễ hội cướp phết cầu may, lợi dụng lễ hội để giải quyết mâu thuẫn cá nhân ở lễ hội đả cầu cướp phết Bàn Giản (Vĩnh Phúc). Linh thiêng như đền Trần (Nam Định) cũng diễn ra cảnh cướp lộc, cướp hoa, cướp đồ dâng cúng… mà xem ra ai cướp được cũng như rước phúc lộc về nhà, may mắn cả năm.

Những cảnh tượng bạo lực trong lễ hội không phải bây giờ mới xảy ra. Còn nhớ mùa lễ hội năm 2014, hình ảnh giẫm đạp lên nhau để tranh cướp giằng bông sinh quý tử tại lễ hội giằng bông Sơn Đồng (Hà Nội); biến lễ hội ném cà chua cầu may thành lễ hội ném gạch đá ở chợ Chuộng (Thanh Hóa); thậm chí dùng hung khí tước đi mạng sống của người khác ngay tại cửa chùa Hương (Hà Tĩnh)… là những cảnh tượng không ai muốn chứng kiến ở những lễ hội ngày đầu năm.

Nhìn vào thực tế các lễ hội có thể thấy, nhiều người đi lễ thực chất chỉ như một nhóm người mù quáng tâm linh, a dua theo tâm lý đám đông không hơn không kém. Bao trùm lên nhiều lễ hội là khung cảnh chen lấn lộn xộn, là sự lấn át hoàn toàn của không khí chợ búa, những hành động không phải vì tâm linh chân chính. Những cách hành xử thiếu kiềm chế, thậm chí là những hành vi có tính chất bạo lực không chỉ làm mất đi những giá trị thiêng liêng của lễ hội mà còn phá vỡ những khế ước tốt đẹp của cộng đồng được kết tinh trong ý nghĩa của bản thân lễ hội, qua các sinh hoạt cộng đồng, lâu dần sẽ làm biến chất một phong tục tốt đẹp của dân tộc.

Văn hóa lễ hội ở đâu?

Nhận định về những hành vi lệch chuẩn và hình ảnh hỗn loạn trong các lễ hội, Gs.Ts Ngô Đức Thịnh lý giải, ngày xưa, trước khi đi lễ hội, người ta phải chuẩn bị một tâm thế chay tịnh, để khi tiếp xúc với thế giới tâm linh thì mới dễ hòa đồng. Thế nhưng ngày nay, việc chuẩn bị tâm thế trước khi đến với lễ hội quá dễ dãi. Có những người đi lễ mà chẳng hiểu bản chất của lễ hội ấy là gì, chỉ đi theo tâm lý đám đông. Sự hiểu biết về các tín ngưỡng lễ hội ngày nay gần như là không có, lại thêm cái tâm lý vụ lợi của một bộ phận không nhỏ người dân Việt Nam. Từ đó dẫn đến các hành vi như cướp lộc, chen lấn, đánh nhau…

Đáng lẽ cướp hoa tre đền Gióng hay cướp ấn đền Trần là một nghi thức văn hóa - cướp lấy vui, lấy may chứ không phải cướp lấy được. Cướp lấy được không còn ý nghĩa tượng trưng, vui vẻ mà đã biến thành một sự tranh giành quyền lợi, sẵn sàng giẫm đạp lên nhau. Thực tế sẽ chẳng có may mắn, hạnh phúc nào đến với người có hành vi cướp giật. Nhưng do sự mê tín thái quá, một bộ phận người dân đã không còn kiềm chế xúc cảm cá nhân, đã không còn giữ lễ tục trong ứng xử công cộng như xưa nữa. Trong khi để giải quyết triệt để những hình ảnh hỗn loạn trong các lễ hội là điều không hề đơn giản.

Tình trạng trên đã tái diễn trong nhiều năm cho thấy các biện pháp mà cơ quan chức năng áp dụng nhằm thiết lập lại trật tự trong các lễ hội vẫn chưa đem lại kết quả. Rõ ràng, việc chấn chỉnh để lễ hội vừa trở thành một trong những mũi nhọn của ngành kinh tế du lịch, đồng thời góp phần phát huy giá trị văn hóa, giữ gìn bản sắc của các dân tộc, đòi hỏi các cơ quan quản lý nhà nước cần có những biện pháp đồng bộ, quyết liệt, nghiêm khắc hơn nữa. Có như thế mới chấn chỉnh được những biểu hiện lệch lạc, lộn xộn nơi lễ hội và phục hồi nếp sống văn minh từ ngàn xưa.

Hơn thế, quan trọng là phải định hướng lại nhận thức của người dân, vì chỉ khi nào người dân hiểu đúng về bản chất của lễ hội thì họ mới có những hành vi đúng chuẩn. Cái lạc hậu, biến tướng, phản văn hóa cần được loại bỏ khỏi đời sống xã hội bắt đầu từ thái độ, hành vi của mỗi người và của cả cộng đồng. Không thể có lực lượng công an, trật tự, bảo vệ nào đủ sức bảo đảm an ninh cho hàng nghìn lễ hội nếu mỗi người không tự trang bị bản lĩnh và nhận thức văn hóa. Lễ hội văn hóa rất cần người tham dự có văn hóa. Lễ hội đầu năm là để cầu phúc, cầu lành; tuy nhiên không có cái phúc, cái lành nào ở những nơi mà con người bày tỏ thái độ cộc cằn hiềm khích với nhau.