Cấp bách kiến tạo một hệ sinh thái y tế – dược phẩm hiện đại và bền vững

Theo ước tính, Việt Nam đang đứng trước thách thức tỷ lệ già hóa dân số gia tăng, dự báo đạt 25% vào năm 2040 và tỷ lệ mắc các bệnh không lây nhiễm chiếm tới 77%.

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, ngành y tế Việt Nam cần có bước chuyển mình toàn diện để phát triển bền vững, công bằng và hội nhập quốc tế.

Chuyển đổi số trong lĩnh vực Y tế chính là chìa khoá góp phần nâng cao sức khỏe người dân một cách lâu dài. Bởi đầu tư cho y tế chính là đầu tư cho nguồn lực quý giá nhất của đất nước – con người.

3 trụ cột bứt phá cho ngành Y tế

Theo PGS.TS. Trương Gia Bình, Trưởng Ban Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tư nhân, Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn FPT, đây là thời điểm “vàng” để Việt Nam có những giấc mơ lớn, khát vọng lớn.

Cùng với "Bộ tứ trụ cột" - 4 nghị quyết đột phá của Bộ Chính trị, lĩnh vực Y tế Việt Nam cũng cần 3 trụ cột để bứt phá là: cơ chế, đổi mới sáng tạo và hợp tác công tư.

Đặt ra mục tiêu mọi người dân đều được sống một cuộc sống khoẻ mạnh, nhu cầu về chăm sóc sức khoẻ được đáp ứng toàn diện, đồng bộ, công bằng, theo Trưởng Ban Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tư nhân Việt Nam cần coi cơ chế là sức mạnh cạnh tranh quốc gia.

Lấy ví dụ về cạnh tranh quốc gia trong lĩnh vực Y tế, PGS.TS Trương Gia Bình chia sẻ trong 10 năm qua có 460 loại thuốc mới được lưu hành, tỷ lệ tiếp cận của người dân Việt Nam là 9%, trong khi tỷ lệ này của Nhật Bản gấp gần 6 lần.

“Bài toán lúc này nằm ở việc cơ chế chính sách cần thay đổi như thế nào để người dân Việt Nam được tiếp cận thuốc mới nhiều nhất có thể, chuyển đổi từ tỷ lệ 9% lên 51%”, TS. Trương Gia Bình nhận định.

Chia sẻ về đột phá thứ hai, theo Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn FPT, tại cuộc gặp ở Davos hồi đầu năm Thủ tướng đã nhấn mạnh một thông điệp: đổi mới sáng tạo ngành dược phẩm.

Việt Nam có nguồn lực “giàu có” với 1 triệu kỹ sư công nghệ thông tin và hướng đến mục tiêu có 500.000 nhân sự có kiến thức và thành thạo các kỹ năng AI, hạ tầng và các ứng dụng, song hành cùng hàng loạt các chính sách, Nghị quyết trọng tâm.

Đó là các nền tảng quan trọng để Việt Nam vươn mình với những mục tiêu lớn như trở thành trung tâm kiểm thử xét nghiệm lâm sàng lớn nhất thế giới; liên doanh sản xuất thuốc mới giữa các doanh nghiệp dược và doanh nghiệp công nghệ dựa trên công nghệ AI.

Từ khoá của chiến lược đột phá thứ 3 chính là “hợp tác công – tư”. Theo TS. Trương Gia Bình cần liên kết các bệnh viện, công ty dược, bác sĩ, dược sĩ trên nền tảng dữ liệu chung.

“Cần đào tạo lực lượng vừa giỏi công nghệ thông tin, vừa hiểu y học. Chúng ta chỉ có thể đứng vào hàng ngũ các nước tiên tiến trên thế giới khi chúng ta bước vào những ngành công nghiệp tiên tiến nhất trong đó có ngành dược phẩm” PGS.TS. Trương Gia Bình nhấn mạnh.

Ứng dụng AI trong lĩnh vực dược: những con số ấn tượng

Trong các báo cáo công bố, ngành dược toàn cầu đầu tư mạnh vào AI từ 2024 – 2029 quy mô đầu tư tăng trưởng mỗi năm ước đạt 42,68%. Tổng đầu tư ngành dược cho AI dự kiến đạt 18 tỷ USD vào 2029.

Thực tế, AI và GenAI tạo ra hiệu ứng tích cực cho ngành dược trên toàn cầu. Theo ước tính, GenAI trong giai đoạn 2024 – 2029 hàng năm đóng góp từ 60-110 tỷ USD/năm.

Tất cả các công đoạn trong chuỗi giá trị cung ứng của ngành dược đều thụ hưởng các lợi ích từ việc ứng dụng Gen AI. Trong đó có 2 lĩnh vực đáng chú ý là nghiên cứu sáng chế ra dược phẩm mới và thử nghiệm lâm sàng thuốc mới.

Theo số liệu thống kê 80% chuyên gia dược phẩm và khoa học đời sống hiện đang sử dụng AI để khám phá thuốc, 95% các công ty dược phẩm đang đầu tư vào năng lực AI.

Công nghệ AI đang giúp các công ty dược phẩm rút ngắn quá trình khám phá thuốc từ 5-6 năm xuống chỉ còn một năm. Các ứng dụng AI có khả năng tạo ra giá trị hàng năm từ 350 tỷ đến 410 tỷ USD cho các công ty dược phẩm vào năm 2025.

Việc sử dụng AI trong các thử nghiệm lâm sàng có thể giúp tiết kiệm 70% chi phí cho mỗi thử nghiệm và rút ngắn thời gian thực hiện là 80%.

Đó đều là những con số ấn tượng cho thấy trí tuệ nhân tạo (AI) là chìa khóa then chốt mang tính đột phá, gắn liền sâu sắc với định hướng chính sách, giúp tăng tốc triển khai các giải pháp y tế tiên tiến.

Ứng dụng công nghệ blockchain để ngăn chặn thuốc giả

Đề xuất những giải pháp giúp thúc đẩy chuyển đổi số cũng như ứng dụng AI cho ngành dược, Chủ tịch FPT Digital, Chủ tịch FPT Telecom Hoàng Việt Anh cho rằng cần xây dựng hệ thống quản trị dữ liệu tập trung cho ngành dược.

Đây là giải pháp chuẩn hóa, số hóa và quản lý tập trung toàn bộ dữ liệu của tất cả các công đoạn trong toàn bộ quy trình cung ứng của ngành dược tiến tới mục tiêu liên kết với các ngành khác của bộ y tế, đặc biệt là dữ liệu khám chữa bệnh của người dân.

Bên cạnh đó, để tăng cường hiệu quả phòng chống thuốc giả, thuốc kém chất lượng, đề xuất ứng công nghệ blockchain truy xuất nguồn gốc thuốc, ứng dụng AI trong tự động hóa, thông minh hóa, tự động nhận dạng thuốc giả, kém chất lượng.

Cân nhắc xây dựng mô hình AI lab, sử dụng công nghệ AI trong thử nghiệm lâm sàng thuốc tại VN, giúp giảm thời gian, chi phí trong quá trình thử nghiệm, cũng là một giải pháp tiềm năng được đề xuất.

“Đây là những hướng đi có thể biến Việt Nam trong thời gian ngắn trở thành điểm sáng trong ứng dụng AI thử nghiệm thuốc mới, cũng như chăm sóc sức khỏe y tế cộng đồng”, Chủ tịch FPT Digital Hoàng Việt Anh khẳng định.

Để ứng dụng AI thúc đẩy sự phát triển của ngành dược Việt Nam, ông Hoàng Việt Anh đề xuất lộ trình thực hiện từ nay đến 2028.

Trong đó, năm 2025 bắt đầu xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung cho ngành dược và thí điểm mô hình AI lab cho việc thử nghiệm lâm sàng thuốc mới tại Việt Nam.

Năm 2026 triển khai thí điểm công cụ AI blockchain để tăng cường hiệu quả phòng chống thuốc giả, thuốc kém chất lượng.

Năm 2027 đặt mục tiêu giảm 20% thời gian thử nghiệm lâm sàng đối với thuốc mới.

Năm 2028 Việt Nam trở thành điểm sáng AI hub cho dược phẩm và chăm sóc y tế của khu vực Asean.

Các chuyên gia nhận định, công nghệ sẽ tạo ra bước nhảy vọt trong chăm sóc sức khỏe. Nếu Việt Nam xây dựng được hệ thống dữ liệu y tế tập trung và ứng dụng AI vào phân tích, chúng ta hoàn toàn có thể trở thành điểm đến cho các trung tâm thử nghiệm thuốc hiện đại.

Bên cạnh đó, việc vận dụng trí tuệ nhân tạo có thể giúp phát triển các mô hình khám chữa bệnh kiểu mới – như bệnh viện từ xa, giúp giải quyết bài toán y tế cơ sở và nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ y tế cho người dân.

Với các giải pháp đột phá về đẩy mạnh phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe nhân dân, đảm bảo an sinh xã hội, hành trình “vươn mình” của Việt Nam sẽ đạt được những kết quả khả quan.