Cần nghiên cứu bổ sung chế tài đối với hành vi trục lợi chính sách trong bối cảnh khẩn cấp

Quy định rõ cấp độ tình trạng khẩn cấp

Nhấn mạnh việc ban hành Luật Tình trạng khẩn cấp là yêu cầu cấp bách nhằm thể chế hóa đường lối, chủ trương của Đảng về hoàn thiện hệ thống pháp luật về tình trạng khẩn cấp, phù hợp với quy định của Hiến pháp năm 2013, bảo đảm tính thống nhất trong hệ thống pháp luật, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

Tuy nhiên, các đại biểu đề nghị cần nghiên cứu thêm quy định về phân loại và cấp độ tình trạng khẩn cấp, trong đó đưa ra các tiêu chí định lượng cụ thể để xác định tình trạng khẩn cấp.

Về các biện pháp đặc biệt được áp dụng trong tình trạng khẩn cấp, các đại biểu cho rằng nên quy định theo hướng phân nhóm các biện pháp được áp dụng chung, các biện pháp được áp dụng trong từng trường hợp cụ thể, tương ứng với việc phân loại các trường hợp tình trạng khẩn cấp để tránh trùng lặp; bổ sung quy định về thẩm quyền, trình tự, thủ tục áp dụng của từng nhóm biện pháp. Đồng thời, cơ quan chủ trì soạn thảo cần bổ sung thêm các quy định cụ thể về tổ chức, cá nhân có thẩm quyền quyết định áp dụng, trình tự, thủ tục, trường hợp áp dụng từng biện pháp hoặc nhóm biện pháp phù hợp với mức độ phân loại các trường hợp tình trạng khẩn cấp. Phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương trong thi hành tình trạng khẩn cấp...

Các đại biểu nhấn mạnh việc ra đời đạo luật này là vô cùng cần thiết để kịp thời ứng phó với các loại hình khẩn cấp trong thực tế, bao gồm thiên tai, thảm họa, dịch bệnh, chiến tranh, an ninh mạng và các sự kiện có nguy cơ đe dọa nghiêm trọng đến an ninh quốc gia, trật tự xã hội và tính mạng người dân.

Tuy nhiên, ĐBQH Nguyễn Tâm Hùng (Bà Rịa – Vũng Tàu) cho rằng, cần tập trung làm rõ những điểm còn bất cập trong dự thảo Luật như: khái niệm, phân loại tình trạng khẩn cấp, thẩm quyền ban hành, cơ chế điều phối, chế độ thông tin, trang bị vật tư, quy trình xử lý tình huống, cũng như mối quan hệ giữa Trung ương và địa phương. Đây là các nội dung quan trọng cần được làm rõ để quy định các nội dung khác của dự thảo Luật, bảo đảm tính thống nhất trong hệ thống pháp luật và tính khả thi cao.

Đặc biệt, đại biểu kiến nghị bổ sung rõ trách nhiệm pháp lý khi chậm trễ ban hành hoặc triển khai tình trạng khẩn cấp, bảo đảm không bị động, lúng túng như đã từng xảy ra trong một số giai đoạn dịch bệnh hoặc thiên tai nghiêm trọng.

Đồng thời, nghiên cứu bổ sung chế tài đối với hành vi trục lợi chính sách trong bối cảnh khẩn cấp, cũng như các quy định về huy động lực lượng vũ trang, y tế, dân quân và các tổ chức xã hội tham gia ứng phó.

Cơ sở pháp lý trong đấu tranh phòng, chống tội phạm xuyên biên giới

Thảo luận về Dự án Luật Dẫn độ, các đại biểu tại Tổ 4 tán thành cao với sự cần thiết ban hành Luật Dẫn độ, nhằm cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp, hoàn thiện cơ sở pháp lý để thực hiện nghĩa vụ quốc tế của Việt Nam trong đấu tranh phòng, chống tội phạm xuyên biên giới. Hiện nay, việc dẫn độ vẫn đang được điều chỉnh rải rác bởi các văn bản pháp luật như Bộ luật Tố tụng hình sự, Luật Tương trợ tư pháp năm 2007, gây khó khăn trong thực tiễn hợp tác với các quốc gia chưa có điều ước quốc tế song phương.

Góp ý cụ thể vào dự thảo Luật, tại khoản 2, Điều 3 về giải thích từ ngữ quy định: “Người bị yêu cầu dẫn độ là người có hành vi phạm tội hoặc đã bị kết án hình sự mà pháp luật hình sự của nước yêu cầu dẫn độ và nước được yêu cầu dẫn độ quy định hành vi đó cấu thành tội phạm”, ĐBQH Nguyễn Thị Yến đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc sửa đổi quy định này theo hướng bổ sung nội dung: “không yêu cầu sự đồng nhất tuyệt đối về tên gọi tội danh và yếu tố cấu thành tội phạm theo pháp luật hai bên”. Bởi lẽ, nguyên tắc song trùng tội danh cần được hiểu linh hoạt trong bối cảnh pháp luật mỗi quốc gia có sự khác biệt nhất định. Nếu giữ nguyên cách diễn đạt hiện tại sẽ dễ dẫn đến tình trạng bác yêu cầu dẫn độ trong các trường hợp hành vi bị coi là tội ở cả hai nước nhưng mô tả pháp lý khác nhau.

Tại khoản 2 Điều 6 về các trường hợp có thể bị dẫn độ quy định: “Hành vi phạm tội... không nhất thiết phải thuộc cùng một nhóm tội hoặc cùng một tội danh, các yếu tố cấu thành tội phạm không nhất thiết phải giống nhau...”. Đại biểu đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc bỏ nội dung này và chuyển thành phần giải thích, vì bản chất nội dung đã được thể hiện trong khoản 2 Điều 3 và nếu giữ nguyên dễ gây hiểu lầm rằng Luật cho phép dẫn độ cả trong trường hợp không đảm bảo nguyên tắc song trùng. Thực tế trong công tác xét xử, nếu pháp luật hai nước không thống nhất rõ về tiêu chí này thì việc lập hồ sơ, truy cứu trách nhiệm rất khó được Tòa án chấp nhận.

Tại khoản 1 Điều 14 quy định: “Người bị dẫn độ không bị truy cứu trách nhiệm hình sự... vì một tội khác với tội được nêu trong yêu cầu dẫn độ...”. Đại biểu đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc bổ một nội dung vào khoản này như sau: “Trường hợp vi phạm nguyên tắc thêm một nội dung vào khoản này như sau: “ Trường hợp vi phạm nguyên tắc này, nước được yêu cầu dẫn độ có quyền gửi công hàm phản đối và yêu cầu ngừng truy tố”. Việc bổ sung là cần thiết để bảo đảm nguyên tắc tôn trọng phạm vi yêu cầu dẫn độ ban đầu, đồng thời giúp bảo vệ chủ quyền và thể hiện trách nhiệm quốc tế của Việt Nam.

Liên quan đến điểm b khoản 1 Điều 41 quy định: Tòa án phải từ chối dẫn độ nếu người bị yêu cầu là công dân Việt Nam. Đại biểu nghị bổ sung ngoại lệ: “trừ trường hợp người đó đã từ bỏ quốc tịch Việt Nam hoặc đã nhập quốc tịch nước ngoài và có hành vi phạm tội đặc biệt nghiêm trọng được điều ước quốc tế quy định phải dẫn độ”.

Theo đại biểu Nguyễn Thi Yến, điều này nhằm giải quyết các trường hợp lợi dụng quốc tịch để trốn tránh trách nhiệm hình sự. Thực tiễn cho thấy một số đối tượng phạm tội ở nước ngoài đã quay về Việt Nam, khai có quốc tịch gốc Việt để né tránh dẫn độ, gây khó khăn cho cơ quan thi hành pháp luật. Bổ sung này cũng phù hợp với xu thế quốc tế, như Hàn Quốc và Nhật Bản đều đã có cơ chế xử lý tương tự.