Cần có sự tham gia của liên ngành

Còn nhiều khó khăn, bất cập

Trợ giúp pháp lý là việc cung cấp các dịch vụ pháp lý miễn phí cho người được trợ giúp pháp lý theo quy định của pháp luật nhằm giúp người được trợ giúp pháp lý bảo vệ quyền, lợi ích hơp pháp của mình, nâng cao hiểu biết pháp luật, ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật; góp phần vào việc phổ biến, giáo dục pháp luật, bảo vệ công lý, bảo đảm công bằng xã hội, phòng ngừa, hạn chế tranh chấp và vi phạm pháp luật.

Theo kết quả nghiên cứu của Trung tâm Tư vấn Pháp luật và Chính sách về Y tế, HIV/AIDS, sự kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV vẫn còn cao. Định kiến của cộng đồng và các nhóm có nguy cơ cao về HIV còn nặng nề là nguồn gốc tạo nên sự mặc cảm và bất hợp tác của người nhiễm đối với các biện pháp dự phòng. Đối mặt với sự kỳ thị, phân biệt đối xử còn nặng nề như vậy nhưng nhận thức về quyền của người nhiễm HIV/AIDS còn thấp, đa số người nhiễm HIV không biết hoặc có nghe nói đến Luật Phòng, chống HIV/AIDS nhưng cũng chưa đọc và cũng chưa được tập huấn về luật này. Tỷ lệ người nhiễm HIV tiếp cận với dịch vụ trợ giúp pháp lý còn thấp, 75,9% người nhiễm HIV tham gia khảo sát nghiên cứu cho biết, họ chưa từng được tiếp cận dịch vụ tư vấn pháp luật và trợ giúp pháp lý để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

Giám đốc Trung tâm Tư vấn Pháp luật và Chính sách về Y tế, HIV/AIDS Trịnh Thị Lê Trâm cho biết, nếu trong giai đoạn từ 2009 – 2014, có khoảng hơn 3.000 khách hàng gọi điện đến đường dây 18001521 yêu cầu tư vấn về HIV/AIDS và pháp luật có liên quan, thì từ tháng 12.2014 đến nay đường dây này đã tư vấn pháp luật cho 3.836 khách hàng là người nghiện ma túy, người lao động tình dục và người có quan hệ tình dục đồng giới. Với nhu cầu tư vấn pháp luật và trợ giúp pháp lý trong rất nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội từ lao động, việc làm, hôn nhân gia đình, giáo dục đào tạo, hình sự, dân sự… Đây là một trong nhưng điểm đột phá cho thấy sự quan tâm đến quyền và lợi ích hợp pháp của người nhiễm HIV đã được nâng lên.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, hoạt động tư vấn pháp luật và trợ giúp pháp lý cho người nhiễm HIV/AIDS tại các trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước đang bộc lộ nhiều khó khăn, bất cập như về vấn vấn đề thủ tục, vấn đề công khai danh tính, địa điểm thường nằm trong khuôn viên cơ quan nhà nước, không có phòng tiếp riêng. Người nghiện chích ma túy, người lao động tình dục và người có quan hệ tình dục đồng giới không phải là đối tượng được hưởng trợ giúp pháp lý miễn phí của nhà nước. Chưa kể đến, các trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước cũng như các trợ giúp viên pháp lý còn thiếu kỹ năng làm việc với nhóm dễ bị tổn thương. Do các nhóm đối tượng này còn bị kỳ thị, phân biệt đối xử khá nặng nề trong xã hội nên một số các bộ còn ngại tiếp xúc với các nhóm đối tượng này. Mặt khác nhận thức về pháp luật của các nhóm đối tượng này còn hạn chế nên họ dễ bị xâm phạm về quyền mà không biết hoặc không biết tìm kiếm sự trợ giúp ở đâu.

Cần có cơ chế khuyến khích

Theo Giám đốc Trung tâm Tư vấn Pháp luật và Chính sách về Y tế, HIV/AIDS Trịnh Thị Lê Trâm, để người nhiễm và người bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS có thể tiếp cận thuận lợi hơn các dịch vụ tư vấn pháp luật và trợ giúp pháp lý, qua đó bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình, thời gian tới cần thiết phải có sự tham gia của liên ngành trong công tác trợ giúp pháp lý cho người nhiễm HIV và người bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS để công tác này thực sự đạt được hiệu quả cao nhất trong bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người nhiễm HIV và người bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS. Hội Luật gia 63 tỉnh, thành phố cũng cần phải có các hoạt động tư vấn và trợ giúp pháp lý cho người nhiễm và người bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS tại địa phương.

“Việc truyền thông giáo dục kiến thức về HIV/AIDS và pháp luật phòng, chống HIV/AIDS vẫn phải tiếp tục được tăng cường, không chỉ đối với người dân mà ngay cả những cán bộ công quyền, những người thực thi chế độ và chính sách trong phòng chống HIV/AIDS” – bà Trâm nhấn mạnh.

Đồng thời, theo Phó Tổng thư ký, Trưởng ban Tư vấn Pháp luật và trợ giúp pháp lý – Hội Luật Gia Việt Nam Dương Đình Khuyến, nhà nước cần có cơ chế khuyến khích và có sự hỗ trợ về kinh phí từ nguồn kinh phí của trợ giúp pháp lý nhà nước hàng năm cho các tổ chức tư vấn pháp luật đang thực hiện tốt hoạt động trợ giúp pháp lý cho người nhiễm HIV. Cùng với đó, việc đẩy mạnh hơn nữa hoạt động của các nhóm các tổ chức xã hội dựa vào cộng đồng (CBOs) cần được lưu ý, đặc biệt là các nhóm thuộc Hội Phòng, chống HIV/AIDS của các tỉnh, thành phố và Hội Luật gia các tỉnh, thành phố. Qua đó để kết nối và phát hiện những trường hợp vi phạm quyền để trợ giúp pháp lý nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người nhiễm HIV. Nâng cao năng lực về mặt pháp luật và kỹ năng bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho các nhóm CBOs của các đối tượng dễ bị tổn thương. Có sự kết nối của các nhóm CBOs với các trung tâm trợ giúp pháp lý và chính quyền địa phương trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho họ.