Cân bằng giới tính khi sinh
Nghị quyết số 21-NQ/TW về Công tác Dân số trong tình hình mới đã đặt ra mục tiêu đến năm 2030, tỷ số giới tính khi sinh dưới 109 bé trai/100 bé gái sinh ra sống. Tuy nhiên, kết quả thống kê gần đây cho thấy, tỷ lệ giới tính khi sinh của Việt Nam là 111,5 trẻ em trai/ 100 trẻ em gái được sinh ra. Như vậy, mức độ mất cân bằng giới tính khi sinh còn cao.
Vẫn còn quan niệm "có nếp, có tẻ"
Tỷ số giới tính khi sinh được xem là cân bằng khi ở mức 103 - 105 bé trai/100 bé gái, tuy nhiên tại Quyết định số 3671/QĐ-BYT ngày 2.8.2021 về danh sách tỉnh, thành phố thuộc các vùng theo tỷ số giới tính khi sinh sử dụng để xây dựng đề án kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh giai đoạn 2021 - 2025 cho thấy, có 21 tỉnh, thành phố có có tỷ số giới tính khi sinh cao nhất (trên 112 bé trai/100 bé gái), điển hình Sơn La là 118,2 bé trai/100 bé gái; tỉnh Hưng Yên 118,1 bé trai/100 bé gái; tỉnh Bắc Ninh 117,7 bé trai/100 bé gái, Hà Nội 113 bé trai/100 bé gái…
Đơn cử, ở Hà Tĩnh, tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh đã diễn ra từ nhiều năm nay và đang có xu hướng ngày một gia tăng. Năm 2019, tỷ số giới tính khi sinh ở Hà Tĩnh là 115,2 bé trai/100 bé gái; năm 2020 là 112,19 bé trai/100 bé gái, và đến thời điểm hiện tại là 115,54 bé trai/100 bé gái (tăng 1,15 điểm % so với cùng kỳ).
So sánh với tỷ số giới tính khi sinh mức bình thường, thực trạng hiện nay tại Việt Nam cho thấy mức thiếu hụt hàng năm khoảng 45.900 trẻ em gái vào năm 2019, và đó là bằng chứng vững chắc cho thấy sự hiện hữu của tình trạng lựa chọn giới tính trên cơ sở định kiến giới. Số lượng trẻ em gái thiếu hụt trên chiếm 6,2% số lượng trẻ em gái sinh ra.
Ngoài ra, tỷ số giới tính khi sinh cao hơn ở các gia đình chưa sinh được con trai, lên đến 140 nếu trước đó đã sinh liên tiếp hai hoặc nhiều hơn hai con gái (lần sinh 3 và 4+). Tỷ số này thậm chí còn đạt 180 bé trai trên 100 bé gái ở các vùng phía Bắc hoặc ở các nhóm giàu nhất. Với những cha mẹ đã có hai con nhưng chưa có con trai, xác suất sinh thêm con lên đến 48% sau 10 năm. Nhưng đối với cha mẹ đã có hai con trai, hoặc đã “đủ nếp đủ tẻ”, tỷ lệ này chỉ chiếm lần lượt là 22% và 23%. Như vậy, cha mẹ không có con trai có tỷ lệ sinh thêm con cao gấp đôi. Nhu cầu sinh con trai đặc biệt cao tại các vùng phía Bắc và trong các nhóm dân số có điều kiện kinh tế và học thức tốt hơn.
Trên thế giới, tỷ số giới tính khi sinh cao nhất hiện nay là 114,6 tại Azerbaijan trong khi tỷ số giới tính khi sinh của Trung Quốc là 111,9. Tỷ số giới tính khi sinh của Việt Nam cao thứ 3 châu Á, đứng sau Trung Quốc và Ấn Độ.
Ảnh hưởng lâu dài đến cấu trúc dân số
Theo Quỹ dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA), mất cân bằng tỷ số giới tính khi sinh thường do 3 yếu tố chi phối: Tâm lý ưa thích có con trai khiến lựa chọn giới tính thiên lệch về giới là sự mong muốn; Quy mô gia đình nhỏ và mức sinh giảm dẫn đến việc lựa chọn giới tính dựa trên định kiến giới trở nên cần thiết; Công nghệ mới cho biết giới tính thai nhi khiến lựa chọn giới tính trở nên khả thi.
Sự mất cân bằng tỷ số giới tính khi sinh ở Việt Nam sẽ để lại những tác động lâu dài đến cấu trúc dân số của đất nước. Số bé trai được sinh ra nhiều hơn mức bình thường sẽ dần dần dẫn đến dư thừa trẻ em trai và nam giới. Chẳng hạn, nếu tỷ số giới tính khi sinh luôn duy trì ở mức 111, tỷ lệ dư thừa nam thanh niên sẽ tăng đều từ 3,5% vào năm 2019 lên gần 10% vào năm 2059. Ngay cả nếu tỷ số giới tính khi sinh giảm mạnh trong vòng 10 năm tới, tỷ lệ nam thanh niên dư thừa vẫn sẽ tăng trong 30 năm lên đến ngưỡng 8% và chỉ giảm sau năm 2049. Theo kịch bản khả quan nhất của tỷ số giới tính khi sinh, số lượng nam giới dư thừa sẽ duy trì ở mức 1,8 triệu người vào năm 2059.
Từ thực tế này, nhiều chuyên gia cho rằng, giải pháp then chốt là phải tăng cường công tác bình đẳng giới và nâng cao vị thế của phụ nữ và trẻ em gái, đẩy mạnh tuyên truyền, vận động thay đổi nhận thức của người dân, phát huy hơn nữa sự tham gia của nam giới vì bình đẳng giới. Đồng thời có những hành động thiết thực bảo vệ trẻ em để các em sinh ra được bình đẳng, dù là trai hay gái. Vụ trưởng Vụ bình đẳng giới, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội Phạm Ngọc Tiến cho biết, việc đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên cũng là một trong những mục tiêu của Chiến lược Quốc gia về bình đẳng giới giai đoạn 2021 - 2030 đặt ra. Ở khía cạnh khác, đại diện UNFPA tại Việt Nam kiến nghị, về lâu dài cần giải quyết tất cả các hình thức phân biệt đối xử về giới, bao gồm các vấn đề liên quan đến đăng ký đất đai, bạo lực giới, hôn nhân và lựa chọn sinh sản, và thừa kế; đồng thời xây dựng cơ chế giám sát và đánh giá các can thiệp về tỷ số giới tính khi sinh, lựa chọn giới tính trên cơ sở định kiến giới.
