Cái gì hay phải quyết tâm giữ

Quyết tâm giữ nghệ thuật dân tộc

Chia sẻ tại Hội thảo “Đại tướng Võ Nguyên Giáp với văn hóa dân tộc” sáng 21.12, các chuyên gia quân sự, nhà văn hóa, nhà văn vẫn không quên hình ảnh về một Đại tướng trong lòng dân, người luôn đưa ra những chỉ bảo sâu sắc, ân tình, trách nhiệm, thể hiện sự hiểu biết thấu đáo và tầm nhìn xa về văn hóa nói chung, về truyền thống và cách tân trong phát triển nghệ thuật dân tộc nói riêng.

“Mệnh lệnh thần kỳ” (Biên kịch: Trần Đình Ngôn, Đạo diễn: NSND Bùi Đắc Sừ) - vở diễn đầu tiên xây dựng hình tượng Đại tướng Võ Nguyên Giáp trên sân khấu chèo

Nguyên Giám đốc Nhà hát Tuồng Nguyễn Hiển Dĩnh (Đà Nẵng), NSND Trần Đình Sanh kể, năm 1993 Nhà hát thực hiện chương trình hành động hưởng ứng “Thập kỷ thế giới văn hóa vì sự nghiệp phát triển” theo chủ trương của Chính phủ mà trực tiếp là Bộ Văn hóa - Thông tin và Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam. Bấy giờ, một số vở tuồng cổ và hơn 20 trích đoạn tuồng cổ mẫu mực được Nhà hát tích cực khai thác, dàn dựng lại hoàn chỉnh để biểu diễn phục vụ công chúng, quay phim, ghi hình làm tư liệu bảo tồn, truyền dạy cho lớp trẻ để chuyển giao thế hệ. Dù rất cố gắng nhưng Nhà hát vẫn rất khó khăn, lúng túng, nhất là trong định hướng nghệ thuật, vì mỗi nơi một kiểu, anh em rất hoang mang trong tìm lối ra cho tuồng truyền thống.

“Khi đó tôi muốn xin Đại tướng một lời khuyên về định hướng nghệ thuật trong chặng đường tới của loại hình sân khấu cổ truyền độc đáo này. Nhận biết những trăn trở, băn khoăn của tôi, trầm ngâm một lúc, Đại tướng mới lên tiếng: “Mình nghĩ, nếu làm được cái gì khác mà hay hơn cho tuồng thì nên làm, còn cái gì đã hay rồi, đã hoàn thiện, trác tuyệt rồi thì phải giữ, phải bằng mọi cách giữ cho được. Trên thế giới không ai nghĩ đến chuyện cải tiến nhạc Chopin, vì nó đã hay rồi. Tuồng ta cũng vậy, cái gì hay thì phải giữ, muốn giữ được phải có quyết tâm, hết sức quyết tâm mới được”” - NSND Trần Đình Sanh nhớ lại. Trong câu chuyện của mình, NSND Trần Đình Sanh tin và hiểu rằng, Đại tướng muốn nhấn mạnh hai chữ “quyết tâm” vì thời gian này nghệ thuật tuồng truyền thống rất khó khăn.

Từng vinh dự được tiếp xúc Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Việt Nam, NSƯT, nhạc sĩ Nguyễn Thế Phiệt nhớ lại thời ông làm Trưởng đoàn Chèo Tổng cục Hậu cần từ năm 1979 - 1985, là khoảng thời gian cố NSND Tào Mạt xây dựng 3 tập “Bài ca giữ nước”, ông và NSND Tào Mạt thường xuyên đến nhà Đại tướng nghe góp ý và trao đổi. Sau này, khi xem lại tác phẩm trên băng hình. Đại tướng đã rất khen ngợi. Ông tâm đắc với tài diễn xuất của diễn viên, phần âm nhạc có hồn, các cảnh diễn được thực hiện tại đền Vua Đinh, Vua Lê. Tuy nhiên, theo Đại tướng, với sân khấu chèo, không nên ghi hình ảnh ngoài trời, vì nó làm giảm yếu tố cảnh trí trong nghệ thuật truyền thống. Đại tướng nhắc nhở: “Các anh là đoàn chèo duy nhất của quân đội, vì thế khi làm bất cứ việc gì liên quan cũng phải nghiên cứu cẩn thận, làm quân sự hay làm văn hóa nên kiên định, quyết tâm. Có như vậy chúng ta mới hoàn thành nhiệm vụ của toàn quân; bảo tồn và phát huy được văn hóa dân tộc”.

Vị tướng truyền cảm hứng

Am hiểu văn hóa, gần gũi và quan tâm tới hoạt động nghệ thuật và giới văn nghệ sĩ, vị tướng nhân văn Võ Nguyên Giáp có vai trò lớn trong việc truyền cảm hứng cho nhiều tác phẩm nghệ thuật. PGS.TS. Lê Thị Bích Hồng, Trường ĐH Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội cho biết, không kể những hình ảnh xuất hiện trong các thước phim tư liệu, phim truyện, hình tượng Đại tướng Võ Nguyên Giáp được thể hiện nhiều trên sân khấu. Có nhiều vở diễn chương kết hợp sân khấu và điện ảnh, trong đó phải kể đến vở kịch “Đại tướng Võ Nguyên Giáp và bản giao hưởng Điện Biên” (kịch bản Nguyễn Quang Vinh, đạo diễn Trịnh Lê Văn) hay màn kịch “Cách mạng” do Nhật Thành đạo diễn, đều xây dựng hình tượng Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong vai trò một thiên tài quân sự, uyên bác trên nhiều lĩnh vực, một con người văn võ song toàn. Đó cũng là cái lý mà nhà văn, nhà viết kịch Nguyễn Thế Kỷ khẳng định: Không phải ngẫu nhiên mà Bác Hồ gọi Võ Nguyên Giáp là “chú Văn”. Văn và võ, quân sự và văn hóa, trận mạc và nhân văn đã quyện vào con người Võ Nguyên Giáp, làm nên một tượng đài trong lòng dân.

Tuy nhiên, đánh giá được tầm vóc vị tướng huyền thoại vẫn là thách thức với các văn nghệ sĩ. Dù đã có rất nhiều tác phẩm về Đại tướng, nhưng hầu như những người lao động sáng tạo vẫn canh cánh một món nợ lòng. Nhà văn Hồ Phương khi đã nhận Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật cho “Những cánh rừng lá đỏ” vẫn chưa thấy hài lòng về tác phẩm của  mình, bởi chân dung Đại tướng vĩ đại, nhưng sáng tạo thì chưa đến. Nhà văn Xuân Đức không tránh khỏi áp lực tự thấy “có lúc cứ ngỡ là mình không với tới. Tác phẩm mới chỉ đủ khắc họa một lát cắt nhỏ trong cuộc đời Đại tướng thôi”…