Cải cách thuế cần hướng đến thu thuế thu nhập hiệu quả hơn

Các nguồn thu không phải từ thuế tăng tương đối

Từ năm 2006, tỷ trọng thu thuế trong tổng thu ngân sách của Việt Nam giữ vững ở mức trên 80%; ngoại trừ vài năm gần đây giảm xuống còn 75% do thu từ phí, lệ phí và các nguồn thu không phải từ thuế tăng một cách tương đối trong cơ cấu thu ngân sách. TS. Phạm Thế Anh, Kinh tế trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR), Trưởng nhóm nghiên cứu cho biết tại Hội thảo công bố kết quả nghiên cứu với chủ đề “Phân tích cấu trúc, xu hướng và gánh nặng thuế tại Việt Nam hướng tới một hệ thống thuế công bằng” ngày 16.12. 

Nghiên cứu cũng cho thấy, tốc độ tăng của thu thuế cũng tương đương với tốc độ tăng của GDP. Kể từ năm 2011, tỷ lệ thuế trên GDP của Việt Nam ổn định ở mức 18%. Trong đó, tỷ trọng của thuế trực thu giảm liên tục trong giai đoạn 2012 ‐ 2017, từ 44,6% năm 2012 xuống còn 33,8% năm 2017. Điều này phần nào làm giảm đi tính lũy tiến của hệ thống thuế. Tuy nhiên, trong giai đoạn 2018 ‐ 2019, số liệu ước tính của Bộ Tài chính cho thấy tỷ trọng thuế trực thu có xu hướng tăng trở lại, ước đạt 38,9% năm 2019. Cũng theo nghiên cứu, tỷ trọng thuế trực thu của Việt Nam trên GDP cũng giảm từ mức 10% năm 2006 xuống 5,67% năm 2017; nhưng lại có xu hướng tăng trở lại trong 2 năm 2018 ‐ 2019, lần lượt đạt 6,85% và 6,99% GDP.

Thuế thu nhập doanh nghiệp vẫn chiếm tỷ trọng lớn nhất mặc dù đang có xu hướng giảm do việc áp dụng ngày càng nhiều các ưu đãi thuế cho khu vực doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).

Đi cùng với thuế thu nhập doanh nghiệp là cuộc chạy đua dài về ưu đãi thuế và phi thuế để thu hút FDI giữa các nước ASEAN. Ở Việt Nam, thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp giảm từ 25% (năm 2008) xuống còn 22 năm (2013) và 20% (năm 2016). Điều đó khiến thuế thu nhập doanh nghiệp giảm cả về số thu và tỷ trọng trong thu thuế và thu ngân sách nhà nước, từ 27,9% (2013) xuống còn 13,58% (2017). Tuy nhiên, số liệu ước tính năm 2018 và 2019 của Bộ Tài chính cho thấy thu ngân sách từ thuế thu nhập doanh nghiệp có xu hướng tăng trở lại.

Về thuế thu nhập cá nhân, hiện nay thuế này đã tăng trưởng mạnh nhưng vẫn đóng góp khiêm tốn trong tổng thu ngân sách. “Tỷ trọng của thuế gián thu trong tổng thu thuế ngày càng tăng và đã vượt quá con số 60% vào năm 2016 và chiếm 11% GDP. Thuế giá trị gia tăng chiếm 50% - 60% tổng số thu của thuế gián thu trong giai đoạn 2006 - 2019”, báo cáo nghiên cứu nêu rõ.

Cần tập trung quản lý thuế hiệu quả

TS. Phạm Thế Anh cho rằng, Việt Nam có thu nhập thấp nhất trong nhóm các nước tương tự trong ASEAN, nhưng tỷ trọng thu thuế/GDP lại cao nhất. Điều này cho thấy gánh nặng thuế tại Việt Nam đang quá lớn và cần có sự thay đổi nhằm thúc đẩy tăng trưởng. Khi GDP và thu ngân sách tăng, tỷ trọng về thuế thu nhập (bao gồm thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp) trong thu thuế thường tăng, thay thế cho các loại thuế tiêu thụ và thương mại.

“Hiện tại tỷ trọng thu thuế thu nhập ở Việt Nam vẫn còn thấp. Xu hướng cho thấy thuế trực thu vẫn đang tiếp tục giảm về tỷ trọng so với số gián thu. Cải cách thuế cần xây dựng hướng đến việc thu thuế thu nhập một cách hiệu quả hơn thay vì mở rộng cơ sở đối với các loại thuế gián thu”, ông Phạm Thế Anh nhấn mạnh.

Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng Việt Nam cần tăng thu thuế để đáp ứng chi tiêu ngân sách và phát triển kinh tế - xã hội, nhưng tỷ trọng động viên vào thuế từ GDP đã ở mức cao so với khu vực. Xu hướng giảm thuế trực thu tăng sức ép lên các loại thuế gián thu. Trong khi đó thuế suất các sắc thuế đang ở mức trung bình của các nước trong khu vực nên cũng không còn nhiều không gian để tăng. Để bảo đảm tỷ lệ động viên thuế từ GDP trong xu hướng chung phải giảm các sắc thuế trực thu, Việt Nam có thể mở rộng đối tượng chịu thuế của một số loại thuế gián thu, trong đó thuế giá trị gia tăng và thuế tiêu thụ đặc biệt là hai sắc thuế khả thi mà nhiều nước đi trước đã lựa chọn cải cách. 

Nhìn về tương lai, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế - Tài chính (Bộ Tài chính) Nguyễn Ngọc Tuyến cho rằng, chính sách thuế đã ban hành tương đối đầy đủ nhưng quản lý thuế cần phải đổi mới. "Quản lý thu thuế và tổ chức thu như thế nào cho hiệu quả là vấn đề quan trọng nhất. Cần tập trung quản lý những đối tượng thu mà trước đó chúng ta chưa quản được, chẳng hạn như đối tượng kinh doanh trên mạng", ông Tuyến nói.

Cùng với đó, kỹ thuật thu thuế phải được cải tiến, không để bỏ sót và thất thu thuế. Theo ông Tuyến, việc hoàn thiện hệ thống quản lý thu thuế, tăng hiệu quả của thu thuế, bảo đảm công bằng giữa các đối tượng nộp thuế luôn là biện pháp tăng thu thuế hiệu quả ở bất cứ quốc gia nào.