Viêm thanh quản trong bệnh lý trào ngược họng - thanh quản (Laryngopharyngeal Reflux - LPR) là một trong những bệnh phổ biến khi acid dạ dày và các enzyme tiêu hóa trào ngược lên thực quản, vượt qua cơ vòng thực quản trên và xâm nhập vào họng, thanh quản. Acid này gây ra các tổn thương viêm, kích thích và làm thay đổi cấu trúc của niêm mạc, biểu mô thanh quản, dẫn đến viêm thanh quản mạn tính.

Tuy nhiên, người bệnh thường ít để ý đến bệnh ngay từ giai đoạn đầu, chỉ đến khi giọng nói thay đổi, ảnh hưởng tới công việc như ca sĩ, phát thanh viên, giáo viên, doanh nhân… mới đến khám. Lúc này, vấn đề điều trị và tiên lượng trở nên khó khăn hơn.

Vậy khi nào cần nghĩ đến có thể có tổn thương thanh quản do trào ngược họng - thanh quản?

Khàn tiếng là triệu chứng phổ biến nhất của viêm thanh quản do LPR, tuy nhiên biểu hiện khàn tiếng thay đổi theo từng giai đoạn khác nhau, khi acid dạ dày và pepsin tiếp xúc với thanh quản.

Giai đoạn kích thích cấp tính (Acute Irritation Stage)

Khi acid dạ dày và pepsin tiếp xúc với thanh quản lần đầu tiên, quá trình kích thích cấp tính sẽ xảy ra. Đây là giai đoạn thanh quản bị ảnh hưởng mạnh mẽ nhưng có thể chưa xuất hiện tổn thương rõ rệt, mà chủ yếu là tình trạng viêm cấp tính.

Biểu hiện: Cảm giác khô họng, ngứa rát, ho khan và vướng ở cổ họng từng lúc theo các đợt trào ngược. Các mô mềm ở thanh quản bắt đầu bị kích thích bởi acid, gây viêm nhẹ và phù nề. Bác sĩ khám thấy niêm mạc thanh quản đỏ nhẹ, dây thanh 2 bên nề nhẹ, hơi dày lên, và có dấu hiệu tăng tiết nhầy trên bề mặt.

Ở giai đoạn này, nếu bệnh nhân thay đổi lối sống và được điều trị kịp thời, tổn thương có thể hồi phục mà không gây ra các tổn thương mạn tính.

Giai đoạn viêm thanh quản mạn tính (Chronic Laryngitis Stage)

Nếu trào ngược acid và enzyme tiêu hóa tiếp tục diễn ra trong thời gian dài mà không được điều trị (trên 8 tuần), viêm thanh quản mạn tính sẽ phát triển. Đây là giai đoạn mà tổn thương mô và viêm kéo dài gây ra sự thay đổi rõ rệt ở thanh quản.

Biểu hiện: Khàn tiếng kéo dài hoặc mất giọng tạm thời, khó phát âm, giọng nói trở nên mờ hoặc khản đặc. Cảm giác vướng trong cổ họng hoặc cảm giác có dị vật trong cổ họng thường xuyên. Ho khan, đặc biệt là vào buổi sáng hoặc sau khi ngủ dậy, khi acid có thể trào ngược trong suốt đêm.

Bác sĩ khám thấy niêm mạc thanh quản đỏ rõ rệt, dây thanh bị viêm, nề mọng và dày lên. Các dấu hiệu khác có thể bao gồm lắng đọng nhầy trên bề mặt thanh quản và dây thanh. Viêm nắp thanh môn hoặc vùng quanh nắp thanh môn cũng có thể xuất hiện.

Giai đoạn loét và tổn thương mô (Ulceration and Tissue Damage Stage)

Nếu acid và pepsin tiếp tục trào ngược và gây kích thích mạnh mẽ trong một khoảng thời gian dài, các tổn thương có thể tiến triển thành loét hoặc tổn thương mô sâu. Giai đoạn này đặc trưng bởi sự phá vỡ cấu trúc mô và có thể gây tổn thương vĩnh viễn cho thanh quản.

Biểu hiện: Giọng nói bị suy giảm rõ rệt, khàn tiếng nặng, mất giọng hoàn toàn trong một số trường hợp. Người bệnh có thể cảm thấy đau khi nói, nuốt, hoặc thậm chí đau kéo dài trong cổ họng. Các cơn ho có thể kèm theo ho ra máu trong trường hợp loét sâu hoặc các vết thương gây xuất huyết nhẹ.

Bác sĩ khám thấy: Loét thanh quản (xuất hiện các vết loét nông hoặc sâu trên niêm mạc thanh quản và dây thanh, gây đau khi nói); Tổn thương mô (các mô thanh quản có thể bị thay đổi về cấu trúc, dày lên, u hạt mấu thanh, hạt xơ dây thanh, polip, u nang… dẫn đến giảm chức năng thanh quản); Sẹo dây thanh (nếu không điều trị kịp thời, các mô thanh quản có thể bị sẹo hóa, khiến dây thanh âm không còn linh hoạt như bình thường, dày toàn bộ dây thanh dẫn đến giọng nói bị biến dạng vĩnh viễn).

Giai đoạn sẹo và xơ hóa (Scarring and Fibrosis Stage)

Nếu tình trạng trào ngược acid tiếp tục kéo dài trong nhiều năm mà không được can thiệp, có thể dẫn đến sẹo và xơ hóa ở thanh quản, đặc biệt là dây thanh âm. Đây là giai đoạn tổn thương vĩnh viễn có thể gây ảnh hưởng lâu dài đến giọng nói của bệnh nhân.

Biểu hiện: Khàn tiếng kéo dài và mất giọng do tổn thương không hồi phục toàn bộ dây thanh. Người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc phát âm, giọng nói trở nên khó nghe, hoặc hoàn toàn mất khả năng nói. Khó thở nhẹ hoặc cảm giác bị nghẹt thở do sự xơ hóa mô thanh quản ảnh hưởng đến khả năng điều khiển luồng không khí khi thở.

Bác sĩ khám thấy xơ hóa mô thanh quản, khiến cấu trúc thanh quản trở nên cứng và ít linh hoạt, làm cho việc đóng mở dây thanh âm bị ảnh hưởng.

Quá trình tổn thương thanh quản trong môi trường có acid dạ dày và các enzyme tiêu hóa diễn ra qua nhiều giai đoạn, từ kích thích cấp tính, viêm mạn tính, đến loét và tổn thương mô, và cuối cùng là sẹo và xơ hóa. Việc phát hiện và điều trị kịp thời tình trạng trào ngược dạ dày thực quản (GERD) và trào ngược họng - thanh quản (LPR) có thể giúp ngăn chặn sự tiến triển của tổn thương thanh quản và bảo vệ giọng nói.

Điều trị viêm thanh quản trong LPR

Điều trị viêm thanh quản trong LPR chủ yếu tập trung vào việc kiểm soát trào ngược acid và giảm viêm thanh quản.

Cụ thể, sử dụng kháng sinh nếu có tình trạng viêm thực quản và thanh quản, kháng sinh có thể sử dụng kéo dài 2 tuần hoặc hơn tùy mức độ viêm và mức độ đáp ứng điều trị của người bệnh. Sử dụng thuốc ức chế bơm proton (PPI) - là thuốc làm giảm tiết acid dạ dày, giúp giảm trào ngược và bảo vệ niêm mạc thanh quản khỏi sự tổn thương do acid.

Thuốc kháng H2: Những thuốc này cũng có tác dụng giảm tiết acid dạ dày, tuy hiệu quả thấp hơn so với PPI nhưng vẫn có thể giúp kiểm soát triệu chứng LPR.

Thay đổi lối sống và chế độ ăn uống: Tránh ăn các thực phẩm kích thích như đồ ăn cay, chua, các thức uống có cồn hoặc caffeine, và hạn chế ăn no vào ban đêm. Nâng cao đầu giường khi ngủ cũng là một biện pháp hiệu quả.

Điều trị tại chỗ thanh quản: Nhỏ (bơm) thuốc trực tiếp tại thanh quản bằng các thuốc kháng sinh, giảm viêm, giảm phù nề… tùy tình trạng cụ thể khi bác sĩ thăm khám; Khí dung vùng tai mũi họng; Kích thích tại chỗ bằng các sóng xung điện; Mát xa thanh quản; Trị liệu vùng thanh quản theo các bài tập mà bác sĩ chuyên khoa hướng dẫn.

Trong các trường hợp nghiêm trọng, khi điều trị nội khoa không hiệu quả, phẫu thuật có thể được chỉ định để điều chỉnh tình trạng trào ngược hoặc bóc tách phần niêm mạc và biểu mô thanh quản bị tổn thương. Phẫu thuật luôn cần kết hợp với điều trị nội khoa.