Bước chân thời gian của Duchamp

Nude Descending a Staircase, No.2, sơn dầu của Marcel Duchamp, vẽ năm 1912, hiện lưu tại Bảo tàng Nghệ thuật Philadelphia, Mỹ

Được vẽ năm 1912, chép lại từ phác thảo trên bìa carton năm 1909, khi phong trào nghệ thuật Vị lai tiếp nối Lập thể trở nên đình đám với những quan điểm, tuyên ngôn hoàn toàn mới, bức tranh này được xem là minh họa quan trọng. Hơn thế, nó lại là bức tranh khỏa thân - chủ đề rất cổ điển của hội họa phương Tây. ấy nhưng, nhân vật này lại không đứng yểu điệu hay nằm một cách duyên dáng như đa số hình mẫu đã có trong lịch sử. Người ta hầu như không thể nhìn thấy hình ảnh chờ đợi ở mẫu hình khỏa thân nữ, mà chỉ là sự chuyển động của những bước chân. Hình thể như được đan vào nhau với những nét nối tiếp xoắn xuýt, như thể cùng lúc có đến cả chục người đang chen nhau phần tiền cảnh. Phần hậu cảnh là những bậc thang được vẽ theo các chiều hướng khác nhau.

Hội họa Vị lai đã mở ra chiều kích mới trong hội họa mà Nude Descending a Staircase, No.2 là một điển hình. Không còn là sự tĩnh tại nữa, trường phái này muốn nhấn mạnh cảm giác về tốc độ, chuyển động trong không gian để khắc họa các chiều kích của thời gian, chứ không phải là điểm ngưng khoảnh khắc của cuộc sống thường thấy trong hội họa.

Một ảnh hưởng quan trọng đối với các tác phẩm của Marcel Duchamp giai đoạn này, khiến thay đổi toàn bộ tư duy hội họa của ông chính là những bức ảnh của Eadweard Muybridge - người đã chụp các trạng thái chuyển động của nhân vật theo chuỗi liên hoàn, tạo ra những hình chồng liên tiếp. Nhưng quan trọng là vận dụng nó vào hội họa như thế nào để có được những giá trị tư duy khác với cái tĩnh đã được ghi dấu hàng thế kỷ. Việc vận dụng kỹ pháp của Lập thể đã đem đến cho các tác phẩm của Duchamp kiểu thức mới, mạch lạc hơn là bút pháp ấn tượng hay Dã thú ở tranh Vị lai của Giacomo Balla và Carlo Carra. Sự phân tích thành các diện khối trên cơ thể khỏa thân nữ và lối hạn chế sắc đã làm nổi rõ hơn ý tưởng về chuyển động trong không gian. Thông qua đó tạo cớ cho việc khai thác khuynh hướng mới - biểu thị thời gian - vốn dĩ không phải đặc trưng hội họa. Có lẽ cách thức tư duy này đã khiến ông trở thành người mở ra các đường biên khác của nghệ thuật tạo hình nửa sau thế kỷ XX.

Sau Nude Descending a Staircase, No.2, Marcel Duchamp đã có những đột phá khác với các ready made (ký chế phẩm) hay sắp đặt, hay nghệ thuật ý niệm (conception art), sử dụng những vật dụng sẵn có thay đổi chức năng để tạo nên trường nghĩa mới. Tranh vẽ của ông cũng thể hiện những giá trị khác, không đơn thuần khai thác ngôn ngữ hội họa mà muốn hướng đến các giá trị tinh thần ẩn chứa sau hình ảnh. Ông tuyên bố: “Tôi quan tâm tới những ý niệm, chứ không phải vào những sản phẩm thị giác. Tôi muốn đặt hội họa trở lại phục vụ trí óc”. Do đó, Nude Descending a Staircase, No.2 được xem là bức tranh có vị trí quan trọng nhất trong sự nghiệp hội họa của Duchamp, bước chuyển quan trọng trong tư duy về thời gian hội họa với chủ đề kinh điển. Nó được ví như bước chân cơ động học thời gian của hội họa xoay chuyển quan niệm thường hằng.

Năm 1913, Nude Descending a Staircase, No.2 được trưng bày ở triển lãm Amory Show đã gây sốc trong nghệ thuật. Đến sau Thế chiến II, trung tâm nghệ thuật thế giới từ Pháp cũng chuyển dần về Mỹ. Những thực hành tiếp nối chiều hướng mà Marcel Duchamp gợi ra cũng ngày càng phát triển mạnh hơn cho đến tận ngày nay.