Bong bóng tài sản- thủ phạm của các cuộc khủng hoảng tài chính

Bong bóng tài sản và khủng hoảng kinh tế

Sau khi nghiên cứu và so sánh các cuộc khủng hoảng tài chính lớn từ khi kinh tế tư bản ra đời, đặc biệt là 4 cuộc khủng hoảng diễn ra chỉ trong vòng hơn 30 năm gần đây, tại cuộc Hội thảo về các giải pháp đổi mới chính sách tài khóa với việc tái cấu trúc nền kinh tế do Ủy ban Tài chính, Ngân sách của Quốc hội  tổ chức mới đây, Gs.Ts Robert Brown, Khoa Kinh tế - Tài chính, Đại học W. Fielding Rubel, Hoa Kỳ kết luận rằng, tất cả các cuộc khủng hoảng tài chính đã qua đều liên quan đến bong bóng tài sản.

Bong bóng tài sản, hiểu đơn giản, đó là sự tăng hoặc giảm giá quá mức, ngoài khả năng kiềm chế so với giá trị căn bản. Bong bóng tài sản xuất hiện sau khi các tài sản trong thị trường được định giá trong sự bất định về mức giá trị. Tiếp đó là một cao trào bùng phát các hoạt động kinh tế, kéo theo niềm tin vào việc định giá cực đoan liên quan đến bong bóng. Các nhà đầu tư sẽ đổ xô vào kênh đầu tư này càng làm cho bong bóng phình to và vỡ tung khi niềm tin cơ bản đối nghịch với các sự kiện, giá cả tài sản sau khi bị đẩy lên quá cao đã phải bán tháo và tụt dốc không phanh.

Nhìn vào cuộc khủng hoảng gần đây nhất, khủng hoảng tài chính năm 2007 - 2010 bắt nguồn từ Mỹ, có thể thấy rõ bong bóng nhà đất là nguyên nhân trực tiếp của cuộc khủng hoảng này. Trước năm 2007, việc duy trì lãi suất thấp đã tạo ra điều kiện tín dụng dễ dàng, điều này kích thích bùng phát ngành xây dựng về nhà ở và kích thích tiêu dùng từ nguồn nợ tại Mỹ. Trong quá trình bùng phát về nhà ở và tín dụng, một lượng tiền lớn từ khắp thế giới đã đổ vào thị trường của Mỹ, đẩy giá nhà đất lên cao. Cùng với đó là sự tăng cao chóng mặt các khoản vay từ việc cầm cố nhà đất. Tiếp đó, lãi suất tăng cao, giá nhà đất hạ nhiệt dẫn đến việc đảo nợ trở lên khó khăn. Kết quả là vỡ nợ và tịch biên thế nợ tăng cao khi mà lãi suất tăng cao, giá trị ngôi nhà thấp hơn khoản vay thế chấp.

Đại dịch tịch biên thế nợ cuối năm 2006 đã châm ngòi cho cuộc khủng hoảng tài chính từ Mỹ, tiếp đó lan rộng ra toàn cầu. Tổng thua lỗ được ước tính lên đến hàng nghìn tỷ USD trên toàn cầu. Một loạt các ngân hàng cho vay xây dựng nhà ở và cho vay cầm cố nhà đất bị phá sản. Theo IMF, thiệt hại do nợ xấu và tài sản độc hại trong cuộc khủng hoảng tài chính 2007 - 2010 của các ngân hàng Mỹ và châu Âu vào khoảng 2,8 nghìn tỷ USD. Không chỉ có vậy, người dân Mỹ trong vòng 2 năm 2006 - 2008 tổn thất bình quân trên một phần tư giá trị tài sản ròng tổng hợp của họ. Vào đỉnh của cuộc khủng hoảng, tài sản của các gia đình Mỹ mất đi 14 nghìn tỷ USD.
 
Đối phó với bong bóng tài sản

Trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay, các cuộc khủng hoảng tài chính, dù nổ ra tại một quốc gia, một khu vực thì sau đó đều ảnh hưởng đến nền kinh tế toàn cầu. Việt Nam, dù đang trong quá trình hoàn thiện thể chế của kinh tế thị trường, song vẫn chịu những ảnh hưởng từ các cuộc khủng hoảng của nền kinh tế. Viện trưởng Viện kinh tế Việt Nam Trần Đình Thiên băn khoăn, cấu trúc thị trường chưa hoàn hảo của Việt Nam liệu có phải là một nguyên nhân tạo ra bong bóng tài sản và khủng hoảng kinh tế? Việt Nam phải mất 6- 7 năm nữa mới bắt đầu được công nhận là có nền kinh tế thị trường đầy đủ. Đây cũng là khoảng thời đủ cho các rủi ro tài chính tàn phá nền kinh tế quốc gia.

Các chuyên gia nhận định, kể từ năm 2011, thị trường bất động sản Việt Nam đóng băng sau một thời gian phát triển ồ ạt đã kéo theo nhiều hệ lụy. Chính sự tăng trưởng tín dụng quá cao năm 2009-2010, đồng thời với việc tín dụng đổ vào bất động sản với lãi suất cao đã kéo lãi suất tăng lên đối với các thành phần kinh tế khác, cùng với đó là vấn đề sở hữu chéo về vốn giữa các ngân hàng hay giữa ngân hàng và doanh nghiệp. Hiện tại, nợ xấu của các ngân hàng theo thông báo của Ngân hàng Nhà nước đang ở mức 3,6%, tăng hơn so với mức 3,2% đầu năm 2012. Con số thực tế của nợ xấu có thể gấp 4 lần con số được thông báo và hiện đang tiếp tục tăng. Những vấn đề này, cùng với thể chế kinh tế còn nhiều bất cập đang làm cho bong bóng tài sản của Việt Nam dù chưa to vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro và hiện nó đang đòi hỏi một chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ cực kỳ uyển chuyển để vực dậy nền kinh tế.

Theo chuyên gia Trần Đình Thiên, các cuộc khủng hoảng kinh tế cũng đã cho những nhà hoạch định chính sách bài học về nguyên tắc “đầu tư nghịch chu kỳ” của Nhà nước. Cụ thể, khi kinh tế phát triển thăng hoa thì Nhà nước kiềm chế chi tiêu, dành một nguồn lực để phòng khi kinh tế khủng hoảng thì tung ra để cứu. Không nhiều chính phủ thực hiện nguyên lý này, khiến cho việc khắc phục hậu quả khủng hoảng thường kéo dài và để lại nhiều hậu quả. Mặt khác, chính phủ cũng đóng vai trò quan trong trọng việc khắc phục sự “bất đối xứng thông tin”, kiểm soát lòng tham và tâm lý đám đông, ngăn chặn có điều kiện sự đầu cơ cũng như cơ cấu lại các khoản vay nợ và đầu tư, bảo đảm các nguồn vay và khả năng trả nợ.

Về các công cụ của chính phủ trong việc đối phó với bong bóng tài sản, Gs Robert Brown cho rằng, có ba loại công cụ gồm: dùng thẩm quyền để cảnh báo; các công cụ vĩ mô và chính sách tiền tệ. Trong đó, việc cảnh báo sớm các rủi ro cùng các quan ngại sẽ kiềm chế được các hành vi đầu tư làm gia tăng bong bóng tài sản. Công cụ vĩ mô thận trọng là những công cụ được thiết kế để kiềm chế cầu hoặc tăng cung đối với tài sản có thể bị bong bóng, ngoài ra là các công cụ giám sát tài chính gồm các yêu cầu về vốn và thanh khoản đối với các tổ chức tài chính và trung gian tài chính. Ví như để đối phó với bong bóng nhà đất, chính phủ có thể thực hiện các công cụ như hạn chế tỷ lệ cho vay trên giá trị, hạn chế tỷ lệ trả nợ trên thu nhập, hoặc tăng thuế suất trên các giao dịch nhà đất… Cuối cùng, chính sách tiền tệ chặt chẽ hơn với những thiết kế cụ thể linh hoạt tùy hoàn cảnh cũng góp phần hạn chế sự tăng trưởng của bong bóng.