Bổ sung, hoàn thiện chính sách cho điện mặt trời

Đánh giá việc triển khai thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng giai đoạn 2016 - 2021, qua đó đánh giá kết quả, tồn tại, hạn chế, nguyên nhân và kiến nghị, đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật, nâng cao hiệu quả tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật về lĩnh vực này là một nhiệm vụ đặt ra với Đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng giai đoạn 2016 - 2021”.  

Để thực hiện mục tiêu này, trong thời gian qua, Đoàn giám sát đã xem xét các báo cáo, làm việc với các bộ, ngành, địa phương, tổ chức các cuộc hội thảo, lắng nghe ý kiến đóng góp, đề xuất của các đơn vị hữu quan, chuyên gia, nhà khoa học về vấn đề này. Trong đó, việc hoàn thiện thể chế phát triển năng lượng xanh, sạch và bền vững, bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia nhận được sự quan tâm đông đảo của các chuyên gia, nhà khoa học, các cơ quan, đơn vị và đại biểu Quốc hội.

Điện mặt trời có nhiều lợi thế phát triển

Quan tâm đến vấn đề năng lượng sạch, TS. Dư Văn Toán, Viện Nghiên cứu Biển và Hải đảo, Tổng cục Biển và Hải đảo (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho biết, Quy hoạch phát triển Điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch điện VIII) vừa được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Đó là mở ra không gian phát triển mới cho ngành năng lượng Việt Nam theo hướng bền vững, công bằng, phù hợp với các quan điểm, chủ trương của Đảng, Nhà nước và khả năng thực tế của đất nước cũng như xu thế phát triển của quốc tế, như xu hướng kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế carbon thấp… Một trong những điểm đáng chú ý của Quy hoạch điện VIII, theo TS. Dư Văn Toán, là đã đề cập cụ thể đến phát triển điện mặt trời và điện mặt trời mái nhà.

Quy hoạch điện VIII đặt ra mục tiêu phấn đấu đến năm 2030 có 50% các tòa nhà công sở và 50% số nhà dân sử dụng điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu (phục vụ tiêu thụ tại chỗ, không bán điện vào hệ thống điện quốc gia). Đáng chú ý, Quy hoạch điện VIII xác định rõ, ưu tiên, khuyến khích phát triển điện gió, điện mặt trời tự sản, tự tiêu (trong đó có điện mặt trời mái nhà của người dân và mái công trình xây dựng, điện mặt trời tại các cơ sở sản xuất kinh doanh, tiêu thụ tại chỗ, không đấu nối hoặc không bán điện vào lưới điện quốc gia). Định hướng phát triển điện mặt trời phải kết hợp với pin lưu trữ khi giá thành phù hợp.

Phân tích về lợi ích của điện mặt trời, TS. Dư Văn Toán cho rằng, suất đầu tư đối với điện mặt trời giảm bình quân trên 10%/năm trong những năm gần đây, trong khi đó, việc phát triển loại điện này đã được thực tế chứng minh sẽ giúp làm giảm lượng khí thải carbon gây hiệu ứng nhà kính toàn cầu. Bên cạnh đó, sử dụng điện mặt trời còn làm tăng thêm khả năng cạnh tranh hàng hóa khi áp dụng chứng chỉ xanh. Nguồn điện từ điện mặt trời mái nhà giúp tiết kiệm chi phí tiền điện do không sử dụng điện lưới, hoặc giảm chi phí tiền điện theo giá điện sinh hoạt bậc thang, trong khi đó chi phí vận hành và bảo trì thấp.

Cần nhiều cơ chế, chính sách cho loại hình điện này

Trên cơ sở Nghị quyết số 55-NQ/TW của Bộ Chính trị, Chiến lược phát năng lượng tái tạo của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 và nhiều văn bản quan trọng khác, trong thời gian qua, đã có nhiều cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo. Trong đó, có 2 dạng năng lượng tái tạo mà Việt Nam có tiềm năng lớn là năng lượng điện mặt trời và năng lượng điện gió.

Đối với điện mặt trời, năm 2017, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 11/2017/QĐ-TTg về cơ chế khuyến khích phát triển các dự án điện mặt trời tại Việt Nam; Quyết định 39/2018/QĐ-TTg sửa đổi Quyết định 37/2011/QĐ-TTg về cơ chế hỗ trợ phát triển dự án điện gió tại Việt Nam. Năm 2023 là Quyết định số 13/2020/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời tại Việt Nam...

Với các cơ chế khuyến khích này, sự phát triển của điện mặt trời, điện gió ở Việt Nam đã đạt được kết quả ấn tượng, góp phần tích cực trong việc bảo đảm an ninh năng lượng, cung ứng điện cho đất nước. Đặc biệt giữa năm 2023, sản lượng điện gió, điện mặt trời trong hệ thống đã lên tới trên 30 tỷ kWh điện, đóng góp đáng kể vào cung ứng điện trong những tháng cao điểm.

Tuy nhiên, tại cuộc làm việc giữa Đoàn giám sát với Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước và Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp, Ủy viên Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Ngọc Sơn đặt vấn đề: Chính phủ khuyến khích và đang xây dựng cơ chế để thúc đấy phát triển điện mặt trời mái nhà (RTS). Trước đây tại Quyết định 11/2017/QĐ-TTg về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời đã đưa ra định hướng thực hiện cơ chế net-metering (đo đếm bù trừ) cho các khách hàng có lắp RTS. Tuy nhiên, vấn đề này có ý kiến phản đối từ Bộ Tài chính vì lý do gây thất thu thuế giá trị gia tăng.

Nhấn mạnh cơ chế net-metering vẫn được rất nhiều nước (quốc gia phát triển) áp dụng và coi đây là ưu đãi để sử dụng năng lượng sạch, Ủy viên Thường trực Nguyễn Ngọc Sơn đề nghị, Bộ Tài chính cần nghiên cứu làm rõ vấn đề này để tạo thuận lợi cho việc phát triển điện mặt trời mái nhà, đặc biệt cấp bách ở miền Bắc.

TS. Phạm Cảnh Huy, Viện Kinh tế và Quản lý, Đại học Bách khoa Hà Nội cũng lưu ý, cơ chế giá điện FIT đối với các dự án điện mặt trời áp mái quy định hệ thống điện mặt trời mái nhà có công suất không quá 1MW, áp dụng chung cho các hộ gia đình và các doanh nghiệp. Điều này dẫn đến nhiều cơ quan, doanh nghiệp có diện tích mái công trình xây dựng lớn, có thể xây dựng điện mặt trời với công suất lớn hơn để cấp điện cho nhu cầu của mình cũng không được xây dựng, gây lãng phí tài nguyên và nguồn lực.

Bên cạnh đó, để thúc đẩy phát triển năng lượng mặt trời, các chuyên gia cũng đưa ra nhiều đề xuất, như: cần xem xét cho phép bán điện mặt trời mái nhà qua lưới quốc gia cho Tập đoàn Điện lực Việt Nam hay các đơn vị sử dụng khác; có tiêu chuẩn Công tơ zero export, có công tơ hai chiều, bán khi thừa không dùng…

Nhìn tổng thể, không chỉ chính sách với điện mặt trời, PGS.TS Doãn Hồng Nhung, Giảng viên cao cấp Đại học Quốc gia Hà Nội, cho rằng, để bảo đảm sự đồng bộ, nâng cao hiệu lực, hiệu quả pháp lý của khung pháp luật hiện hành, có thể cân nhắc xây dựng một bộ luật cụ thể để khuyến khích đầu tư, phát triển năng lượng xanh, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo. Đạo luật này nếu được ban hành sẽ góp phần giải quyết các vấn đề bất cập phát sinh do sự không thống nhất không cần thiết giữa các văn bản pháp luật, cũng như bổ sung hướng dẫn những cơ chế mới (cơ chế đấu thầu cạnh tranh điện mặt trời và điện gió, cơ chế mua bán điện trực tiếp DPPA).