Bên bắt buộc, bên không, ngư dân chịu thiệt

Chọn loại hình nào?

Theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014, người làm việc theo hợp đồng lao động (HĐLĐ) không xác định thời hạn, HĐLĐ xác định thời hạn, HĐLĐ theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có thời hạn từ đủ 3 tháng đến dưới 12 tháng, người làm việc theo HĐLĐ có thời hạn từ đủ 1 tháng đến dưới 3 tháng… thì thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. BHXH bao gồm các loại BH thành phần đó là: BHXH (hưu trí và tử tuất), BHTNLĐ - BNN, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN), bảo hiểm y tế (BHYT). Bên cạnh đó, Luật An toàn, vệ sinh lao động (ATVSLĐ) quy định, người sử dụng lao động (NSDLĐ) phải có trách nhiệm tham gia BHTNLĐ - BNN cho người lao động (NLĐ) thuộc trường hợp bắt buộc tham gia BHXH theo Luật BHXH. Đây là loại hình BH do Nhà nước tổ chức, bảo đảm hài hòa được quyền lợi của NLĐ, NSDLĐ, bảo đảm an sinh xã hội.

Tuy nhiên, cũng với chính sách BHTNTV - thực chất là BHTNLĐ - BNN, Bộ Tài chính có Quyết định số 128/1999/QĐ-BTC ngày 25.10.1999 về việc ban hành quy tắc, biểu phí, số tiền BHTNTV và BH mọi rủi ro thân tàu đối với phương tiện đánh bắt hải sản xa bờ thì “Doanh nghiệp BH, thuyền viên làm việc và sinh hoạt trên các phương tiện nghề cá có nghĩa vụ thực hiện chế độ BH bắt buộc tai nạn thuyền viên”. Nghị định số 66/2005/NĐ-CP ngày 19.5.2005 của Chính phủ về bảo đảm an toàn cho người và tàu cá hoạt động thủy sản cũng quy định, đối với thuyền viên phải có “Giấy chứng nhận BHTNTV”. Tương tự, Nghị định số 71/2015/NĐ-CP ngày 3.9.2015 của Chính phủ về quản lý hoạt động của người, phương tiện trong khu vực biên giới biển Nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, đối với thuyền viên phải có “Giấy chứng nhận BHTNTV theo quy định của pháp luật”. Nghị định số 103/2013/NĐ-CP ngày 12.9.2013 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi không mua BHTNTV cho thuyền viên làm việc trên tàu cá theo quy định của pháp luật từ 2 đồng triệu đến 5 triệu đồng.

Quy định trên cho thấy, quyền lợi của ngư dân khi bị TNLĐ được pháp luật bảo vệ bởi việc bắt buộc NSDLĐ (chủ tàu) phải đồng thời tham gia BHTNLĐ - BNN cho nếu thuộc trường hợp BHXH bắt buộc theo Luật BHXH và BHTNTV theo các Nghị định và Quyết định của Bộ Tài chính.

Doanh nghiệp hưởng lợi

Qua thực tế khảo sát 155 phiếu của 155 ngư dân làm việc trên tàu cá của các doanh nhiệp đánh bắt thủy sản của Kiên Giang, số năm lao động trên biển bình quân của  mỗi ngư dân là 11 năm, trong đó thời gian ngắn nhất là 1 năm và thời gian lao động dài nhất là 40 năm. Nghiên cứu còn nhận thấy, thời gian lao động của ngư dân trên biển trong một năm bình quân là 10,26 tháng, ít nhất là 7 tháng, nhiều nhất là 12 tháng và đa số các ngư dân lao động trên biển khoảng 10 tháng. Từ đó, có thể đi đến kết luận là hầu hết ngư dân làm việc trên tàu cá, nhất là tàu có công suất lớn đánh bắt xa bờ đều thuộc diện bắt buộc phải tham gia BHXH.

Tuy nhiên, kết quả khảo sát cũng như thông tin của BHXH tỉnh cho biết, không có chủ tàu và ngư dân nào tham gia BHXH, BHTNLĐ - BNN, BHYT, BHTN,  nhưng lại có đến 92,9% ngư dân được chủ tàu mua BHTNTV của các doanh nghiệp kinh doanh BH. Nguyên nhân của tồn tại này thì nhiều, nhưng chủ yếu là do: Bất cập trong tham gia BHTNLĐ - BNN bắt buộc: Luật ATVSLĐ bắt buộc NSDLĐ phải đóng BHTNLĐ - BNN thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc theo Luật BHXH, không bắt buộc phải mua BHTNLĐ tại các doanh nghiệp kinh doanh BH. Tuy nhiên, các văn bản như Quyết định số:128/1999/QĐ-BTC, Nghị định số:66/2005/NĐ-CP, Nghị định số:71/2015/NĐ-CP, Nghị định số:103/2013/NĐ-CP lại quy định chủ tàu phải mua BHTNTV, xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi không mua BHTNTV, trong khi đó BHTNTV chỉ có ở doanh nghiệp kinh doanh BH.

Khi tham gia BH TNLĐ - BNN cho thuyền viên, chủ tàu hàng tháng phải đóng BHXH, BH TNLĐ - BNN, BHYT, BHTN cho NLĐ một khoản tiền đáng kể là 21% trên quỹ tiền lương làm căn cứ đóng BHXH, trong đó BH TNLĐ - BNN là 0,5%. Ví dụ, một ngư dân tiền lương một tháng là 12 triệu đồng (bao gồm cả tiền lương cố định và tiền lương theo sản phẩm đánh bắt) thì chủ tàu phải đóng BH TNLĐ - BNN cho họ một năm là  720.000 đồng. Quy định này là hoàn toàn phù hợp, hài hoà lợi ích giữa NLĐ và NSDLĐ, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, bảo đảm an sinh xã hội. Tuy nhiên, nếu chủ tàu mua BHTNTV của doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm thì mức tối thiểu chỉ là 28.000 đồng/thuyền viên/năm, theo đó mức chi trả của doanh nghiệp kinh doanh BH theo mức phí này cũng rất thấp, tối đa là 10 triệu đồng/vụ tai nạn.

Bên cạnh đó, tất cả các tàu cá xuất - nhập bến phải chịu sự kiểm soát của trạm, đồn biên phòng, trong đó thuyền viên trên tàu cá phải có danh sách thuyền viên, có BHTNTV… Bên cạnh, bộ đội biên phòng có quyền xử phạt vi phạm hành chính “đối với hành vi không mua bảo hiểm thuyền viên theo quy định của pháp luật” theo Nghị định số 103/2013/NĐ-CP, không có quyền xử phạt vi phạm hành chính về hành vi “không tham gia BHXH bắt buộc”, “chậm đóng BHXH bắt buộc” theo Nghị định số:95/2013/NĐ-CP ngày 22.8.2013 của Chính phủ. 

Với đặc thù làm việc trên biển, hàng ngày ngư dân phải luôn đối mặt với tai nạn, rủi ro rất cao đến từ thiên tai, nhân tai. Nhưng với những bất cập trong chính sách BHTNLĐ cho ngư dân nêu trên, 73.710 ngư dân của Kiên Giang và hàng triệu ngư dân trên cả nước đang bị thiệt thòi, quyền lợi của họ không được bảo đảm khi bị TNLĐ nếu không kịp thời sửa đổi, thay thế, hủy bỏ những văn bản quy phạm pháp luật không còn phù hợp hoặc trái luật, không ban hành chính sách BHXH về TNLĐ một cách linh hoạt.