Có một thực tế được không ít chuyên gia chỉ ra đó là tại Việt Nam, nhiều trung tâm được hình thành để hỗ trợ doanh nghiệp nhưng hiệu quả thấp, không đi vào thực chất, vẫn mang nặng tư tưởng hành chính. Do vậy, ngay từ thời điểm ấp ủ hình thành, Chính phủ đã xác định, để trở thành bệ phóng cho doanh nghiệp, NIC phải thật sự đổi mới, thật sự sáng tạo như chính tên gọi. Bởi thế, NIC là mô hình đầu tiên được Chính phủ thành lập, khác với mô hình trung tâm phổ biến ở các nước trên thế giới chủ yếu do doanh nghiệp, tập đoàn thiết lập và thường chỉ phục vụ mục tiêu nghiên cứu phát triển của doanh nghiệp. Với ý nghĩa đó, Chính phủ đã ban hành một nghị định riêng, quy định Trung tâm được hưởng các ưu đãi đầu tư cao nhất, thuận lợi nhất theo quy định hiện nay.
Theo Nghị định 94/2020/NĐ-CP, doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo hoạt động tại Trung tâm sẽ được hỗ trợ thủ tục hành chính về đăng ký kinh doanh, giấy phép lao động, xác lập quyền sở hữu công nghiệp; được hỗ trợ văn phòng làm việc và các điều kiện cần thiết; được tạo thuận lợi trong các thủ tục đấu thầu theo quy định hiện hành; được huy động và nhận tài trợ từ các chương trình tài trợ nghiên cứu của Chính phủ, cá nhân, tổ chức hay hưởng các ưu đãi về thuế theo quy định hiện hành…
Song, muốn thật sự là chỗ dựa cho doanh nghiệp về công nghệ, kỹ thuật, có lẽ, Nghị định 94/2020 vẫn chưa đủ; cơ quan quản lý nhà nước cần có các “cơ chế mở” để NIC hoạt động, khuyến khích tinh thần sáng tạo; không gò bó như một viện nghiên cứu hay một trung tâm kêu gọi đầu tư, mà phải hoạt động hiệu quả và lan tỏa mạnh mẽ, hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Chính phủ cần có chính sách hỗ trợ những yếu tố mà các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo cần, gồm thủ tục hành chính, đào tạo nhân lực, tiếp cận thị trường, nguồn vốn. Bên cạnh đó là hỗ trợ về thuế, phí và khung khổ pháp lý để cấp phép cho những sản phẩm, dịch vụ mới. Hơn thế, những lĩnh vực ưu tiên phát triển tại đây, ngoài những gì mà Việt Nam có thế mạnh, rất cần bổ sung những lĩnh vực thiết yếu khác, như đổi mới sáng tạo trong y tế - động lực quan trọng để chiến thắng đại dịch toàn cầu.
Suy cho cùng, để đổi mới sáng tạo, ngoài sự tự phát, năng động, doanh nghiệp cũng cần được “hướng nghiệp”, được định hướng theo các đơn đặt hàng cụ thể của Chính phủ dựa trên nhu cầu sát sườn của nền kinh tế, xã hội. Điều đó đòi hỏi NIC phải kết nối nhân tài người Việt toàn cầu, kết nối với các doanh nghiệp, các phòng thí nghiệm; xây dựng môi trường để các chủ thể, các bên liên quan như Chính phủ, các viện nghiên cứu, doanh nghiệp khởi nghiệp, doanh nghiệp khoa học công nghệ kết nối và phối hợp với nhau. Mặt khác, sự tham gia của những tập đoàn kinh tế lớn - những đơn vị sở hữu hệ sinh thái sản phẩm về công nghệ và tiềm lực tài chính, nhân lực dồi dào, cũng đóng góp không nhỏ vào tiến trình đổi mới sáng tạo.
Những yếu tố đó đã từng làm nên thành công của hệ sinh thái khởi nghiệp và sáng tạo Block 71 với sự kết hợp giữa Đại học quốc gia Singapore, Tập đoàn SingTel và Chính phủ Singapore - nơi tạo ra khoảng 65% số doanh nghiệp khởi nghiệp thành công tại quốc gia này. Chỉ sau vài năm thành lập, Block 71 đã được ví như trái tim hệ sinh thái khởi nghiệp của Singapore và hệ sinh thái kinh doanh tích hợp chặt chẽ nhất thế giới. Sỡ dĩ có được điều đó là do Block 71 đã xây dựng được một cộng đồng sáng tạo và đổi mới mạnh mẽ, nơi các doanh nhân, nhà đầu tư, nhà phát triển công nghệ và các cố vấn trong môi trường kỹ thuật số tương tác với nhau. Nhờ đó, nhà đầu tư có thể gặp gỡ các doanh nghiệp khởi nghiệp non trẻ để rót vốn tài trợ hay những doanh nghiệp mới có thể tìm gặp các nhân tài kỹ thuật để thuê, hợp tác.
Rõ ràng, trên con đường tới đích vẫn còn rất nhiều chông gai, thách thức, tiềm ẩn những nguy cơ, vì thế, cùng với việc đặt nền móng, xây dựng Trung tâm đổi mới sáng tạo, rất cần sự chuẩn bị từ cả về cơ chế, chính sách tới chất keo gắn kết, tạo nên hệ sinh thái, để Việt Nam đổi mới mô hình tăng trưởng, đuổi kịp, tiến cùng và vượt lên các nước trong “cuộc chơi” 4.0.
