Bảo đảm tốt hơn quyền lợi của người lao động

Khắc phục tình trạng song trùng nghĩa vụ đóng BHXH

Việc song trùng nghĩa vụ đóng BHXH với người lao động Việt Nam đi làm việc ở Hàn Quốc, tương tự là người lao động Hàn Quốc làm việc tại Việt Nam đã được Tờ trình của Chính phủ đưa ra. Tình trạng này nảy sinh do theo quy định tại Luật Bảo hiểm xã hội Việt Nam năm 2014 và Nghị định số 143/2018/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết Luật Bảo hiểm xã hội và Luật An toàn, vệ sinh lao động về BHXH bắt buộc với người lao động là công dân nước ngoài làm việc tại Việt Nam, thì từ ngày 1.12.2018, người nước ngoài làm việc tại Việt Nam sẽ tham gia BHXH bắt buộc và được thụ hưởng 3 chế độ ốm đau, thai sản và bảo hiểm tai nạn, bảo hiểm nghề nghiệp. Từ ngày 1.1.2022 sẽ tham gia và được thụ hưởng thêm chế độ tử tuất và lương hưu. Bên cạnh đó, theo Luật Hưu trí quốc gia của Hàn Quốc, từ ngày 1.1.2022, người lao động Việt Nam đi làm việc tại đây cũng tham gia và được thụ hưởng từ chương trình hưu trí quốc gia của Hàn Quốc.

Việc bổ sung quy định tại Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014 của Việt Nam góp phần bảo đảm quyền lợi của người nước ngoài làm việc ở Việt Nam, tương tự là người Việt Nam làm việc ở nước ngoài. Song, một vấn đề phát sinh là song trùng nghĩa vụ đóng BHXH khi lao động Việt Nam đi làm việc ở Hàn Quốc vừa phải đóng BHXH ở Việt Nam theo quy định tại điểm g, khoản 1, điều 2 Luật Bảo hiểm xã hội, vừa đóng theo Luật Hưu trí quốc gia của Hàn Quốc, và cũng tương tự với lao động Hàn Quốc làm việc ở Việt Nam. Để giải quyết vấn đề này, Chính phủ nêu rõ, theo thông lệ thế giới, các quốc gia sẽ thỏa thuận thông qua hiệp định song phương hoặc đa phương về BHXH.

Để bảo đảm tuân thủ pháp luật của nước người lao động đến làm việc, Tờ trình cho biết, từ năm 2015 đến nay, Chính phủ hai nước đã trao đổi, đàm phán và về cơ bản đã thống nhất nội dung dự thảo Hiệp định Bảo hiểm xã hội giữa Chính phủ Việt Nam và Chính phủ Hàn Quốc. Việc tiến tới ký kết Hiệp định là ghi nhận kết quả của quá trình đàm phán giữa Chính phủ hai quốc gia, và là tiền đề để Việt Nam tiếp tục mở rộng đàm phán hiệp định về BHXH trong thời gian tới. Tuy nhiên, dù theo quy định của Luật Điều ước quốc tế thì việc ký kết hiệp định này thuộc thẩm quyền của Chính phủ, song một số nội dung trong dự thảo Hiệp định chưa được quy định trong luật liên quan. Do vậy, Chính phủ trình xin ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về những nội dung nêu trên.

Thẩm tra Tờ trình của Chính phủ, Ủy ban Đối ngoại nhất trí với sự cần thiết ký Hiệp định nhằm tránh tình trạng đóng BHXH hai lần, tối ưu hóa quyền lợi liên quan cho người lao động Việt Nam làm việc tại Hàn Quốc, cũng như người lao động Hàn Quốc làm việc tại Việt Nam, góp phần bảo đảm tốt hơn quyền an sinh xã hội đã được ghi nhận trong Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, văn hóa và xã hội năm 1966 của Liên Hợp Quốc. Ủy ban Đối ngoại cũng cho rằng, việc ký kết Hiệp định này phù hợp với Nghị quyết số 28-NQ/TW của Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khóa XII về cải cách chính sách BHXH theo hướng phát triển hệ thống chính sách BHXH linh hoạt, đa dạng, đa tầng, hiện đại và hội nhập quốc tế. Tại Nghị quyết số 28-NQ/TW đã xác định, cần rà soát, sửa đổi các quy định về người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài, người nước ngoài làm việc tại Việt Nam tham gia BHXH bắt buộc, gắn với việc đẩy mạnh đàm phán, ký kết hiệp định song phương về BHXH.

Đánh giá tác động tài chính

Các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội tán thành với việc ký kết Hiệp định Bảo hiểm xã hội giữa Chính phủ Việt Nam và Chính phủ Hàn Quốc. Bởi, nếu không có Hiệp định thì một số người lao động sẽ không được hưởng chế độ hưu trí ở cả hai nước do không đủ điều kiện về số năm đóng BHXH tối thiểu (tối thiểu về thời gian đóng BHXH để được hưởng lương hưu ở Hàn Quốc là 10 năm; ở Việt Nam là từ đủ 20 năm đối với lao động nam và từ đủ 15 năm đối với lao động nữ). Bên cạnh đó, hai vấn đề chưa được quy định trong pháp luật Việt Nam (cộng gộp thời gian đóng BHXH; tính toán và xác định mức lương hưu với người đóng BHXH dưới thời gian đóng BHXH được quy định) cũng đã có phương án xử lý trong dự thảo Hiệp định. Cụ thể, tại khoản 2, Điều 23 dự thảo Hiệp định quy định, đối với các nội dung về tính cộng gộp thời gian đóng BHXH để tính hưởng quyền lợi hưu trí thì chỉ áp dụng khi Việt Nam có khả năng áp dụng. Tức là, sẽ chỉ áp dụng quy định về miễn trừ áp dụng nhằm tránh đóng BHXH hai lần, nội dung tính cộng gộp thời gian sẽ được thực hiện khi nước ta hoàn thành việc sửa đổi, bổ sung các luật liên quan.

Song, từ số liệu người lao động Việt Nam đi làm việc ở Hàn Quốc được Báo cáo đánh giá tác động của Chính phủ đưa ra, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng nêu vấn đề, với quy định về miễn trừ thời gian đóng BHXH ở quốc gia lao động đi làm việc, thì khoản tiền có thể được thu vào Quỹ bảo hiểm xã hội nước ta từ những người lao động này sẽ không còn, gây giảm số thu của Quỹ. Trong khi đó, người lao động Hàn Quốc làm việc ở Việt Nam dù có, song không nhiều như 37 nghìn lao động Việt Nam đang làm việc ở Hàn Quốc. Dù so sánh này chỉ mang tính tương đối, song Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật lo ngại, quy định tại dự thảo Hiệp định có thể tác động khá lớn đối với Quỹ bảo hiểm xã hội. “Chỗ này phải làm rõ hơn để biết trước và tính trước, không làm ảnh hưởng đến sự an toàn của Quỹ bảo hiểm xã hội khi thực hiện Hiệp định này”, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật lưu ý.

Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh cũng dẫn ý kiến của BHXH Việt Nam về vấn đề này, cụ thể, cơ quan này đề nghị cần nghiên cứu bổ sung quy định trong trường hợp không đủ thời gian tham gia BHXH để hưởng chế độ hưu trí và tử tuất theo điều kiện chung thì được chuyển tiền thu hộ từ quỹ hưu trí của 1 trong 2 nước để cộng dồn thời gian làm căn cứ giải quyết chế độ tại nước đủ điều kiện về số năm đóng bảo hiểm xã hội. Dù nội dung theo đề nghị của BHXH Việt Nam không thuộc nội dung hai bên đã trao đổi, đàm phán và không đề cập trong dự thảo Hiệp định, nhưng Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội nhấn mạnh, khi cơ quan chức năng lưu ý đến tác động tài chính thì chúng ta cần đánh giá tác động kỹ lưỡng hơn.

Giải trình tại phiên họp, Bộ trưởng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung khẳng định sẽ phối hợp với các bộ, ngành tiếp tục đánh giá kỹ hơn tác động đối với Quỹ bảo hiểm xã hội khi triển khai thực hiện chi trả lương hưu theo quy định của Hiệp định này. Tuy nhiên, Bộ trưởng cũng cho biết, tác động này sẽ không quá lớn so với tổng thu, kết dư của Quỹ bảo hiểm xã hội. 

Các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội khẳng định, việc Chính phủ ký kết hiệp định song phương này với Chính phủ Hàn Quốc sau khi xin ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội phù hợp về mặt thẩm quyền, góp phần thúc đẩy quan hệ hợp tác toàn diện giữa hai nước, nhất là trong bối cảnh người lao động Việt Nam đi làm việc tại Hàn Quốc và lao động Hàn Quốc đến Việt Nam ngày càng tăng. Nhưng cùng với đó, Chính phủ cần tích cực nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung Luật Bảo hiểm xã hội để kịp thời thể chế hóa chủ trương của Đảng về vấn đề này.