Chính quyền địa phương cấp tỉnh và cấp xã đều tổ chức HĐND và UBND
Trình bày Tờ trình dự án Luật, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho biết, dự án Luật được xây dựng để sửa đổi cơ bản các quy định về phân định đơn vị hành chính và tổ chức chính quyền địa phương để thể chế hóa đầy đủ các chủ trương, định hướng trong các Văn kiện, Nghị quyết của Đảng, Kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư và cụ thể hóa quy định của Hiến pháp năm 2013 (sau khi sửa đổi, bổ sung) nhằm chuyển đổi mô hình tổ chức chính quyền địa phương từ 3 cấp như hiện nay (gồm cấp tỉnh, cấp huyện và cấp xã) thành 2 cấp (gồm cấp tỉnh và cấp xã).
Quang cảnh phiên họp. Ảnh: Hồ Long
Dự thảo Luật gồm 7 chương, 54 điều, cơ bản kế thừa nguyên tắc tổ chức và nguyên tắc phân định thẩm quyền của Luật hiện hành; sửa đổi, bổ sung các quy định để thực hiện mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp.
Về phân định đơn vị hành chính và tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, dự thảo Luật quy định cấp tỉnh gồm tỉnh, thành phố; cấp xã gồm xã, phường và đặc khu (ở hải đảo). Đối với đơn vị hành chính kinh tế - đặc biệt giữ như quy định hiện hành do Quốc hội quyết định thành lập. Chính quyền địa phương cấp tỉnh và cấp xã đều tổ chức HĐND và UBND để bảo đảm bộ máy chính quyền thống nhất, hoạt động thông suốt từ Trung ương đến cấp xã.
Về tổ chức chính quyền địa phương, đối với chính quyền địa phương cấp tỉnh, dự thảo Luật cơ bản giữ như quy định hiện hành, chỉ tăng số lượng đại biểu HĐND cấp tỉnh cho phù hợp với việc sáp nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh.
Về cơ cấu tổ chức của HĐND và UBND cấp xã (xã, phường, đặc khu), dự thảo Luật quy định HĐND cấp xã có 2 Ban là Ban Pháp chế và Ban Kinh tế - Xã hội. UBND cấp xã được tổ chức các cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác hoặc bố trí các chức danh công chức chuyên môn để tham mưu, giúp UBND cấp xã quản lý ngành, lĩnh vực trên địa bàn phù hợp với quy mô của đơn vị hành chính cấp xã (mới) theo quy định của Chính phủ.
Trình bày Báo cáo thẩm tra dự án Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng tán thành việc sửa đổi cơ bản, toàn diện Luật Tổ chức chính quyền địa phương hiện hành với các lý do nêu trong Tờ trình của Chính phủ, đồng thời tán thành việc xây dựng dự án Luật theo trình tự, thủ tục rút gọn. Hồ sơ dự án Luật bảo đảm đầy đủ, đúng quy định, đủ điều kiện trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Quốc hội xem xét theo trình tự, thủ tục rút gọn.
Về các nội dung cụ thể của dự thảo Luật, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục rà soát, chỉnh lý, làm rõ thêm về việc quy định UBND cấp xã có thẩm quyền phân cấp cho cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác thuộc UBND cấp mình có đáp ứng yêu cầu xây dựng chính quyền cấp xã gần dân, sát dân, chịu trách nhiệm về mọi vấn đề ở địa phương hay không? Có nên quy định HĐND cấp xã lấy phiếu tín nhiệm đối với các chức danh do HĐND bầu hay không trong khi Quy định số 96-QĐ/TW của Bộ Chính trị về việc lấy phiếu tín nhiệm đối với chức danh, chức vụ lãnh đạo, quản lý trong hệ thống chính trị và Nghị quyết số 96/2023/QH15 của Quốc hội về nội dung này đều đang quy định không lấy phiếu tín nhiệm đối với chức danh tại HĐND, UBND cấp xã?
Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà trình bày Tờ trình dự án Luật. Ảnh: Hồ Long
Đồng thời, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cũng đề nghị cơ quan soạn thảo làm rõ việc quy định về số lượng đại biểu HĐND cấp tỉnh, cấp xã; việc tổ chức các cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác thuộc UBND cấp xã bảo đảm phù hợp với yêu cầu, thực tiễn của địa phương và chủ trương sắp xếp, tinh gọn bộ máy; việc cụ thể hóa Kết luận số 150-KL/TW của Bộ Chính trị về chỉ định các chức danh của HĐND, UBND khi sắp xếp các đơn vị hành chính.
Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải phát biểu. Ảnh: Hồ Long
Đặc biệt, Ủy ban đề nghị tiếp tục rà soát quy định chuyển tiếp trong dự thảo Luật và các quy định khác có liên quan để có thể bao quát được hết các trường hợp cần chuyển giao nhiệm vụ, quyền hạn, công việc của chính quyền cấp huyện khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp (không tổ chức cấp huyện), tránh bỏ sót, làm ảnh hưởng đến tính liên tục, thông suốt trong hoạt động của của bộ máy chính quyền địa phương cũng như ảnh hưởng quyền lợi chính đáng và hoạt động bình thường của người dân, doanh nghiệp trên địa bàn.
HĐND xã cần tổ chức lấy phiếu tín nhiệm với chức danh do HĐND bầu
Các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, hồ sơ dự án Luật đã được chuẩn bị công phu, nghiêm túc, kỹ lưỡng, đúng trình tự, thủ tục của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật; các quy định đều bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, thống nhất, đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành.
Tán thành với các quy định về phân định quyền hạn, phân cấp, ủy quyền tại dự thảo Luật, Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Dân nguyện và Giám sát Lê Thị Nga cho rằng, cần bổ sung từ “có thể” trong quy định tại khoản 1, Điều 13 của dự thảo Luật để cho phép UBND cấp xã có thể phân cấp cho cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác thuộc UBND cấp mình.
Bởi, nếu xã có quy mô địa lý, kinh tế - xã hội lớn, thì UBND xã cần được phân cấp cho cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác thuộc UBND cấp mình để có thể xử lý kịp thời các quy trình, thủ tục hành chính cho doanh nghiệp, người dân, cũng như vấn đề phát sinh. “Quy định thêm từ “có thể” sẽ bảo đảm linh hoạt cho quá trình áp dụng”, Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Dân nguyện và Giám sát nhấn mạnh.
Tương tự, về phân loại cơ cấu tổ chức chính quyền địa phương cấp xã, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát cho rằng, cần dựa theo theo quy mô của xã để có phân loại cơ cấu tổ chức của cấp xã phù hợp; giao Chính phủ, chính quyền cấp tỉnh có hướng dẫn linh hoạt, phù hợp với đặc điểm về quy mô dân số, diện tích của địa phương cũng như yêu cầu công tác của địa phương. Chính phủ cần rà soát, nghiên cứu để có cách thể hiện phù hợp tại dự thảo Luật, không nên quy định "cứng" về cơ cấu tổ chức của cấp xã như hiện nay.
Tán thành với quy định HĐND cấp xã lấy phiếu tín nhiệm đối với các chức danh do HĐND bầu, Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Dân nguyện và Giám sát Lê Thị Nga nêu rõ, cấp xã là cấp trực tiếp và sát với dân nên cần tổ chức lấy phiếu tín nhiệm; đề nghị Chính phủ cần xin ý kiến của cấp có thẩm quyền trước trình ra Quốc hội xem xét, quyết định.
Tại dự thảo Luật có sửa đổi, chuyển thẩm quyền của Ủy ban Thường vụ Quốc hội trong việc phân loại đơn vị hành chính sang thẩm quyền của Chính phủ (quy định tại Khoản 2, Điều 3 dự án Luật); sửa đổi, bổ sung một số nội dung quy định về chức năng của HĐND ở Điều 5, của UBND ở Điều 6.
Về những sửa đổi, bổ sung nêu trên tại dự thảo Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải lưu ý, Hiến pháp năm 2013 đang được nghiên cứu sửa đổi, bổ sung để bảo đảm sự phù hợp với thực tiễn, trong đó có một số quy định có liên quan đến chính quyền địa phương. Do đó, cơ quan chủ trì soạn thảo cần nghiên cứu một cách kỹ lưỡng những định hướng cũng như những nội dung dự kiến sẽ sửa đổi, bổ sung cho Hiến pháp 2013 để bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp và tính thống nhất, đồng bộ sau khi Hiến pháp được sửa đổi.
Về HĐND, tại Điều 5 của dự thảo Luật đã lược bỏ quy định “HĐND gồm các đại biểu HĐND do cử tri ở địa phương bầu ra”; bổ sung quy định HĐND quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương, giám sát việc tuân thủ theo Hiến pháp và pháp luật, giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước.
Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải đề nghị, Chính phủ cân nhắc việc lược bỏ quy định “HĐND gồm các đại biểu HĐND do cử tri ở địa phương bầu ra”. Bởi, trường hợp không phải đại biểu HĐND do cử tri ở địa phương bầu ra mà vẫn được bố trí chức danh lãnh đạo HĐND sẽ chỉ xảy ra trong năm 2025, khi thực hiện sắp xếp tinh gọn bộ máy. Theo Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu, cần cân nhắc kỹ lưỡng việc lược bỏ quy định này để bảo đảm phù hợp với quy định của Hiến pháp 2013 hiện hành cũng như định hướng sửa đổi Hiến pháp đang được triển khai.
Phát biểu kết luận nội dung thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nêu rõ, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cơ bản thống nhất với các nội dung chính tại dự thảo Luật được Chính phủ trình; đề nghị, Chính phủ trên cơ sở ý kiến thẩm tra và ý kiến tại phiên họp khẩn trương hoàn thiện hồ sơ dự án Luật trình ra Quốc hội tại Kỳ họp thứ Chín tới đây. Ủy ban Pháp luật và Tư pháp trên hồ sơ dự án Luật mới của Chính phủ sớm hoàn thiện Báo cáo thẩm tra dự án Luật.
Về một số nội dung cụ thể, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị, dự thảo Luật không nên quy định “UBND cấp xã phân cấp...”, chỉ có thể quy định “UBND cấp xã phân công cho cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác thuộc UBND cấp mình”; và, báo cáo kỹ lưỡng hơn về nội dung này trong Tờ trình của Chính phủ. Đồng thời, cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, phối hợp để bảo đảm chính quyền gần dân, sát dân, phục vụ dân tốt nhất, nhưng điều hành linh hoạt, hiệu quả, xử lý nhanh vấn đề phát sinh.
Về lấy phiếu tín nhiệm ở HĐND cấp xã, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị, cần thiết kế như quy định về nội dung này tại Luật Tổ chức chính quyền địa phương hiện hành; tổ chức xin ý kiến cấp có thẩm quyền trước khi trình Quốc hội xem xét thông qua.
