Bàn về quy trình tiếp xúc cử tri của đại biểu HĐND

Thực tế, việc tiếp nhận thông tin của đại biểu HĐND thường thông qua 5 kênh cơ bản, đó là: qua UBMTTQ tổ chức hội nghị TXCT theo luật định; qua hoạt động phối hợp với các cơ quan, tổ chức, đơn vị sự nghiệp; qua các cuộc khảo sát, giám sát; qua công tác tiếp dân giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo của công dân; thông qua báo chí và các phương tiện thông tin đại chúng. Yêu cầu đặt ra là đại biểu phải có năng lực tiếp nhận và kỹ năng phân tích, xử lý để xác định độ xác thực, tính hợp pháp của thông tin. Bởi, nếu không nhận định được tính chất và độ xác thực của thông tin, đại biểu sẽ thiếu cơ sở phân tích các tình huống cụ thể và không phản ánh được trung thực ý kiến, kiến nghị của cử tri; đồng thời cũng không thể bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của người dân. Mục tiêu cao nhất của buổi tiếp xúc là đại biểu phải chuyển tải ý kiến, kiến nghị, nguyện vọng của cử tri đến các cấp, ngành chức năng liên quan và giám sát việc thực hiện những nội dung đó cho đến khi có kết quả.

Tuy nhiên, hoạt động TXCT của đại biểu HĐND vẫn chưa được quan tâm thỏa đáng, chưa thực sự trở thành cầu nối hữu hiệu để tập hợp, chuyển tải ý kiến, kiến nghị của cử tri đến các cơ quan quản lý nhà nước và hệ thống cơ quan dân cử địa phương để xem xét, giải quyết kịp thời, thỏa đáng; đồng thời thu thập thông tin làm căn cứ quan trọng để hoạch định các chính sách phát triển. Hoạt động TXCT của đại biểu HĐND các cấp hiện nay đang trong tình trạng chung là xuân thu nhị kỳ, trong năm hai kỳ họp thường kỳ có 4 lần TXCT (trước và sau kỳ họp), và chủ yếu theo Tổ đại biểu, theo đơn vị bầu cử, theo sự bố trí và kế hoạch của Thường trực HĐND và UBMTTQ cùng cấp. Tựu chung có 3 hình thức tổ chức là: chọn một đơn vị cấp xã đăng cai, mời đại diện cử tri cụm xã tham dự (cử tri đại diện). Hình thức thứ hai cũng giống như trên, nhưng mở rộng thêm một số đại diện cử tri (thôn, bản). Thứ ba là chọn một đơn vị cấp xã tổ chức và mời toàn bộ cử tri đến dự. Tuy nhiên, hiệu quả TXCT cũng còn hạn chế do cách thức bố trí điểm tiếp xúc chưa hợp lý; do những bất cập về chất lượng đại biểu và hạn chế trong công tác phối hợp tiếp nhận và giải trình, trả lời ý kiến, kiến nghị của cử tri... Thực tế này đang làm cho hoạt động TXCT của đại biểu HĐND còn hình thức, cử tri chưa mặn mà với người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của mình.

Nguyên nhân của những hạn chế trên chủ yếu do phương pháp TXCT chậm được cải tiến và đổi mới. Đặc biệt, chưa có một quy trình thống nhất và khoa học cho việc tổ chức và thực hiện các buổi TXCT của đại biểu dân cử. Do vậy, đại biểu HĐND, nhất là những đại biểu lần đầu tham gia cơ quan dân cử còn lúng túng khi tiếp xúc, khả năng tổ chức các buổi tiếp xúc độc lập cũng còn rất hạn chế. Nội dung nhiều cuộc tiếp xúc sơ sài, do đại biểu thiếu những thông tin cần thiết, TXCT chỉ mang tính chất báo cáo, giải trình và trả lời ý kiến, kiến nghị, chưa có được một cơ chế hài hòa, dân chủ để đại biểu và cử tri trao đổi, thảo luận, đề xuất hướng giải quyết những vấn đề cụ thể của địa phương, đơn vị. Mặt khác, đối tượng tham gia các buổi tiếp xúc chưa được mở rộng, thường là đại diện cử tri địa phương, khu vực tiếp xúc với đại biểu. Thông tin đại biểu nắm bắt được vì vậy cũng chưa phản ánh trung thực, đầy đủ tình hình thực tế, kết quả thực hiện những chủ trương, chính sách phát triển ở địa phương. Phạm vi tiếp xúc cũng còn hạn chế, chủ yếu là tiếp xúc theo đơn vị hành chính, và cũng là những khu vực đại diện. Việc TXCT theo ngành, lĩnh vực và tiếp xúc theo các chuyên đề còn rất ít.

Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 2003, Quy chế hoạt động của HĐND năm 2005 đã quy định khá chi tiết việc TXCT của đại biểu HĐND. Tuy nhiên, những quy định đó chưa thành một quy trình thống nhất. Mỗi nơi lại áp dụng theo một cách khác nhau, hiệu quả thực hiện vì vậy cũng có sự khác biệt. Thực tế cho thấy, cần thiết phải xây dựng một Quy trình thống nhất và khoa học để nâng cao chất lượng, hiệu quả các cuộc TXCT.

Trước tiên là việc lập kế hoạch TXCT, phải xác định rõ mục đích, yêu cầu, nội dung, đối tượng, phạm vi, phương pháp, thời gian và phương tiện vật chất phục vụ cho hoạt động TXCT.

Bước 2 là để chuẩn bị cho buổi tiếp xúc, đại biểu sau khi đã lập được kế hoạch cho đợt tiếp xúc phải nghiên cứu tổng quan tình hình chung của đất nước, địa phương và hoạt động của HĐND; căn cứ vào yêu cầu, mục đích và phạm vi của đợt tiếp xúc chủ động xây dựng đề cương buổi tiếp xúc. Thường trực HĐND, Tổ trưởng các Tổ đại biểu quán triệt mục đích, yêu cầu, nội dung và phạm vi của đợt TXCT cho đại biểu, nhằm thống nhất nội dung, cách thức tổ chức. Cơ quan tham mưu, phục vụ cần chuẩn bị đầy đủ các văn bản, tài liệu liên quan đến đợt TXCT để cung cấp cho đại biểu.

Bước 3, TXCT theo báo cáo và đề cương đã thống nhất, đại biểu có thể độc lập tiếp xúc cử tri, hoặc có thể tiếp xúc theo đoàn. Vấn đề cần được đặc biệt quan tâm là xử lý thỏa đáng các ý kiến, kiến nghị của cử tri trong cuộc tiếp xúc ở khu vực, đơn vị. Đại biểu phải phân tích, giải trình, trả lời trực tiếp hoặc bằng văn bản kết quả giải quyết, xử lý những thông tin, tài liệu và ý kiến, kiến nghị của cử tri nơi tiếp xúc. Trong khi tiếp xúc, đại biểu phải ghi nhận đầy đủ các ý kiến, kiến nghị của cử tri, tổng hợp và phân loại để chuyển cho Tổ đại biểu. Căn cứ vào báo cáo tổng hợp của các đại biểu, Tổ đại biểu tiến hành họp và phân loại ý kiến, kiến nghị, lựa chọn những nội dung cơ bản để báo cáo Thường trực HĐND, UBMTTQ cùng cấp sớm chuyển đến các cơ quan, đơn vị liên quan xem xét, giải quyết. Đồng thời, Thường trực HĐND chỉ đạo việc tổng hợp và báo cáo kết quả giải quyết tại kỳ họp HĐND theo quy định.

Trong quá trình trên, vấn đề cần được đặc biệt chú trọng là việc xử lý và giải quyết hợp lý mối liên hệ tương tác giữa đại biểu và cử tri, nhằm đưa đến mục tiêu cao nhất là đề xuất cơ chế tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ phát triển KT-XH của địa phương, giải tỏa những bức xúc đông đảo cử tri quan tâm; đồng thời huy động được trí tuệ của nhân dân tham gia vào quá trình hoạch định các chính sách phát triển của địa phương. Thông qua TXCT, đại biểu phải giải đáp, ghi nhận, xử lý và chuyển tải thông tin để các cấp, ngành chức năng giải quyết; đồng thời thu nhận thông tin, làm căn cứ quan trọng để xây dựng cơ chế, chính sách phát triển phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương.